De rebellie van 1815, algemeen bekend als Slachters Nek

No. 59.
Minuten. 30sten December 1815.
Uitenhagen.

Compareerde, &c.

Jan Fredrik van de Graaff, oud 25 jaren, geboren te 's Hertogenbosch, Adjunct Landdrost van Graaff-Reinet, resideerende te Cradock, welke, &c.

Dat de Compt: op den 4 November van Graaff-Reinet zijnde t'huis gekomen op Cradock, aldaar gevonden had den Veldcornet van Tarka, Stephanus Johannes van Wijk, welke den Compt: rapporteerde dat eenige Bosjesmans aan het stelen waren, tevens dat eenige burgers, dog zonder te weten welke, zig hadden onver-

[p. 587]

genoegd getoond over het doodschieten van Fredrik Bezuidenhout; waarop de Compt: denzelven had gelast om te vernemen of er eenige grond voor dat gerugt was, en te rapporteeren zoodra hij merken zoude dat er iets gaande was, hebbende de Compt: tevens aan den Landdrost Stockenström van de rooverijen der Bosjesmans kennis gegeven, en verzogt dat dezelve een Commando zoude ordonneeren.

Dat vervolgens de Veldcornet Van Wijk op den tienden November, 's namiddags omtrent 6 uren, bij den Compt: zijnde gekomen, den Compt: had te kennen gegeven dat de muitelingen bij elkander waren, en aan den Compt: een brief van Hendrik Fredrik Prinslo had geproduceerd, welke brief hij gezegd had hem door Christiaan Muller te zijn inhandigd, met bijvoeging dat hij verstaan had dat Stephanus Bothma denzelven zoude hebben geschreven. Bij de ontvangst van welken brief de Compt: denzelven in originali door zijn bode aan den Landdrost Stockenström had gezonden, en copij daarvan aan den Adjunct Landdrost van Uitenhagen, Majoor Fraser, en aan Capt: Andrews, om dezelven, terwijl er melding van de Kaffers was gemaakt, informatie te geven, hebbende de Compt: tegelijkertijd den Veldcornet Willem van Heerden, en den Heemraad Jacobus Marais, bij zig doen komen om met hen te raadplegen over 'tgeen het best te doen stond, waarna de Compt: vijftig burgers had gecommandeerd om de grenzen van Tarka te dekken tegen de rooverijen der Bosjesmans en Kaffers, en tevens de Veldcornets Van Wijk en Van Heerden had gezonden naar Joh: Bezuidenhout, Cornelis Faber, en de Bothmas, welke op de plaats van Diderik Muller, de Palingkloof, bij elkander waren, om zig te informeeren wat daar gaande was, en wat die bijeenkomst te beteekenen had.

Dat de voorz. Vedkornets gereden zijnde tot naar de Commandodrift in de Tarka, dicht bij Palingkloof, om de voorz. muitelingen te spreken, en hun onder 't oog te brengen dat zij hun kwaad voornemen moesten staken, en dat indien zij meenden eenig onrecht geleden te hebben, zij zich aan den Compt: of aan den Landdrost Stockenström konden adresseeren, wanneer hunne bezwaren onder 't oog van 't Gouvernement zouden worden gebracht, om hun recht te doen wedervaren, de Compt: des anderen daags, 's morgens, een brief had ontvangen van de gem. Veldkornets, dat zij de voorz: menschen niet konden te spreken krijgen, want dat dezelven overal waar men hen zocht, wegvluchtten, doch dat men zoude trachten hen noch bij Barend Bester in te halen; hebbende de Veldkornet Van Heerden ook vervolgens aan den Compt: gerapporteerd dat dit oogmerk ook niet had kunnen worden bereikt, omdat, zoodra, de Rebellen merkten dat hij en Van Wijk achter hen waren, zij altijd waren weggevlucht.

Dat inmiddels, eer noch de Veldkornet Van Heerden bij den Compt: was terug gekomen, de Landdrost Stockenström bij den

[p. 588]

Compt: gekomen was, hebbende hij, Compt:, ook reeds vóór dien tijd meer manschappen gecommandeerd om de Commando's te versterken, en ook tien manschappen bij zich op Cradock op de wacht gelegd.

