Op schrijversvoeten door Nederland

[Anne de Vries]

Luchtkastelen en andere chimaera interesseren Anne de Vries minder dan het reële leven.

‘...Ik hoop u dan 's morgens tegen 9 uur met mijn autootje te komen afhalen. Ik ben erg gelukkig dat ik u het mooiste en merkwaardigste gedeelte van Nederland mag laten zien...’

Dat schreef hij me. Het weer was stralend en klokslag negen stond

[p. 34]

hij die morgen met zijn wagentje voor mijn deur. Een stevig gebouwde man, niet groot van stuk, met iets kordaats in zijn manier van optreden. Zijn blonde kuif streefde eigengereid omhoog en zijn blauwe ogen straalden van enthousiasme.

Anne de Vries: over en voor kinderen...

‘Ik rijd vrij hard,’ zei hij, toen ik naast hem zat, ‘maar u hoeft nergens bang voor te zijn. Ik ben tegelijk ook erg voorzichtig.’ En met die woorden gaf hij een heel goede karakteristiek van zichzelf: een man, die wat aandurfde, maar in het redelijke. Beslist geen waaghals of avonturier.

We reden dus in stevig tempo op Drente aan. Over Apeldoorn, Deventer, Ommen, omdat de Zuiderzeestraatweg zo vervelend was en je er door het drukke verkeer slecht op kon schieten. Bij Deventer passeerden we de IJsel. En dan wordt het verkeer opeens veel minder druk. We zijn in een land met een kalmer hartslag. Al rijdende kun je hier rustig vertellen en Anne de Vries doet dat graag

[p. 35]

en goed. Het leven, merk ik al gauw, valt voor hem uiteen in twee periodes: voor en na Bartje.

Voor Bartje: dat zijn de kinderjaren in Kloosterveen, een tot de gemeente Assen behorende buurtschap. Vader arbeider op de gasfabriek in Assen. Als zoveel arbeiders in landelijke streken was hij er ook een beetje boer bij. Een vrij groot gezin en het weekloon was maar gering. Daar kwam bij dat vader De Vries naar een ideaal toe leefde. Hij wou een eigen huisje bezitten. Hij heeft dat ideaal bereikt en had bovendien, toen hij stierf, een aardig sommetje op de bank staan. Maar voor het gezin betekende zijn spaarzaamheid een leven op de rand van de armoe.

Anne de Vries heeft erg veel van zijn moeder gehouden. Zij heeft model gestaan voor de moeder in Bartje. Haar vader was de dorpsdichter van Smilde en zelf maakte ze ook wel eens een versje.

‘Nee,’ antwoordt Anne de Vries op mijn vraag, ‘ik heb in Bartje niet precies mijn eigen jeugd beschreven. Wij hebben b.v. nooit in de Lange Jammer gewoond. Maar toch is er geen woord gelogen bij. En naar de geest ben ik wel Bartje, hoewel er ook iets van zijn broer Arie in me zit.’

Beroepskeuze was in dit milieu geen probleem. Toen Anne op een avond van school kwam, zei zijn vader: ‘Ik heb joe verhuurd als tuundersknechtje. Ga maar naar de meester en zeg dat je niet terugkomt.’

‘En ik vond het nog fijn ook,’ zegt de volwassen Anne naast me. Zo begon dus zijn carrière: tuundersknechtje, daarna leerling op een drukkerij, omdat zijn hart toch naar de boeken trok. Maar hij werd er ziek en zocht weer werk in de open lucht. Knecht bij een boer nu en 's avonds naar de avondschool. Op een keer was het weer zo slecht, dat hij de enige leerling was, die erdoor kwam. Dat gaf aanleiding tot een vertrouwelijk gesprek met de meester.

‘Wat moet jij worden?’ vroeg die. ‘Tuinman,’ zei Anne, ‘en dan later naar het Westland. Daar kun je veel verdienen, misschien genoeg om op den duur een eigen bedrijf te beginnen.’

Maar de meester zei: ‘Jij moet studeren.’

Dat was onmogelijk, daar was immers geen geld voor, meende de jongen.

De meester was nog zo'n ouderwetse dorpspotentaat. Hij zei: ‘Ik zit in het bestuur van de Boerenleenbank en ik weet precies hoeveel

[p. 36]

jouw vader op de bank heeft staan. Dat kan best. Zeg hem dat maar uit mijn naam.’

En Anne zei het met een angstig hart, want vader De Vries was geen makkelijk heer. Maar het advies van de meester durfde hij toch niet zo maar naast zich neerleggen. Hij rekende precies uit hoeveel schade hij zou lijden door die studie van zijn zoon en vond dit compromis: Anne mocht voor onderwijzer leren op voorwaarde dat hij dat geld later aan zijn vader terug zou betalen. ‘Maar,’ zegt zijn zoon nu, ‘hij heeft het nooit opgevorderd.’

