Liefde en logica

[p. 185]

Orchideeën

Wij, mijn gastheer, die me hierheen heeft gebracht en ik, vinden hem in de schuur, waar de bloemen verpakt worden, bezig met een bos rose anjelieren. Hij is een kleine man, wat gebogen in rug en schouders. Zijn eenmaal lichtblond haar begint sterk te grijzen. Zijn ogen zijn opvallend blauw, het zachte en toch niet troebele blauw van een lentehemel. Ogen van een mens, die geen deel heeft aan de ingewikkeldheden en verwrongenheden, de perversiteiten en gemeenheden van dit ontoereikend, maar toch zo fascinerend leven. Hij ziet er in het geheel niet uit als de firmant van een zaak met een wereldnaam, wat hij toch is. Ik kijk toevallig naar zijn handen en zie dat ze van binnen zwart zijn van het werken in de grond. Tegen die zwarte handen doen de rosje anjelieren wonderlijk precieus. Hij is niet, en wil niet zijn, een meneer. Hij is de werkman, de tuinder, de bloemist.

Ik heb hem lang geleden gekend, zo lang geleden dat ik het me nauwelijks meer herinneren kan. ‘Weet je nog’, zegt hij, ‘dat wij samen zo ver gewandeld hebben?’ Ik weet het niet meer, maar kan me voorstellen hoe ik, een klein meisje, achter hem aan ben gelopen door die grote tuin, die toen mijn vader toebehoorde. Hij is het soort man, waar kinderen achteraan zullen lopen, de lieve lange dag, kilometers ver. Hij zal een taal spreken, die kinderen begrijpen kunnen. Niet een kindertaaltje, o neen! Maar een taal, die volkomen natuurlijk opwelt uit zijn eenvoudig wezen.

Er is iets anders, dat ik me wel herinneren kan. ‘Ik weet dat je altijd versjes voor me zong.’ Je en het is zelfs of ik weer het timbre kan horen van die stem, een diepe, sonore mannestem, wat week van klank, die zong ‘'k Zag twee beren, broodjes smeren. O, wat was 't een wonder!’ Hoe groot, hoe machtig maakte deze stem voor mij het wonder.

Vreemd, ik ken hem bijna niet, maar doordat hij weet van de tijd toen ik een kind was, is er plotseling tussen ons dat van-

[p. 186]

zelfsprekend vertrouwelijke, dat zo moeilijk te bereiken is met mensen, die je veel later in je leven ontmoet en die zoveel kleine dingen, te onbelangrijk om te vertellen, te onbelangrijk om bewust in je herinnering terug te roepen, niet weten.

Hij is niet het soort man, dat een vlotte conversatie kan voeren. Hij spreekt alleen over dingen, die hem werkelijk belang inboezemen. Zijn die er niet, dan zwijgt hij, niet omdat hij dat zelfbewust zo wil, maar eerder verlegen en onhandig als een schooljongen, die met geen mogelijkheid een onderwerp om over te praten bedenken kan.

Ook nu valt er, na de warmte van die opgehaalde herinneringen, een zwijgen. Hij verbreekt het zo als een kind gedaan zou hebben, door aan te bieden ons het mooiste wat hij heeft te laten zien.

‘Willen jullie de kassen zien?’

We willen dat graag. We zijn er eigenlijk voor gekomen. Zijn orchideeënkassen zijn in Nederland uniek.

Hij gaat ons voor over een vonder, dan langs een klinkerpaadje. Aan weerszijden is de zwarte aarde van het bloemendorp Aalsmeer. In de ruimte, onder een hoge en zonnige najaarshemel, lijkt zijn kleine gestalte nog onaanzienlijker, zijn haar nog grijzer. En toch, hoe onaantastbaar staat deze kleine, bijna sjofele man in het leven, onvatbaar voor de verleidingen van geld, van macht, van roem en mode.

We gaan de kassen binnen. Een geur van vochtige warme lucht en aarde - een oerwoudgeur noem ik het voor mezelf - slaat me tegemoet en met deze geur is er, als altijd, meteen de herinnering aan die verre kindertijd in de grote tuin. Ik bén weer dat kind. Ik duik weer uit de koude buiten de warme kassen in. Ik weet weer van Vurens, de rosgesnorde meesterknecht, van de spinnekoppen, waarmee hij me achterna zat, ik ruik weer de bittere geur van chrysanten, ik proef weer de zondoorstoofde tomaten, anders van smaak dan tomaten, die je in winkels kopen kunt.

Maar iedere warme kas geeft me deze sensaties en er is eerst niets, dat deze kassen van andere onderscheidt. Er staan planten met stugge bladeren en dikke wortels in grote potten naast elkaar. En toch is het een betoverd oord, dat we nu betreden hebben. Zo

[p. 187]

beginnen immers de echte sprookjesvertellers hun verhaal, heel gewoon en eenvoudig. Ook het leven kan, als het zin heeft, wel sprookjes vertellen. Er is geen tovenaar nodig, die met één zwaai van zijn staf alles anders maakt. Er is niets, dat we niet vele malen precies eender hebben beleefd en gezien. Misschien is het enige ongewone die verwachting, tegelijk blij en angstig, die, we weten niet waarom, in ons vibreert en die ieder ding om ons heen dat eigenaardig intense, onwerkelijke - ik zou willen zeggen ‘bezielde’ - geeft. En dan opeens is daar het wonder, het volkomen verrassende, ‘nie dagewesene’. Dan spreekt het beekje in het bos, de porseleinen herder kust de porseleinen herderin, de bloemen van de kleine Ida richten zich op en gaan dansen en Jorinde en Joringel hebben de grens overschreden en wandelen in het betoverde bos. Dan plotseling kan het zijn dat we in een gloed van wonderen staan als in een vuurwerk van Onze Lieve Heer. Want het dooft weer snel en we weten niet, of we dit sprookje werkelijk beleefd hebben. Misschien houden we als overtuigingsstuk nog een gouden veertje of iets dergelijks in onze hand.

