Liefde en logica

[p. 160]

Het blonde haar van een kleine typiste

Hij was een groot man. Dat zei iedereen. Hij had de welvarende fabriek, die hij van zijn vader geërfd had, opgewerkt tot een concern, dat zijn vertakkingen over de hele wereld had. Zijn portret stond dikwijls in de krant. Een universiteit had hem tot doctor honoris causa benoemd. Men hoorde zijn stem door de radio. Men zag hem in het filmjournaal uit vliegmachines stappen, op buitenlandse stations aankomen of aanzienlijke vreemdelingen rondleiden door zijn bedrijf, waar alles model en modern was.

Hij zag er ook uit zoals grote mannen er behoren uit te zien. Zijn gezicht had scherpe, met de jaren wat zwaar geworden trekken. Het had vooral in de benedenpartijen de nadrukkelijkheid, die van ‘een kop’ doet spreken. De zwaarste accenten vielen op mond en kin. De smalle, rechte, als met een boze kras in het gezicht getrokken mond onder de ijzergrauwe, kortgeknipte snor deed ieder, die met hem in aanraking kwam, onmiddellijk beseffen dat hij meedogenloos kon zijn. De vierkante kin leek een vooruit geschoven verdedigingspost, hard en onneembaar. Zijn blauwe ogen hadden die eigenaardige, scherpe doelbewustheid, die de ogen krijgen van mensen, die nooit trachten een medemens te begrijpen, maar die hem alleen maar willen taxeren. Zijn ‘kop’ leek iets te groot voor het lichaam. Als hij zat verwachtte men dat hij meer dan middelmatig lang zou zijn. Maar het enigszins gedrongene van zijn gestalte met de wel brede schouders versterkte nog die indruk van stoere, onverzettelijke kracht.

Buiten de stad, midden in de weilanden, had hij de machtige fabrieksgebouwen van staal, glas en beton doen optrekken. De kantoren leken reusachtige, doorzichtige vogelkooien, waar de typistes en stenografen, de boekhouders en correspondenten klein op hun stalen krukken zaten. Driftig klepperden de schrijfmachines. Het leek of ze, als even zo veel onverbiddelijke metronomen, het tempo van de tijd aangaven.

[p. 161]

De fabrieken waren niet meer als in de oude tijd donkere spelonken met smalle ramen. Ze deden denken aan kolossale lichamen, waarvan men door een transparante huid het ingewikkeld organisme kon zien bewegen. De mensen leken onbelangrijke onderdelen van de machines.

De grote man hield van de machines en hij verachtte de mensen. Soms stond hij een tijd lang zwijgend in de machinekamer en keek naar het kloppend hart van zijn fabriek. Wat was een mens, dacht hij dan, een willekeurig mens? Een nietig onderdeel van het grote mechaniek. Híj was het, die dit alles beheerste. Hij had het geschapen. Het leefde, omdat hij dat wou. Het was goed dat te weten. Het was goed zijn macht te voelen als een realiteit.

Het privé-kantoor van de grote man was natuurlijk in overeenstemming met zijn grootheid. Voor zijn collega-fabrikanten aan zoiets hadden gedacht, had hij de donker-eiken betimmering weg doen nemen, het zware bureau met de gebeeldhouwde poten en de bakbeesten van clubfauteuils verbannen. Nu was alles in grijs, zilver en blauw gehouden met de messcherpe glinstering van staal er door heen. Comfortabel maar niet intiem. Meer imponerend nog dan de vroegere plechtstatigheid, omdat koele onverschilligheid altijd meer imponeert dan gewichtigdoenerij.

In zijn hand, een korte brede sterke hand, waarop enkele rosse haren groeiden, hield hij een van de draden, die het wereldbestel doen bewegen. Hij confereerde met diplomaten, met groot-industriëlen uit alle werelddelen. Zijn stem had gezag. Achter hem stonden de millioenen.

Hij had natuurlijk vele honderden mensen in zijn dienst. Hij had hun sportparken en verenigingslokalen gegeven, maar desondanks beschouwde hij hen eigenlijk niet als mensen. Ze waren voor, hem uitsluitend werkkrachten. Als zodanig taxeerde hij ze en als zodanig was het ook economisch ze in goede conditie te houden.

Zijn secretaresse bijvoorbeeld zag hij bijna iedere dag, maar hij zou niet kunnen zeggen wat voor ogen ze had en of het japonnetje dat ze droeg haar al of niet flatteerde. Hij zou het wel dadelijk gemerkt hebben, als ze een japon gedragen had, die niet paste

[p. 162]

voor een correcte privé-secretaresse. Zoiets gebeurde evenwel nooit. Zijn secretaresse was een te goede kracht om ooit een dergelijke blunder te slaan. De grote man had haar zelf uitgekozen.

