Kleding in Nederland 1813-1920

(1991)–K.P.C. de Leeuw– rechtenstatus

Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

bron

K.P.C. de Leeuw, Kleding in Nederland 1813-1920. Z.n., Tilburg 1991

codering

DBNL-TEI 1

Wijze van coderen: standaard

dbnl-nr leeu182kled01_01

logboek

- 2017-06-02 KE colofon toegevoegd

verantwoording

gebruikt exemplaar

exemplaar Koninklijke Bibliotheek Den Haag, signatuur: 4034889

algemene opmerkingen

Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van Kleding in Nederland 1813-1920 van K.P.C. de Leeuw uit 1991.

redactionele ingrepen

De eindnoten zijn in deze digitale editie direct bij de bijbehorende nootverwijzingen geplaatst. De volgende pagina’s zijn hierdoor komen te vervallen: 409, 410, 411, 412, 413, 414, 415, 416, 417, 418, 419, 420, 421, 422, 423, 424, 425, 426, 427, 428, 429, 430, 431, 432, 433, 434, 435, 436, 437, 438, 439, 440, 441, 442, 443, 444, 445, 446, 447, 448, 449, 450, 451, 452, 453, 454, 455, 456, 457, 458, 459, 460, 461, 462, 463, 464, 465, 466, 467, 468, 469, 470, 471, 472, 473, 474, 475, 476, 477.

p. v: ondesteund → ondersteund: ‘heeft mijn studie ondersteund’.

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (ii, 12, 40, 42, 274, 276, 382, 478) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.

[pagina i]

Kleding in Nederland 1813-1920

van een traditioneel bepaald kleedpatroon naar een begin van modern kleedgedrag

[pagina iii]

Kleding in Nederland 1813-1920

van een traditioneel bepaald kleedpatroon naar een begin van modern kleedgedrag

PROEFSCHRIFT

ter verkrijging van de graad van doctor aan de Katholieke Universiteit Brabant, op gezag van de rector magnificus, prof. dr. L.F.W. de Klerk, in het openbaar te verdedigen ten overstaan van een door het college van dekanen aangewezen commissie in de aula van de Universiteit op vrijdag 5 juli 1991 te 16.15 uur

door

KATHARINA PAULINE CHRISTINE DE LEEUW

geboren te 's-Gravenhage

Tilburg 1991

[pagina iv]

Promotor: Prof. dr. H.F.J.M. van den Eerenbeemt

ISBN 90-9004248-2

[pagina vii]

INHOUDSOPGAVE

	WOORD VOORAF			v

	INHOUDSOPGAVE			vii

	LIJST VAN GERAADPLEEGDE COLLECTIES			xiii

	GEDRUKTE BRONNEN EN LITERATUUR			xiv

	VERKLARENDE WOORDENLIJST			xl

1.	INLEIDING			1

	1.1.	PROBLEEMSTELLING		3

	1.2.	OPZET EN VERANTWOORDING		4
		1.2.1.	De keuze van het tijdvak en de aangebrachte cesuren	4
		1.2.2.	Opbouw en methode	7
		1.2.3.	Bronnen	9

DEEL A THEORETISCH KADER				11

2.	THEORETISCHE ACHTERGRONDEN			13

	2.1.	AFBAKENING VAN DE BEGRIPPEN KLEDING, KLEDERDRACHT, STREEKDRACHT, VERZORGING VAN HET UITERLIJK, KLEEDGEDRAG EN MODE		13

	2.2.	KLEEDGEDRAG ALS ASPECT VAN SOCIAAL HANDELEN		15
		2.2.1.	Betekenissen en functies van kleding en uiterlijk voor mens en samenleving	15
			Kleding en uiterlijk in het spanningsveld cultuur-natuur	17
			Kleding en uiterlijk in het spanningsveld individu-samenleving	19
		2.2.2.	Kleding, uiterlijk en sociale groepen	24

	2.3.	NAAR EEN ANALYSEMODEL VOOR KLEEDGEDRAG VANUIT HISTORISCH EN SOCIOLOGISCH PERSPECTIEF		27

[pagina viii]

		2.3.1.	De integrale geschiedschrijving van de Annales-groep en het AGIL-schema van Talcott Parsons	28
		2.3.2.	Sociologische moderniseringstheorieën	32
		2.3.3.	De constructie van twee ideaaltypen: traditioneel en modern leefpatroon	38

DEEL B KLEDING EN DE SOCIO-CULTURELE CONTEXT: EEN SYNCHRONISCHE NETWERKANALYSE EN TRANSITIE-ANALYSE				41

3.	EEN ‘BEVROREN’ STANDENMAATSCHAPPIJ (1813-1850)			43

	3.1.	TRADITIE EN GEZAPIGHEID		43

	3.2.	MET NAALD EN DRAAD		47
		3.2.1.	Kleermaker, naaister en kledingproduktie in de huishoudens	47
		3.2.2.	Nieuwe ontwikkelingen in de kledingproduktie	49
		3.2.3.	De uitvinding van de naaimachine	50
		3.2.4.	De situatie van de kledingproducenten	51
		3.2.5.	De kledingdistributie	54