Zo zijn we het betoverd oord van de orchideeënkassen binnengetreden bijna zonder het te merken. Tot opeens, daar op een rank, zijn ze neergestreken, de vreemde wezens. Zijn het bloemen, zyn het insecten, zijn het betoverde prinsessen? Geel met bruin zijn deze, tijgerbloemen, boosaardig en schoon. En hier en daar... steeds meer zien we er. Grote lila kapellen en kleine purperen, zwavelgele en witte met cyclaamrode vlekken. Hoe teer en transparant en tegelijk even giftig zijn de kleuren, hoe geeft de vreemde tekening van vlekken en lijnen, de grillige vorm, deze bloemwezens bij alle pracht iets gruwzaams, dat even huiveren doet. En hoe geraffineerd zijn ze, veel te geraffineerd voor een simpele bloem! Ik heb het gevoel dat ze iedere morgen, of misschien wel iedere nacht bij het spooklicht van de maan, zich keurig opmaken. Hoe ze dit lijntje accentueren en dat vlekje retoucheren en hoe ze met een parelkleurig poeder haar bloemblaadjes doen glanzen om precies dat effect van gruwzame lieflijkheid te bereiken. Van Salomé, die danst met het afgehakte hoofd van de man, die ze bemint, in haar handen. En hoe ze daar dan staan de volgende

[p. 188]

morgen, sereen en onaandoenlijk, en je aankijken met die vele, donker bijgewerkte ogen en weten... weten... ík weet niet wat.

Een moderne boze toverheks zou als attribuut een orchidee kunnen nemen, zoals de ouderwetse haar zwarte kat of haar padde had.

Door deze wereld volgen we onze leidsman. Ook over hem is een verandering gekomen. Men zou bijna zeggen dat de betovering hem juist onttoverd heeft. Het is of hij rechter loopt. Men ziet weer de blonde glans in zijn grijzend haar, er straalt vuur uit zijn ogen. En hij spreekt. Hij, die zo moeilijk en hortend zijn woorden vindt, wordt welsprekend als hij het over zijn orchideeën heeft. Ik weet opeens, dat je hem op een podium zou kunnen zetten en over zijn orchideeën laten spreken voor ieder publiek en dat hij het vlot en vurig zou doen, zonder schroom, omdat hij voor zijn orchideeën, voor hún schoonheid, voor hún wonder, zichzelf vergeet.

Hij vertelt. Van planten, die meer dan honderd jaar oud zijn. Van andere, door hem zelf gekweekt uit zaad. Van vele jaren geduldig wachten voor zo'n uit zaad gekweekte orchidee eindelijk bloeien gaat. ‘Maar van sommige soorten kun je ook wel een achterstuk nemen, een soort stek, en dan gaat het gauwer.’ Hoe uit de kruising van deze lila en gindse gele een lila ontstaat met goudgeel honingmerk. Hij vertelt van de Belg, die ze een jaar lang in dienst hebben gehad om het vak goed te leren.

‘Maar dan heb ik ook heel veel in boeken gelezen,’ zegt hij. Hij noemt Oosterse prinsessennamen: Cattleya, Odontoglossum, Cyprepedium... Misschien heeft hij ook Scheherazade, Morgiane, Sjamsennahar gezegd. De lange vreemde namen rollen zo vlot uit zijn mond. Hij is er vertrouwd mee als een gewone man met de namen van zijn kinderen.

‘Je kunt ze geloof ik wel dromen,’ zeg ik.

Hij glimlacht. ‘Nu wel, maar toen we pas met de orchideeën begonnen waren, werd ik 's nachts wel eens wakker en als een naam me dan niet te binnen wou schieten, ging ik hem meteen opzoeken. Ik had het boek altijd naast mijn bed liggen.’

Hij gaat ons nu voor naar de laatste en warmste kas. En hier, laatste étappe voor hun entree in ‘de wereld’, staan wel een kleine honderd bloeiende orchideeën. Dit zijn meest Cattleya's, de grote,

[p. 189]

grillige, vlinderachtige bloemen. Licht en donker lila, lila met goud, een enkele gele, een enkele witte. En hun pracht is zo overweldigend, zo ongenaakbaar en ver ook, dat ik plotseling begrijpen kan, hoe wilde volken in angstige aanbidding neerzonken voor het onbegrijpelijke en zeer schone... een regenboog, de zon, de maan.

Onze geleider ziet zijn bloemen meer met de ogen van de vakman dan van de kunstenaar. De schoonheid valt voor hem uiteen in eindeloos veel details. Hij wijst ons hoe het goud zich hier verdiept heeft, hoe daar het lila meer naar purper gaat neigen, wat het gevolg zal zijn van een kruising van deze en gene nuance. Een zo geestdriftig vakman is hij, dat hij toch ook weer iets van de kunstenaar in zich heeft. En ik denk hoe goed de wereld zou zijn, als we allen zoiets hadden, waarin we ons verliezen konden. Al deden we niet anders dan prachtige, maar hoogst onbetrouwbare bloemen kweken, die straks in de wereld de hemel mag weten wat voor toverkunsten uit zullen halen, het zou goed zijn en wij zouden goed zijn, als we het zo geestdriftig konden doen.