De kleine typistes, die op de metalen krukken in het volièreachtige kantoorgebouw zaten, kende hij natuurlijk helemaal niet. Als iemand bij hem was komen informeren naar mejuffrouw Beppie Geurts, dan zou de grote man niets over Beppie Geurts hebben kunnen vertellen. Hij zou zelfs niet geweten hebben dat ze bestond.

Beppie Geurts wist natuurlijk heel goed dat de directeur bestond, maar hij was voor haar ook eigenlijk geen mens. Hij was voor haar even vreemd als een maanbewoner. Ze kon zich niet voorstellen dat hij ooit gewoon, als een gewoon mens, zou doen. Dat hij bijvoorbeeld een broodje met kaas zou eten of op een zonnige Zondagmiddag in de hei liggen of een meisje zoenen. Ze dacht niet vaak over zulke dingen na, maar ze zou erg verwonderd geweest zijn, als ze de directeur met zulke doodgewone menselijke dingen bezig had gevonden.

Beppie Geurts was een goede kracht. Ze was niet overmatig intelligent, maar ze was zo ongeveer de snelste typiste van de stad. Daaraan had ze haar plaats bij de A.G.A. te danken.

Maar zelfs dit wist de grote man niet. Het was nooit tot hem doorgedrongen dat Beppie Geurts op een wedstrijd het record aantal woorden per minuut getikt had. Hij bemoeide zich nooit met details. Daar had hij zijn mensen voor. En Beppie Geurts was maar een detail van zeer ondergeschikt belang.

Maar op een zonnige voorjaarsdag heeft de grote man toen toch Beppie Geurts gezien. Niet haar razend snel tikkende handjes, maar Beppie Geurts zelf. Of eigenlijk ook weer niet Beppie, maar Beppie's blonde haren.

Het gebeurde dikwijls dat belangstellenden de fabriek kwamen bezichtigen. Ditmaal was er hoog bezoek. Er was een Oosterse prins bij en een minister. Zo kwam het dat de grote man persoonlijk zijn gasten rond leidde. En in zijn gesprek met de bruine prins stokte hij toen één seconde, omdat hij op dat ogenblik de

[p. 163]

blonde haren van Beppie Geurts zag. Eén enkele seconde maar. Toen vervolgde hij: ‘Yes certainly, your Highness...’

De grote man had natuurlijk wel vaker blond haar gezien. Zijn eigen vrouw had zelfs blond haar. Maar het haar van de kleine typiste, Beppie Geurts, was toch anders. Het was zo wild en zo welig en zo stralend blond. Men kon er onmiddellijk aan zien dat het niets wist van permanent of bleekmiddelen. Het was zo levend, ieder gouden haartje was zo geheimzinnig levend, zo onbetoombaar levend als het leven zelf. Er viel juist een streep zonlicht op het gebogen hoofdje van Beppie Geurts toen de grote man er naar keek. Hij had de dwaze impuls, die hij natuurlijk meteen bedwong, er zijn hand op te leggen. Hij had het gevoel dat dit gouden haar warm moest zijn - ja, dat het hem verwarmen zou - dat hij door en door warm zou worden, alsof hij het zonlicht zelf beroerde. Eén ogenblik voelde hij zich bevangen door vreugde en schrik, zoals men zich bevangen voelt bij het aanschouwen van ‘het wonder’. Toen herstelde hij zich al weer en zei correct: ‘Yes certainly, your Highness...’

De grote man werd niet verliefd op de kleine typiste, maar hij moest wel aan haar blonde haren denken. Telkens overviel hem in de dagen, die volgden, de herinnering aan dat wonderlijk stralende blond. Hoe sterk en veerkrachtig krulde het! Hoe vonkte het in alle nuances van goud!

Het viel hem op hoe dood het keurig verzorgde blonde haar van zijn vrouw was. Het lag stil in de golven, waarin de kapper het gelegd had en in de gele kleur was geen gloed.

Meermalen zag hij in deze dagen Beppie Geurts, terwijl hij haar vroeger nooit had opgemerkt. Eens kwam hij haar tegen in de gang. Een andere keer zag hij haar het voorplein oversteken. En op een middag, toen hij, wat hij anders nooit deed, zijn auto had laten omrijden om door het park te wandelen, zag hij haar op een bank zitten met een jongeman. Ze zag hem niet. Ze zag niets van de wereld om zich heen. In dit park, waar op deze zoele voorjaarsdag ieder bankje bezet was, zoende ze onbekommerd haar vriend. Koninklijk onbekommerd, zoals alleen jonge

[p. 164]

verliefde mensen dat zo nu en dan zijn. Het paste wonderwel bij de welige uitbundigheid van haar wilde, gouden haar.

