Op schrijversvoeten door Nederland

[Guillaume van der Graft]

Dat verleden, waar Anne Mulder zo graag vertoeft, voor Guillaume van der Graft is het iets, waarvan je je moet bevrijden. En dan bedoelt hij zowel het verleden van de mensheid als het verleden in ieder mensenleven. ‘Ik heb me er zelf zo sterk mee verbonden gevoeld,’ zegt hij, ‘maar ik geloof dat je proberen moet je ervan los te maken. Ik geloof dat je als mens, die leeft in deze tijd, aan een begin staat en dus “beschikbaar” moet zijn. Het verleden is er op uit je dat te beletten.’

Daarom is Abraham, de aartsvader, voor hem zo'n fascinerende figuur. Hij was de eerste, die zich losmaakte uit het oude verbond, die toen God hem riep op reis ging, een onbekende toekomst tegemoet.

‘Een stem doorbrak de stomme ring - van het bestaan waarin hij was - besloten, hij wordt waterpas - geschoven op de lange baan - waarlangs hij voortaan voort zal gaan.’

Zo schrijft hij in het laatste gedicht van zijn laatst verschenen bundel ‘Vogels en Vissen’, het gedicht dat heet ‘Aangaande Abraham’. Het probleem van verleden en toekomst, van reisvaardig, beschikbaar te moeten zijn, heeft hem bij het schrijven van deze verzen voortdurend beziggehouden, zegt hij.

Guillaume van der Graft is niet alleen dichter, maar ook dominee en heet dan W. Barnard.

Ik wil altijd graag weten om welke reden mensen een pseudoniem kiezen en vraag hem wat de zijne was.

‘Nu zou ik eigenlijk liever willen dat ik mijn gedichten onder mijn eigen naam had gepubliceerd,’ zegt hij. ‘Indertijd wou ik als dominee niet in een uitzonderingspositie staan, omdat ik ook dichter was. Ik wou vermijden dat de mensen uit belangstelling voor de dichter naar de dominee zouden komen luisteren. Ik had toen het gevoel dat ik mijn verzen gescheiden moest houden van mijn domineeschap, dat het twee afzonderlijke stromen waren. Nu sta ik daar heel anders tegenover. De twee stromen zijn nu samen

[p. 62]

gevloeid en het maakt niet eens veel verschil meer, of ik een preek schrijf of een gedicht. Ik preek over wat me als dichter bezighoudt en omgekeerd. Nu zouden de dichter en de dominee dus best één naam kunnen hebben.’

‘Waarom werd het juist Guillaume van der Graft?’

‘Guillaume is de Franse vertaling van mijn voornaam. Ik heet Willem of eigenlijk nogal dwaas Wilhelmus. Vroeger dacht ik dat onze familie wel van Franse afkomst zou zijn en mijn vrienden noemden me voor de grap wel Guillaume. Maar ik ben later de naam Barnard in Frankrijk nooit tegen gekomen, wel heel vaak in Engeland. Dit is wel een mooi verhaal. Een neef en naamgenoot van me wou zichzelf ontvluchten en nam de boot naar Engeland. Het eerste wat hij zag toen ze de Theems opvoeren, was zijn eigen naam - W. Barnard - met grote letters op een muur geschilderd. Hij dacht natuurlijk dat hij gek geworden was.’

In verband met die mogelijke Engelse afstamming speelt Guillaume van der Graft wel graag een beetje met het denkbeeld een nakomeling te zijn van een der Pilgrimfathers, die vanwege hun godsdienstige overtuiging in het begin van de 17de eeuw uit Engeland moesten vluchten. Ze kwamen eerst naar Nederland en vertrokken later met de Mayflower naar Amerika. ‘Waarom zou er niet één achtergebleven zijn, b.v. omdat hij een aardig meisje leerde kennen?’ Wat Van der Graft betreft, na dat buitenlandse Guillaume moest de achternaam echt Hollands zijn. En wat is er Hollandser dan een gracht of in oudere vorm graft? ‘Maar nu vind ik het allemaal een beetje dwaas.’

Guillaume van der Graft woont in Nijmegen, maar volgens zijn eigen zeggen heeft hij niets specifieks Gelders. Hij is in Rotterdam geboren en heeft in Utrecht gestudeerd. Zijn huis is ook een huis in de rij en op het ogenblik is er nog maar één kamer bewoonbaar, want ze zijn bezig in étappes naar Amsterdam te verhuizen. Hij krijgt daar niet alleen een andere, maar zelfs een volkomen nieuwe functie. ‘Met een mooi woord,’ zegt hij, ‘kun je het liaison-officer tussen Kerk en Kunst noemen. Als het goed zal zijn, kunnen Kerk en Kunst elkaar immers niet missen.’ De Kerk begint dat ook wel in te zien, stelde hem in ieder geval aan als bemiddelaar. Hij zal dus een weg wijzen als deze twee elkaar zoeken, contacten leggen, inlichtingen geven. Als door een wonder hebben ze in Amsterdam een huis gevonden, een kleine flat met uitzicht op de Amstel, waar ze erg blij mee zijn.

