De taal van Stijn Streuvels. Deel 1. Het woord bij Streuvels

(1970)–Hubert Lemeire– rechtenstatus

Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

bron

Hubert Lemeire, De taal van Stijn Streuvels. Deel 1. Het woord bij Streuvels. Z.p. 1970

codering

DBNL-TEI 1

dbnl-nr leme001taal01_01

logboek

- 2010-04-26 AS colofon toegevoegd

verantwoording

gebruikt exemplaar

exemplaar particuliere collectie

algemene opmerkingen

Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van het proefschrift van de twee banden van De taal van Stijn Streuvels. Deel 1. Het woord bij Streuvels van Hubert Lemeire uit 1970. Het tweedelige werk bestaat uit negen banden.

redactionele ingrepen

Het gehele werk bestaat uit ingebonden ‘stencils’. Daardoor zijn alleen de rechterpagina's bedrukt en genummerd.

Aan het begin van elke band is een kop tussen vierkante haken toegevoegd.

In het origineel is een aantal pagina's te krap afgesneden. In deze digitale editie is de tekst zo goed mogelijk aangevuld.

In de gebruikte exemplaren komen verschillende soorten handgeschreven correcties voor. De meegekopieerde correcties zijn in deze digitale editie doorgevoerd, evenals de later bijgeschreven correcties betreffende verbeterde en aangevulde paginanummers of overduidelijke vergissingen.

In het origineel wordt op twee manieren onderstreept: met een doorgetrokken of een onderbroken lijn. De tekst die is onderstreept met een doorgetrokken lijn is hier in vet weergegeven; de tekst die is onderstreept met een onderbroken lijn staat in cursief.

In het origineel komt paginanummer ‘47’ abusievelijk twee maal voor. In deze digitale editie is dit behouden.

p. 88, 90, 100: een in het origineel onleesbare regel is hier vervangen door ‘[...]’.

p. 139, 515: een accolade verspreid over meerdere regels kan in deze digitale editie niet weergegeven worden. Daarom is de accolade hier op elke regel met bijbehorende tekst herhaald.

p. 365: in het origineel ontbreekt op de nootverwijzing voor voetnoot 1. De noot is hier direct voor noot 2 geplaatst.

p. 475: een in het origineel slecht leesbaar teken is hier tussen vierkante haken weergegeven.

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten.

[Band 1]

[pagina ongenummerd (p. π1)]

DE TAAL VAN STIJN STREUVELS

EERSTE DEEL

HET WOORD BIJ STREUVELS

Proefschrift ter verkrijging van de graad van doctor in de Letteren en Wijsbegeerte aan de Katholieke Universiteit te Leuven voorgelegd door

Hubert LEMEIRE

Promotor: Prof. Dr. J.L. Pauwels

21 mei 1970

[pagina I]

INHOUD.

Inhoud			I

Voorrede			XXII

Bibliografie			2

	I. Werken van Streuvels		2

	II. Bloemlezingen		13

	III. Woordenboeken en Idiotica

		A. Woordenboeken	14

		B. Idiotica	14

		C. Vakwoordenboeken	15

		D. Encyclopedie	16

Lijst der afkortingen			17

[pagina II]

INLEIDEND HOOFDSTUK.				21

A. Spelling en Klank.				21

I. Klinkers

	1. -ee- in plaats van -aa-			21
	2. -e- in plaats van -e-			23
	3. Andere vormen			24

II. Medeklinkers

	1. -waards in plaats van -waarts			25
	2. Wegvallen van consonanten			25

III. Woordtekens.

	A. Koppelteken			26
		a) gebruik		26
		b) voorbeelden
			1. nomina	27
			2. adjectieven	31
			3. bijwoordelijke uitdrukkingen	36
			4. telwoorden	37
			5. voornaamwoorden	37
			6. werkwoorden	38
			7. interjecties	39
			8. andere gevallen	39

	B. Samentrekkingsteken.			40

	C. Weglatingsteken.			43

IV. Geregeld terugkerende spellingsafwijkingen.				46

	A. Meervoud van de nomina op -(e) rik			46

	B. Verleden deelwoord			46

[pagina III]