Dat de Landdrost Stockenström, de Tarka zijnde ingereden om te zien hoe gemoederen daar gesteld waren, tegen den avond was teruggekomen, waarna ook in den nacht bij den Compt: zich had vervoegd de Veldkornet Van Wijk, welke had gerapporteerd dat de oproerigen reeds eene verzameling bij elkander hadden, en aan 't trekken waren in de Baviaansrivier; hebbende de Compt:, zoo wel als de Landdrost Stockenström, de noodige orders uitgevaardigd, de laatstgem: een open brief, behelzende eene waarschuwing, waarvan de Compt: eene copie bij dezen overgaf, aan den Veldkornet Van Heerden ter hand gesteld, door wien dezelve bezorgd was naar Barend Bester, om verder te doen circuleeren, dan welke waarschuwing de Compt: naderhand vernomen had dat Stephanus Bothma, instede van denzelven aan de muitende verzameling te brengen, terug had gebracht in de Tarka, alwaar hij was heen gekomen om menschen te verzamelen, een Commandeerbrief van Joh. Bezuidenhout mede brengende.

Dat in denzelfden nacht de Veldkornet Van Wijk, in presentie van den Veldkornet Van Heerden, gerapporteerd had, gehoord te hebben, dat de oproerigen voornemens waren om den Landdrost Stockenström van kant te helpen, omdat zij denzelven hielden voor eene mede-oorzaak van den dood van Fredrik Bezuidenhout; waarna in dien zelfden nacht besloten was geworden eene tweede uitnoodiging aan de muitelingen te doen, welke door den Landdrost Stockonström en den Compt: gezamentlijk onderteekend zoude worden, doch dat de Veldkornet Van Heerden, verzocht hebbende dat de Landdrost Stockenström, welke bij de muitelingen in wantrouwen was, dit dokument niet zoude teekenen, 't zelve dan ook door den Compt: alleen was geteekend geworden, zijnde van dat document ook door den Compt: copiën bij dezen geëxhibeerd.

Dat deze laatste uitnoodiging door den Compt: was ingehandigd aan Hermanus Potgieter, welke met dezelve naar de muitelingen zijnde toegereden, bij zijne terugkomst had gerapporteerd dat hij de muitelingen achterhaald hebbende, de voorz: uitnoodiging aan dezelven had bezorgd, hebbende gem: H. Potgieter aan den Compt: hun antwoord teruggebracht, behelzende dat zij den Compt: lieten bedanken, en dat zij slechts Hendrik Prinslo wenschten ontslagen te hebben: brengende Hermanus Potgieter ook een Commandeerbriefje mede van den provisioneelen Veldkornet W.F. Krugel, welke eenige manschappen op des Compts: last had gecommandeerd, doch welke zich bij de muitelingen hadden vervoegd, en welke H. Potgieter aan den Compt: ook had gerapporteerd dat Abraham Bothma naar den Swagershoek was om ook de menschen van dat district op te roepen van mede te

[p. 589]

gaan; waarop de Compt: een brief deswegens aan den Veldkornet Greijling had afgezonden.

Dat in den namiddag van den 17den November, de Veldkornet Andries Venter aan den Compt: had gebracht een brief geteekend S.C. Bothma, en geadresseerd aan den Veldkornet Van Wijk, welk briefje de gem. Andries Venter had ontvangen bij afwezigheid van voorm. Van Wijk, die door den Compt: gezonden was naar Beestenkraal om de Kaffers, die daar gezien waren, te vervolgen.

Dat de Compt: daarop een briefje had geschreven aan Stephanus Bothma voorm: om bij den Compt: te komen, en zijne of hunne belangens in te brengen, dan waarop dezelve niet was gecompareerd, gelijk hij zich ook nooit bij den Compt: had vervoegd, niettegenstaande de Compt: hem door den Veldkornet Van Wijk, - welke was komen rapporteeren dat de voorm. Steph. Bothma den Compt. bij Barend Bester wenschte te spreken, - hem had laten antwoorden dat hij zich bij den Compt: begeven moest.