Dat werd dus 4 jaar Normaalschool in Assen, daarna onderwijzer in Tweede Exloërmond, vervolgens onderwijzer aan het blindeninstituut Bartimeüs in Zeist. Intussen had hij zich al op het pad van de literatuur begeven door het schrijven van een jongensboek ‘Evert in het Turfland’, dat nog steeds als schoolleesboek in gebruik is. Toen kwam Bartje en dat werd voor die zo goed als onbekende jongeman een duizelingwekkend succes. Bartje werd een best-seller, zoals Nederland niet vaak gekend heeft. Het bleek ook geen eendagsvlieg. Het gaat nog altijd. Kort geleden is weer een nieuwe goedkope uitgave in plastic band verschenen. Op het ogenblik bedraagt het aantal verkochte exemplaren ongeveer 200.000. En daar komen dan nog een 40.000 vertaalde ex. bij.

Zo beklemmend als Bertus Aafjes heeft Anne de Vries zijn grote succes stellig niet gevonden. Bij alle kritiek, lof zowel als blaam, is er één geweest, die hem ontzaglijk veel plezier deed. Dat was een kritiek van Anthonie Donker, die schreef: ‘In zijn beste momenten is deze schrijver te vergelijken met Hans Fallada en Antoon Coolen.’ En juist deze twee schrijvers hadden Anne de Vries als grote voorbeelden voor ogen gestaan.

Ten dele heeft hij kinderlijk van zijn succes genoten. Er kon opeens zoveel dat vroeger tot de onmogelijkheden behoord had. Ja, een auto heeft hij zich vrij gauw na Bartje aangeschaft. Het was zoiets als een tastbaar bewijs van zijn succes. Verder hebben ze heus geen gekke dingen gedaan, maar hij heeft wel twee jaar studieverlof genomen om eens te zien, of hij zonder die onderwijzersbaan zou kunnen leven. Want schrijven was toch het heerlijkste op de wereld en dat vindt hij nog.

Ik kan u zijn loopbaan hier niet uitvoerig vertellen, maar in ieder geval is het hem gelukt - en met glans - om van zijn pen te leven, mede dank zij de schoolboekjes.

[p. 37]

We zijn intussen via Coevorden Drente binnengereden. En Drente, dat is het bijna ongebroken vergezicht, dat is een zee van wiegend koren met golftoppen van glanzend licht en paarse schaduwdalen. Bijna nergens in Nederland vind je zulke uitgestrekte, glooiende korenvelden. Dat komt doordat de Drentse boeren vanouds niet bij hun land, maar in de dorpen wonen. Ze houden van gezelligheid en nemen het tijdverlies op de koop toe. De akkers van alle boeren uit een dorp vormen dus samen de es. Maar vroeger was die ring van in cultuur gebracht land betrekkelijk smal. Net als in Brabant heeft de kunstmest hierin verandering gebracht. Pas door die kunstmest werd het mogelijk de heidevelden te ontginnen en in vruchtbaar bouwland te herscheppen.

Anne de Vries voelt zich pas helemaal gelukkig nu hij zich in Drente bevindt. Dat merk je aan allerlei kleinigheden. Hij heeft niet meer zoveel haast. Hij moet even een praatje maken met een paar wegwerkers, officieel om te informeren of de weg verderop berijdbaar is, maar in werkelijkheid om zijn tong het feest te gunnen weer eens Drents te praten en om zijn vreugde te tonen door die mannen een sigaar te presenteren.

We rijden al weer verder. Diep door de korenzeeën en dan opeens de intimiteit van zo'n oeroud Drents dorp binnen. Na het felle licht is de beschaduwde brink koel aan je ogen. De huizen liggen er schijnbaar rommelig omheen, meestal met de achterkant, waarin de brede ‘baanderdeur’ naar de weg gekeerd. Vaak zijn de machtige daken van huis en schuren nog met riet gedekt en de vele kleurschakeringen van dit levende materiaal sluiten mooi aan bij het omringende groen. In al zijn schijnbare wanorde heeft zo'n Drents dorp iets wonderlijk harmonieus. Evenals de Chinezen verstonden die oude ambachtslieden de kunst om harmonie te scheppen in het onsymmetrische.

Kriskras door Drente en de hele dag zulk stralend zonnig weer dat het de tocht tot een feest maakt. Langs het kleine boswachtershuis op het Mepperveld bij Zweeloo, waar Anne de Vries - ná Bartje - een jaar heeft gewoond om van zijn succes te bekomen. Aan een nieuwe roman durfde hij toen niet meteen beginnen. Hij is eerst teruggekeerd tot de kinderlectuur. In dat boswachtershuis is hij begonnen met het navertellen van de daartoe geschikte bijbelverhalen voor kinderen. En ook die kinderbijbel werd een succes. (Vertalingen in het Maleis, in het Spaans voor Argentinië en nu in het Duits.)