[p. 63]

Wanneer u zich een dominee nog voorstelt als een autoritaire strenge-vaderfiguur, dan klopt dat absoluut niet wat W. Barnard betreft.

Guillaume van der Graft: reisvaardig zijn...

Hij is niet de man, die van bovenaf decreteert, niet de man van de twijfelloze zekerheid. Hij voelt zich niet zoveel wijzer dan u, soms zelfs veel minder wijs. Maar hij is dominee, omdat dit voor hem de vorm is van ‘beschikbaar zijn’. Hij is niet van het primitieve, levensblije soort voor wie alles in het leven eenvoudig is. Het is ook niet uit spontane aandrift dat hij dominee geworden is, maar omdat hij niet anders kon. Hij kenschetst zichzelf in een van zijn vroegere gedichten aldus ‘een weinig te veel verstand en veel te weinig hart’. In een ander gedicht - uit de bundel Landarbeid - zegt hij: ‘En ik sta weer een beetje wrevelig - apart en als altijd een beetje crazy’. Voor iemand, die zo is aangelegd, moet het domineeschap veel innerlijke strijd hebben meegebracht, veel aanvallen van moedeloosheid en zelfs van onwil. Het is begrijpelijk dat Jona, de dwarse profeet, die er van door ging toen God hem

[p. 64]

riep, een figuur is, die sterk tot hem spreekt. ‘En toen viste hij tenslotte - Noach's duif en Jona's vis,’ schrijft hij ergens. En toen hij die vis gevangen had - in de Voorstraat van de schemer - zal hij wel zijn spel in verzen over Jona geschreven hebben.

Bij Guillaume van der Graft is het andere - het zich geschoven voelen op de lange baan - sterker geweest dan de stem van het vaak zo verscheurde en onwillige eigen ik.

Voor hij beroepen werd in Nijmegen, is hij enige jaren predikant in Hardenberg geweest. Voor hem als grote-stadsmens was dit een volkomen vreemde wereld, maar hij kwam er niet met het superioriteitsgevoel van de stedeling, dat plattelandsmensen zo ontoegankelijk en schijnbaar bot maakt.

‘Ik heb natuurlijk een massa fouten gemaakt,’ zegt hij. ‘In het begin heb ik b.v. niet eens begrepen dat het deze mensen inspanning kostte om Hollands te spreken en te verstaan.’ Vaak heeft hij zich erg eenzaam en niet op zijn plaats gevoeld, maar toch heeft hij er ook werkelijke vrienden gemaakt en niet alleen onder de kleine groep intellectuelen. ‘Als deze Saksische boeren, in wie het gemeenschapsinstinct zo sterk leeft, deze ban doorbreken, vind je onder hen van die oersterke, als uit graniet gehouwen karakters. En ik ben nog altijd verbaasd, dat ze met zoveel geduld naar mijn preken hebben geluisterd.’

Veel mensen vinden de gedichten van Guillaume van der Graft moeilijk, doordat hij zo veel in symbolen spreekt. ‘Voor mij is dat natuurlijk,’ zegt hij. ‘Ik zie overal symbolen.’

Critici hebben zijn symboliek op verschillende wijzen verklaard. Guillaume van der Graft vindt het niet erg als zijn verzen bij de een andere associaties wekken dan bij de ander. Misschien kan een gedicht juist daardoor gemeenzaam bezit worden van groepen, die elkaar op andere gebieden niet meer bereiken kunnen. Van wie zich Christenen en van wie zich heidenen noemen, van katholieken en protestanten, van socialisten en conservatieven. Het gedicht is nog onbezwaard met vooroordelen. Het kan nog argeloos als een kind door de versperringen heen dringen en overal met vreugde worden begroet. Zo'n gedicht zou hij willen schrijven in die nieuwe wereld, waarvan hij zich op de grens voelt staan, het blad van gisteren al bijna uitgescheurd. U mag dan zijn vogels en zijn vissen, zijn bomen en zijn water, zijn visserman en zijn uit nachtpapier gevouwen scheepjes duiden zoals u wilt.

[p. 65]

Een van de mooiste gedichten uit ‘Vogels en Vissen’ vind ik zelf het vers, dat begint ‘Laten we samen op reis gaan, dochtertje...’ De geboorte en het bestaan van dat dochtertje heeft hem diep aangegrepen. De middag dat ik met haar vader praatte, heeft ze zich maar even laten zien, een rank, lichtblond, elfachtig wezentje met de pure, helderblauwe ogen van haar moeder. Ze had eerst geslapen en kwam toen poolshoogte nemen, maar ging er gauw weer van door. Een kleine beer met een lief gezicht, die zorgzaam toegedekt in een poppenbedje lag te slapen, bleef als een vertederend stukje kinderland in de grote-mensenwereld achter. Dat blonde dochtertje heet Renata en ze noemen haar Renée. ‘Ik hou niet van namen, die niets betekenen,’ zegt haar vader. En Renata betekent de nieuw geborene. Ontvangen omstreeks Pasen, geboren omstreeks Kerstmis, hopen haar vader en moeder ‘tot geluk geboren’.