	B. Leestekens.	47

Beschouwingen		47

1. Dubbele punt		50

2. Gedachtenstreep		56

3. Komma		61

4. Kommapunt		63

5. Aanhalingsteken		65

6. Combinatie van verschillende leestekens		66

7. Haakjes		72

[pagina IV]

EERSTE HOOFDSTUK - DE WOORDLEER.						73

	Inhoud					74

	Beschouwingen					75
	De Woordsoorten					76

1.		INTERJECTIES				76
		1. Gevoelsontlading.				76
			a) spontane gevoelsuitstorting			76
			b) substantieven			79
				1) aanroepen van hemelse machten		79
				2) aanroepen van duivelse machten		81
				3) aanroepen van natuurverschijnselen		81
				4) vervormingen en basterdvloeken		81
			c) onschuldige uitroepen			83
	2. Imperatieve of adhortatieve uitingen					85
	3. Interjecties bij klanknabootsing en klankexpressie					87
2.		NOMEN.				88
	A. Genus
		1. A.N.: onzijdig- Streuvels			a) mannelijk	88
					b) vrouwelijk	90
		2. A.N.: mannelijk-Streuvels			a) onzijdig	91
					b) vrouwelijk	91
		3. A.N.: vrouwelijk-Streuvels			a) mannelijk	92
					b) onzijdig	92
		4. A.N.: mannelijk: vrouwelijk				93
		5. A.N.: vrouwelijk (mannelijk)				93
	B. Meervoudsvorming.					94
		1. A.N.: - en - Streuvels: -s				94
			a) substantieven op -erik			94
			b) substantieven op -man			95
			c) andere nomina			96
		2. A.N.: -s - Streuvels: -(e)n				98
		3. A.N.: -eren - Streuvels: -ers				100
		4. Dubbel meervoud				100
		5. Andere meervoudsvormen				101
		6. Eigennamen				101
		7. Ongewone meervoudsvormen				101

[pagina V]

C. Casus						102
	1. Genitief					102
		a) op -s				102
			A. Enkelvoud			102
				1) gewone nomina en eigennamen		102
				2) partitieve genitieven		105
					a) van nomina	105
					b) van gesubstantiveerde infinitief	106
				3) in tijdsbepalingen		107
			B. Meervoud			108

		b) op -en				109
		c) van vrouwelijke substantieven van nomina in het meervoud				109

	2. Datief					110

	3. Bijwoordelijke, stereotiepe uitdrukkingen					110
		aan				111
		bij				111
		in				112
		met				113
		om				113
		op				113
		te, ten, ter				113
		uit				127
		van				127
		andere voorzetsels				128
		zonder voorzetsel				128

D. Substantieven met niet-geapocopeerde einde -e						129

[pagina VI]

3. ADJECTIEF.				132

	A. Uitgang			132

	B. Verbuiging			134

		1. Resten van oude flexie		134
		2. Buigingsvormen		134
			a) buigings-n	134
			b) vorm op	135

			Opmerkingen
			1) adjectieven op -en	135
			2) wegvallen van eind -d	136
			3) ‘ander’ onverbogen	136
		3. Trappen van vergelijking		138
		4. Spelling -iek in plaats van isch		138

4. LIDWOORD				139

	A. Vormen			139
		1. Bepaald lidwoord		139
		2. Onbepaald lidwoord		139

	B. Voorbeelden			140
		1. Genitiefvormen		140
		2. Bijwoordelijke uitdrukkingen		140
		3. Buigings -n		141
		4. Buigings -n in de nominatief		141
		5. Andere vormen		141

[pagina VII]

5. VOORNAAMWOORDEN.				143
	A. Persoonlijk voornaamwoord			143
		1. Dialectische vormen		143
		2. Oude vorm		144
		3. Eigenlijke persoonlijke voornaamwoorden		144
			a) je	144
			b) herhaling of verdubbeling	145
			c) enclitische vormen	146
			d) verbonden met ‘ja’ en ‘neen’	147
			e) zinstype: zijn + datief pers. vnw.	149
		4. Wederkerend voornaamwoord		151
			a) accusatief pers. vnw. i.p.v. ‘zich’	151
			b) zich voelen, zich weten	152
		5. Zelf		154
			a) versterking van wederk. vnw.	154
			b) genitief	155
		6. Eigen: met wederkerende functie		156
		7. Wederzijdse voornaamwoorden		156
			a) malkaar, malkander, alkander	156
			b) ‘een’ na voorzetsels	157