Dat gedurende het voorz: oproer, bij den Compt: waren komen vlugten Hendrik Bezuidenhout en Daniel Erasmus de jonge, bij welken laatsten de eerste verzameling der rebellen was geweest, dog welke zig van dezelven had weten af te zonderen, onder voorwendsel van menschen te gaan commandeeren, dan 'twelk hij niet had gedaan, maar zig door bergen en bosschen bij den Compt: had vervoegd, niettegenstaande hij door de rebellen gedreigd was voor den kop te zullen worden geschoten, indien hij niet met menschen bij hen kwam, waarna dezelve eerst zijnde naar huis gereden, bij den Compt: was terug gekomen.

Dat, nadat de eersten der oproerigen zig gedeeltelijk op Slagtersnek hadden overgegeven, en gedeeltelijk gevlugt waren, zig bij den Compt: hadden vervoegd Johannes Hartzenberg, Frans Andries van Dijk, Barend de Lange, Theunis Mulder, Coenraad Bezuidenhout, Wijnand, zn:, Gerrit Pieter Bezuidenhout, Gerrit's zn:, Okkert Brits, Louis Fourie, Theunis Fourie, Christiaan Louwrens Dreijer, Stephanus Grobbelaar, Coenraad Bezuidenhout Coen:, zn:, Hendrik Bezuidenhout, Wijnandt's zn:, welke aan den Compt: hadden te kennen gegeven dat zij door den provisioneelen Veldcornet, Willem Krugel, waren gecommandeerd geworden op last van hem Compt:, om present te komen tegen de Kaffers, maar dat zij bij gem. W. Krugel op de plaats zijnde gekomen, door denzelven op een commando waren mede genomen, zonder te weten waarheen, en dat toen zij in 't veld waren, zij ondervonden hadden dat zij tot iets anders werden gebruikt, en dat nu eenigen hunner waren omgedraaid, hebbende de Compt: vooraf ontvangen eenen brief van de vlugtende burgers, waarbij dezelven om pardon verzogten, en welke brief, zonder onderteekening, uit de vergelijking met een brief van Theunis de Klerk, gebleken was door denzelven te zijn geschreven; hebbende de Compt: de beide gem: brieven in origineel geproduceerd.

[p. 590]

Dat de Compt: naderhand zijnde geïnformeerd dat Majoor Fraser met een Commando zoude op marsch gaan om de nog vlugtende rebellen te vervolgen, de Compt: denzelven was te gemoet gereden, en hem hebbende aangetroffen aan Baviaansrivier, van denzelven had verstaan, dat hij door Piet Erasmus Piet zn: vernomen had dat Joh: Bezuidenhout en Cornelis Faber, Stephanus en Abraham Bothma, en Andries Meijer met hunne wagens de Colonie hadden verlaten, en dat hij dezelven wilde nazetten, weshalve de Compt: de noodige paarden had gerequireerd om gem. Majoor Fraser daarmede te assisteeren.

Dat, vóór dat nog de andere hierbovengenoemde vlugtelingen zig aan den Compt: hadden geaddresseerd, bij hem, Compt:, ook op Cradock waren gekomen Adriaan Engelbregt, en Christiaan Botha, welke beiden hadden aangenomen zig naar herwaarts te begeven, met verzoek zulks vrijwillig te mogen doen, zonder dat hun de schande werd aangedaan van met eene wagt te worden overgebragt, en welk verzoek hun door den Landdrost Stockenström was toegestaan geworden, dog aan welke belofte de voorm. Christiaan Botha niet had voldaan: maar nog weg was, de veronderstelling zijnde dat hij weggereden is in de Boschjesmans contrij.

Niets meer &c.

Aldus &c., 30 December 1815.

Als Gecommitteerdens:

P. Diemel.

W. Hiddingh.

(Get:) J.F. Van de Graaff.

Mij present:

G. Beelaerts van Blokland,

Secretaris.