De grote man begon te denken dat er nooit iets in zijn leven was geweest zo stralend en rijk als het haar van die kleine typiste. In verloren ogenblikken begon hij na te denken over zijn leven. Als hij in zijn auto van en naar huis reed bijvoorbeeld of 's avonds voor het inslapen of terwijl zijn vrouw hem vertelde welke gasten voor het week-end verwacht werden. Plotseling zag hij dan fragmenten van zijn leven voorbij glijden, onsamenhangende fragmenten, sommige scherp, andere wazig, maar alle op een eigenaardige manier kleurloos en kil. Een beklemmend spel van grauwe marionetten, onderbroken door lange reeksen cijfers, die aangroeiden, schoksgewijs, zoals het beeld verspringt in een tekenfilm. Een nul, een nul, nog weer een nul. De millioenen, die de mens verpletterden. En nergens een helder licht. Nergens een periode, die ontwijfelbaar goed was, nergens het blonde haar van de kleine typiste.

Ergens is toch een episode met een blond meisje. Misschien was het zelfs wel een kleine typiste. Het is heel lang geleden, nog in zijn studententijd. Hij tracht zich de naam te herinneren. Was het Lientje of Mientje? Hij weet opeens weer dat hij stond te wachten bij de uitgang van een kantoor. Of was het een winkel? Ergens op een brug stond hij. Maar het beeld wil niet licht worden. Er komt geen warmte, geen kostelijkheid in zijn herinnering. Toch moet hij wel verliefd geweest zijn op dat kind. Er zijn vele avonden. Avonden in lente en zomer, maar ook in herfst en winter doemen op. Zo lang dus? Een duinhelling, wilde rozen, een kleine koude hand in zijn jaszak. Miesje heette ze. Nu weet hij het opeens. Maar de herinnering blijft mat. Ze wil niet opgloeien tot een onstuimige, pure, gouden jeugdherinnering. En hij begrijpt ook wel hoe het komt. Hij heeft nooit gelóófd in zijn liefde. Van het begin af heeft hij geweten dat deze verhouding met Miesje niet anders dan een avontuurtje kon zijn. Door al zijn verliefde woorden heen heeft hij altijd volkomen zeker geweten dat hij Miesje weer verlaten zou. Nooit één enkel dwaas en goddelijk ogenblik

[p. 165]

heeft hij eerlijk gemeend, dat die kleine Miesje met haar koude handje in zijn jaszak zijn grote liefde zou zijn, waarvoor hij stand en geld en naam achteloos weg zou werpen. Nooit... toen niet en later niet.

Andere episoden glijden voorbij. Verloving, huwelijk. Alles blijft mat en dof. Een marionettenspel, een mathematische constructie, een dodendans. Zijn zoon, zijn dochtertje. Nergens de pure verrukking. Nergens het ontwijfelbaar goede. Nergens het gouden haar van de kleine typiste.

Hilde... dat heeft vele jaren geduurd. Gilberte, de kleine Parisienne... dat duurde veertien dagen. Nooit is het leven in hem zo sterk geworden, dat hij het niet meer beheersen kon. Nooit is het als een wilde branding over hem heen geslagen. Sterk en beheerst is hij er door heen gegaan en het is of de schaduw van zijn grootheid, van zijn macht, die groeide en groeide, al het omringende donker heeft gemaakt. Hij is geweest als zo'n grote boom, in wiens schaduw geen bloemen meer kunnen bloeien.

Voor het raam van zijn privé-kantoor staat hij en ziet uit over het gigantisch complex van fabrieksgebouwen. Dof hoort hij het dreunen van de machtige machines. De hoge schoorstenen rijzen op tegen de hemel. Het is de prijs, denkt hij. Ik ben wat men een groot man noemt. Rijkdom, macht, aanzien, dat alles bezit ik. Ik heb er voor gevochten en ik heb gewonnen. Niets is er in mijn leven geweest, dat sterker was dan ik. Maar ik heb voor mijn succes betaald, zonder het te weten, met het gouden haar van een kleine typiste.

Dwaze gedachte! Hij strijkt met een hand over zijn voorhoofd. Hij voelt zich vreemd vermoeid de laatste dagen. Maar ook dit verlate heimwee naar warmte en geluk, naar menselijke bewogenheid, zal niet sterker zijn dan hij. Hij belt voor zijn secretaresse. Morgen is er die conferentie met de Zuid-Amerikanen. Hij moet alle correspondentie nog eens doornemen. De correcte secretaresse legt de papieren voor hem neer.

En toch, denkt hij - en zijn secretaresse herkent de matte, bijna weemoedige glimlach niet, die om zijn mond speelt - toch weet ik niet of het de prijs wel waard is.