	B. Bezittelijk voornaamwoord			158
		1. Verouderde vormen		158
			a) genitief op - (e)r	158
			b) genitief op -s	158
			c) datief op -(e)r en -(e)n	159
			d) nominatief en accusatief op -e	159
			e) buigings -n	159
		2. Dialectische vorm		160
		3. Onverbogen vorm		161
		4. Onbeklemtoonde vorm		162
		5. ‘Een’ in verbinding met ‘eigen’		162
		6. Verkeerde spelling		162

[pagina VIII]

	C. Aanwijzend voornaamwoord.			163
		1. Verouderde vorm		163
		2. Onverbogen vorm		163
		3. Verbogen vorm		164

	D. Betrekkelijk voornaamwoord			165

		1. Voorkeur		165
		2. Buigings -n		165
		3. Verkeerde congruentie		165
		4. ‘Dewelke’		165
		5. Foutieve spelling		165

	E. Onbepaald voornaamwoord			166

		1. ‘Elkendeen’		166
		2. Zelfstandige onbep. vnw.		167
		3. ‘Een’ in plaats van ‘iemand’		167

6. TELWOORD.				168

		1. Buigings -n		168
		2. Oude vormen		168
		3. Collectieve vormen		168
			a) na voorzetsels + uitgang -en	168
			b) in verbinding met vnw., met of zonder voorz.	169
			c) met prefix ge- en uitgang -en	170

		4. Rangtelwoorden		171

		5. Spelling		171
			a) koppelteken	171
			b) apocope van d	172

		6. ‘'t halven’		172
		7. Aanduidingen oppervlakte		173

[pagina IX]

7. WERKWOORD.					174

	A. Hooftijden				174
		1. Scheidbaarheid van samengestelde werkwoorden			174
			a) A. N: onscheidbaar - Streuvels: scheidbaar		174
			b) A. N: scheidbaar - Streuvels: onscheidbaar		174
		2. Sterke en zwakke werkwoorden			176
			a) sterke, onregelmatige en gemengde ww.		176
			b) zwakke werkwoorden		184
			c) preterito-presentia		187

		3. Hulpwerkwoorden bij het perfectum			188
			a) hebben		188
			b) zijn		188

	B. Persoon en getal. Uitgang				189
		1. Presens indicatief			189
			a) eerste persoon		189
			b) tweede persoon		190

		2. Preteritum			190

	C. Tempus. Omschrijving futurum.				191
		1. Gaan			191
		2. staan + te + infinitief			192

	D. Modus				193
		1. Conjunctief			193
		2. Imperatief			195

	E. Infinitief en participium				196

	F. Overgankelijke, onovergankelijke en reflexieve ww				197
	1. Onovergangelijke door Streuvels overg. gebruikt				197
		1. Bij ww. met intern object			197
				a) object is verbaal substantief	197
				b) object is concreet substantief	198
		2. Andere voorbeelden			199
		11. Overgankelijke ww. onoverg. of absoluut gebruikt			200
		111. Overg. of onoverg. ww met reflexieve of passieve betekenis			203

[pagina X]

8. BIJWOORD.			208
	1. Oude vormen		208
	2. Bijwoordelijke uitdrukkingen		208
	3. Vorming		208
		a) met suffix -lijk	208
	b) op -s		209
	c) op -ling(e)		210
	d) op -lings		210

	4. Aanduiding van klank en beweging		211
	5. Trappen van vergelijking		211
	6. ‘Al’		212
		a) in tijdbepalingen	212
		b) bij infinitieven en participia	212
		c) bij voorzetsels	213
		d) bij bijwoorden	213

	7. ‘Doen’ i.p.v. bijwoord van bevestiging of ontkenning		214

9. VOORZETSELS			215

	1. Oude en dialectische vormen		215
	2. Ten, ter		215
	3. Midden		215
	4. Te (verzwakte vorm van: tot)		215
	5. Vaste voorzetsels		216
	6. Geen voorzetsels		219