[p. 38]

Staatsbosbeheer heeft in deze streek grote stukken bos aangeplant, iets zeldzaams in het vlakke Drente. Er komen zelfs reeën en vossen in voor. Op een moerassig plekje wuift het witte wollegras en de bermen zijn rose getint door de bloeiende dophei. Dwars over het eens zo beruchte Ellertsveld dan. Dank zij de kunstmest is het nu geen dorre heide meer, maar een glooiende groene vlakte. Voortdurend rijden ons in ijltempo hooiwagens voorbij, want De Bilt heeft tegen de avond weer regen voorspeld. Het lijkt of deze ene zonnige dag expres voor ons is uitgespaard.

De oorlogsjaren heeft Anne de Vries met zijn gezin in de buurt van Hooghalen gewoond. In Drente zou het allicht beter zijn dan ergens anders, meende hij. Op zijn persoonsbewijs stond toen als beroep fruitkweker en dat was niet maar voor de leus. Hij had toen werkelijk een flinke appelboomgaard. Trouwens, hij was toen ook imker. Als we langs dat tweede huis rijden, wacht hem een grote teleurstelling. De tegenwoordige bewoners hebben al ‘zijn’ appelbomen omgekapt. Dat kale weiland is voor hem zo triest als een kerkhof. ‘Het waren zulke mooie bomen,’ zegt hij verslagen. ‘Ik had er een heleboel zelf geplant.’

Het duurt even voor hij weer opveert. Dan komen toch de verhalen weer los. Over zijn jeugd, over de schepershonden, die altijd Siep heetten, over de Drentse meisjes, waar hij in alle eer en deugd nog altijd een beetje verliefd op is, over Hilde. Ja, eigenlijk heeft dat blonde wicht hem het leven gered. Hij was gepakt wegens hulp aan een Engelse vlieger en zat in Assen gevangen. Bij een verhoor ontdekte de Ortskommandant dat zijn gevangene de schrijver van Hilde was. Hij had het boek in Duitse vertaling gelezen en het erg mooi gevonden. De volgende dag werd Anne de Vries zo maar vrijgelaten. ‘Ik kon het bijna niet geloven. Het was een wonder.’ Op de terugweg vertelt hij me dan van zijn nieuwe opdracht. De schoolboeken hebben altijd een apart hoofdstuk in zijn leven gevormd. Hij heeft er heel veel geschreven. ‘Die schoolboeken,’ zegt hij, ‘zijn eigenlijk mijn dagelijks brood.’ Nu heeft hij van de Surinaamse regering de opdracht gekregen een serie lees- en taalboekjes te schrijven voor het Surinaamse onderwijs. Tot zijn grote vreugde is het mogelijk geweest te bereiken dat deze boekjes zowel op openbare, katholieke als bijzondere scholen gebruikt zullen worden, iets wat in Nederland tot de vrome wensen behoort. Tot nu toe hebben ze het in Suriname moeten doen met Nederlandse boekjes.

[p. 39]

De kinderen daar lazen over onze Ot en Sien, over sneeuw, die ze niet kenden, over een vreemde wereld van blanke mensen. Nu krijgen ze leesboeken, die in hun eigen wereld spelen. Anne de Vries is druk bezig ze te schrijven. Terwijl ik dit verhaal typ, ligt een van die boekjes naast me. Er wandelen bruine mensen rond, er groeien palmen en amandelbomen langs de wegen. Een Surinaamse student die bij me op bezoek kwam, kon het boekje bijna niet uit handen leggen, zo mooi vond hij het. De plaatjes gaven hem heimwee naar zijn geliefd Paramaribo.

Met zijn hele familie, vrouw en vier kinderen, heeft Anne de Vries eerst een jaar in Suriname gewoond op kosten van de Surinaamse regering. Hij wilde het leven daar zo goed mogelijk leren kennen. Hij heeft veel medewerking ondervonden van de Surinaamse onderwijzers. ‘De Surinamers zijn een bijzonder intelligent volk,’ zegt hij en hij heeft ook grote sympathie voor de Bosnegers, die diep in de oerwouden nog een heel primitief bestaan leiden.

Als we de grens van Drente gepasseerd zijn, begint het te motregenen. Anne de Vries is geboren op Pinksterzondag én op de verjaardag van zijn moeder. De baker zei meteen: ‘Dat wordt een gelukskind.’ In ieder geval komt haar voorspelling deze dag, wat het weer betreft, schitterend uit.