10. VOEGWOORD.			220

	1. Gebruik		220
	2. ‘Zonder’ i.p.v. ‘zonder dat’		220
	3. ‘Om’		221
	4. Voegwoord van vergelijking		223
		a) even	223
		b) lijk	223

	5. Oudere of dialectische vormen		224

[pagina XI]

			TWEEDE HOOFDSTUK. - DE WOORDVORMING.
Inhoud							226
Inleiding							227
	1. Vorming van substantieven						231

		A. Samenstelling.					231
			I. Eerste lid: substantief				232

				1. Verhouding van beide delen.			232
					a) korte vorm v. genitief of bep. met ‘van’		232
					b) andere vormen		234

				2. Tweede lid: verbaalsubstantief			237
					a) verbaalsubstantief		237
					b) op -ing		239
					c) met ge-		240

				3. Nadere bespreking van composita			243
					a) metafoor; synesthesie		243
					b) tautologische samenstellingen		244
					c) type: bliksemkronkel		247
					d) substantief = adjectief		247
					e) eerste lid = versterkend prefix		249

		II. Eerste lid: adjectief					251

		III. Eerste lid: werkwoordstam					253

		IV. Eerste lid: telwoord					256

		B. Afleiding.					257
		1. Met prefixen.					257
				1. ge -		a) ge-	257
						b) ge- + -te	258
						c) ge- + -sel	258
			2. on-				259
			3. ont-				259

[pagina XII]

	II. Met suffixen.			259
			1. -aard	260
			2. -(e)nis	261
			3. -er	262
			4. -erij	264
			5. -erik	265
			6. -heid	265
			7. -ing	268
			8. -sel	269
			9. -te	270
			10. Verkleinwoorden.	271

2. Vorming van werkwoorden.				276
	A. Samenstelling.			276
		I. Eerste lid: bijwoord		276
			1. aan-	277
			2. aaneen-	277
			3. af-	278
			4. bij-	279
			5. binnen-	279
			6. dicht-	280
			7. door-	280
			8. dooreen-	281
			9. in-	281
			10. ineen-	282
			11. mede / mee-	282
			12. mis-	282
			13. na-	283
			14. neer-	283
			15. om-	284
			16. op-	284
			17. open-	285
			18. over-	287
			19. rond-	288
			20. recht-, samen-, tegen-	288

[pagina XIII]

		21 toe-		289
		22 uit-		289
		23 uiteen-		291
		24 vol-		292
		25 voorbij-		292
		26 voort-		292
		27 vooruit-		293
		28 weg-		293

	II. Eerste lid: werkwoordstam.			295

B. Afleiding.				300
		I. Denominatieven		300
		II. Werkwoorden op -elen en -eren		301
		III. Geprefigeerde werkwoorden		303
			1. be-	303
			2. her-	304
			3. ont-	305
			4. ver-	305

C. Samenstellende afleiding.				306

		I. Denominatieve, samenstellende afleiding		306
		II. Eerste lid: verbaalstam; tweede lid nomen		307
		III. Samenstelde en geprefigeerde werkwoorden op -elen, en -eren.		308

[pagina XIV]

3. Vorming van adjectieven.				309
	A. Samenstelling			309
		I. Twee adjectieven		309
		II. Adjectief + participium		314
			a) tegenwoordig deelwoord	314
			b) verleden deelwoord	318

		III. Substantief + adjectief		324
			1. vergelijking	324
			2. substantief: verbaalstam	325
			3. substantief: verbleekt, versterkend prefix	325
		IV. Substantief en participium		327
			1. tegenwoordig deelwoord	327
			2. verleden deelwoord	328

		V. Telwoord + adjectief		330

	B. Afleiding.			331
		I. Met prefix		331
			1. on-	331
			2. ont-	333

		II. Met suffix		334
			1. -erig	334
			2. -iek	334
			3. -lijk	336
			4. -loos	337

	C. Dubbele afleiding.			339
	D. Analogische participia formaties			340
			a) ge-	340
			b) be-	341

	E. Samenstellende afleiding.			342
			I. Nomen of adjectief op -ig	342
			II. Samengestelde adjectieven op -de, -te	346

[pagina XV]

4. Allitererende, assonerende en ablautformaties.			348
	A. Ablautformaties.		349

		1. Met i/e - a(a) wisseling	349
		2. Met ritmische uitbreiding	349

	B. Rijmformaties.		350

		1. Tweelettergrepige	350
		2. Vierlettergrepige	350
		3. Vierlettergrepige werkwoordelijke rijmformaties	350

	C. Allitererende formaties.		351

		1. Met ongemotiveerd element	352
		2. Met gemotiveerde elementen	352
		3. Individueel allitererende formaties	353

	D. Assonerende formaties		354

	E. Voorbeelden.		354

[pagina XVI]

DERDE HOOFDSTUK. - HET WOORDGEBRUIK.

Inhoud.							358
Inleiding: Herkomst v.d. door Streuvels gebruikte woorden							359
				I.	Uit het algemeen Nederlands		360
					1. Door lectuur		360
					2. Deftige, hogere stijl		361
					3. Verouderde woorden		361
			II.		Uit het dialect.		363
					1. Woorden en wendingen		363
					2. Familiare en platte taal		366

			III.		Uit vreemde talen.		367
					1. Frans		369
						a) rechtstreeks	369
						b) via het dialect	370
					2. Duits		371
					3. Latijn		372
					4. Engels		373
					5. Andere talen		373

Derde Hoofdstuk: Het Woordgebruik							374
	1. Het Nomen.
		A. Ongewone meervoudsvormen.					375
		B. Nomen en substantivische vorm.					377
			I. Semi-nominale zinnen				378
				1. Zinnen met voorzetselbepalingen			378
					a) aan + substantief		378
					b) aan + gesubstantiveerde infinitief		379
				2. Transitieve verbinding of interne objecten			381
				3. Zinnen met ‘zijn’			382
					a) gezegde: naamwoord		382
						a) op -heid	382
						b) op -ing	384
						c) andere nomina	385
					b) gezegde: verbaalsubstantief		387
					c) gezegde: gesubstantiveerde infinitief		387

[pagina XVII]

II. Voorzetselbepalingen.					389
	1. Met				389
		a)	+ nomen op -heid		389
		b)	+ verbaalsubstantief		392
			+ verbaalstam op -ing		393
			+ andere verbaalstammen		394
		c)	+ gesubstantiveerde infinitief		395
		d)	+ andere nomina		396

	2. In
		a) + nomen op - heid			397
		b) + verbaalsubstantief			400
				op -ing	400
				met ge-	401
				verbaalstam	402
		c) + gesubstantiveerde infinitief			402
		d) andere nomina			403

III. Substantivering van het adjectief.					405
	1. Door afleiding op -heid				405
	2. Directe substantivering v.h. adjectief				410
		a) kleuradjectief			410
		b) op -ig			411
		c) andere adjectieven			412

	3. Substantivering van het deelwoord				414

IV. Substantivering van de infinitief					415
	1. Simplex				416
	2. Compositum				419

V. Nominale perifrase					421

[pagina XVIII]

2. Het Werkwoord.					424

	I. Perifrase				425
		1. ‘Zijn’ + tegenwoordig deelwoord			425
		2. Met werkwoordan van rust en beweging			428
			a) komen		429
				-) + infinitief	429
				-) + verleden deelwoord	431

			b) liggen		433
				-) + verleden deelwoord	433
				-) adjectief	440
				-) vervangt ‘zijn’	441
				-) + te + infinitief	442

			c) staan		443
				-) + verleden deelwoord	443
				-) + adjectief	446
				-) aanduiding van gedachten, voornemens	447

			d) hangen		448
			e) zitten		449
				-) + verleden deelwoord	450
				-) + adjectief	451
				-) vervangt ‘zijn’	452

			f) blijven		452
				-) + verl. deelw., inf., adj., voorz. bep.	452
				-) andere werkwoorden van rust	455
				-) + in + nomen	456

[pagina XIX]

	II. Nadere bespreking van enkele werkwoorden.				456
		1. Werkwoorden die aan het ww. v.d. eigenlijke handeling voorafgaan			457
			a) houden + verleden deelwoord		457
			b) geraken + verleden deelwoord, adjectief		462
			c) krijgen		464
				-) + naamwoord	464
				-) + naamwoord + verl. deelw.	466
				-) + te + infinitief	466
			d) brengen		467

		2. Geluid- en klankaanduidingen: ‘gaan’			468

	III. Onpersoonlijke vorm: het, 't				470

		1. Voorlopig onderwerp van: alles			470
		2. = er			471
		3. Loos onderwerp			471

	IV. Passieve vorm.				473

3. Het Adjectief					475

	I. Recapitulatie				475
	II. Gebruik				475
		1. Verbinding adjectief-substantief			475
		2. Asyndeton			477
			a) tweeledig		477
			b) drieledig		478
			c) meerledig		479

		3. Combinatie asyndeton -syndeton			481
	III. Gebruik van participia als adjectief				482
		1. Tegenwoordig deelwoord			482
			a) nieuwgevormde composita		482
			b) andere voorbeelden		485

		2. Verleden deelwoord			490

[pagina XX]

VIERDE HOOFDSTUK - DE WOORDVERBINDING.

Inhoud				492

§ 1. Binaire verbindingen.				493

	A. Van synoniemen en semi-synoniemen			494

		1. Nomina.		494
			a) voorbeelden	494
			b) nomina met hetzelfde prefix	501

		2. Verba.		507
			a) voorbeelden	507
			b) verba met hetzelfde prefix	512

		3. Adjectieven.		518

	B. Binair-allitererende verbindingen.			524

		1. Nomina		524
		2. Verba		527
		3. Adjectieven		531
			a) met bindwoord	531
			b) asyndetisch	533

	C. Binair-assonerende verbindingen.			535

		1. Nomen		535
		2. Verbum		536
		3. Adjectief		538

[pagina XXI]

§ 2. Ternaire verbindingen en opsommingen.			539

	A. Nomen.		540
		a) ternaire verbinding	540
		b) vier nomina	541
		c) vijf nomina en meer	542
	B. Verbum.		546
		a) ternaire verbinding	546
		b) vier verba	547
		c) vijf werkwoorden	548
		d) zes werkwoorden	549
		e) zeven werkwoorden	549

§ 3. De Alliteratie.			551

	A. Bij het nomen.		551
	B. Bij het werkwoord.		558
		a) onderwerp	558
		b) object	559
		c) andere bepalingen	560
	C. In de zin.		561

§ 4. Zinsbouw en Woordorde.			568

	A. Achterplaatsing van het object		568
	B. Achterplaatsing van adjectief of bijwoord		570
	C. Vooropplaatsing van ‘vol’		571
	D. Syntactische assimilatie		572

BESLUIT			573

REGISTER			578

[pagina 74]

Inhoud.

De woordsoorten.

1. Interjecties	76.

2. Nomen	88.

3. Adjectief	132.

4. Lidwoord	139.

5. Voornaamwoorden	143.

6. Telwoord	168.

7. Werkwoord	174.

8. Bijwoord	208.

9. Voorzetsel	215.

10. Voegwoord	220.

[pagina 226]

Inhoud

§ 1. Vorming van substantieven
	A. Samenstelling		231
		I. nomen + nomen	232
		II. adjectief + nomen	251
		III. verbaal stam + nomen	253
		IV. telwoord + nomen	256
	B. Afleiding
		I. met prefix	257
		II. met suffix	260
§ 2. Vorming van verba
		A. Samenstelling
		I. bijwoord + werkwoord	276
		II. verbaal stam + werkwoord	295
	B. Afleiding
		I. Denominatieven	300
		II. op -elen, -eren	301
		III. met prefix	303
	C. Samenstellende afleidingen		306
§ 3. Vorming van adjectieven
	A. Samenstelling
		I. adjectief + adjectief	309
		II. adjectief + participium	314
		III. substantief + adjectief	324
		IV. substantief + participium	327
		V. telwoord + adjectief	330
	B. Afleiding
		I. met prefix	331
		II. met suffix	334
	C. Dubbele afleiding		339
	D. Analogische participia formaties		340
	E. Samenstellende afleidingen		342
§ 4. Allitererende, assonerende en ablautformaties			348

[Band 2]

[pagina ongenummerd (p. I)]