	3.3.	ZONDIGE TIJD- EN GELDVERSPILLING		55
		3.3.1.	Mentaliteit	55
			Expressie van sociale status	57
			Zedelijkheid	59
			Geslachtsspecifieke kleding en kleedvoorschriften	61
		3.3.2.	Esthetische normering	63
		3.3.3.	Schouwtoneel en forum	65

	3.4.	STANDSGEBONDEN KLEDING		66
		3.4.1.	De stad	67
			Hogere sociale strata	69
			Middengroep	76
			Lagere sociale strata	81
			Armen	85
		3.4.2.	Het platteland	89
			Burgerbevolking	91
			Boerenbevolking	94
			Landarbeiders en huispersoneel	99
			Vissers	101

	3.5.	SAMENVATTING		103

[pagina ix]

4.	DE NEDERLANDSE SAMENLEVING AAN HET BEGIN VAN DYNAMISERING (1850-1880)			109

	4.1.	EEN NIEUW ELAN		109

	4.2.	NAAIMACHINE EN ARBEIDSVERDELING DOEN DE KLEDINGPRODUKTIE STIJGEN		113
		4.2.1.	De opkomst van de haute-couture	113
		4.2.2.	Veranderingen in de arbeidsorganisatie van de kledingproduktie	114
		4.2.3.	Technische innovatie op meerdere terreinen	117
		4.2.4.	De situatie van de kledingproducenten	120
		4.2.5.	De kledingdistributie	121

	4.3.	NUTTELOZE WEELDE		123
		4.3.1.	Mentaliteit	123
			Het nieuwe denken over persoonlijke hygiëne en preventieve gezondheidszorg	124
			Streven naar statusverhoging	127
			Zedelijkheid en erotiek	130
			Polarisatie van vrouwelijkheid en mannelijkheid	132
		4.3.2.	Esthetische normering	133
		4.3.3.	Schouwtoneel en forum	135

	4.4.	EERSTE AANZETTEN TOT MODERNISERING VAN HET KLEEDGEDRAG		136
		4.4.1.	De stad	136
			Hogere sociale strata	137
			Middengroep	143
			Lagere sociale strata	147
			Armen	151
		4.4.2.	Het platteland	155
			Burgerbevolking	156
			Boerenbevolking	159
			Landarbeiders en huispersoneel	164
			Vissers	167

	4.5.	SAMENVATTING		170

5.	DE EIGENLIJKE ‘TAKE-OFF’ VAN DE MODERNISERING IN NEDERLAND (1880-1920)			175

	5.1.	IN DE MAALSTROOM VAN HET MODERNE LEVEN		175

	5.2.	CONFECTIE CONTRA MAATWERK		181
		5.2.1.	De haute-couture bloeit	182

[pagina x]

		5.2.2.	Steeds verdergaande rationalisatie van de kledingproduktie	183
		5.2.3.	Technologische innovatie	185
		5.2.4.	De situatie van de kledingproducenten	187
		5.2.5.	De kledingdistributie	192
			De opkomst van filiaalketens en warenhuizen	193
			Andere verkooptechnieken	194

	5.3.	KLEDING WORDT EEN OMSTREDEN ONDERWERP VAN GESPREK		196
		5.3.1.	Mentaliteit	196
			Nivellering van standsverschil in kleding en uiterlijk	197
			‘Schoon’ zijn en gezond blijven	201
			Feminisme en ‘vrouwelijkheid’	209
			Concurrentiestrijd tussen twee concepten van zedelijkheid en erotiek	212
			Identiteit en identificatie	215
		5.3.2.	Esthetische normering	216
		5.3.3.	Schouwtoneel en forum	220

	5.4.	KLEDING, KLASSENSTRIJD EN EMANCIPATIE		222
		5.4.1.	De stad	222
			Hogere sociale strata	223
			Middengroep	233
			Lagere sociale strata	238
			Armen	248
		5.4.2.	Het platteland	254
			Burgerbevolking	256
			Boerenbevolking	259
			Landarbeiders en huispersoneel	264
			Vissers	268

	5.5.	SAMENVATTING		270

DEEL C VERANDERINGEN IN KLEEDGEDRAG 1813-1920: EEN DIACHRONISCHE ANALYSE VAN LANGE-TERMIJN-ONTWIKKELINGEN				275

6.	DE ONDERLIGGENDE STRUCTUUR VAN VERANDERINGSPROCESSEN IN HET KLEEDGEDRAG TUSSEN 1813 EN 1920: MODERNISERENDE EN TRADITIONALISERENDE TENDENSEN			277

[pagina xi]

	6.1.	DE MODERNISERENDE INVLOED VAN CONFECTIEKLEDING		277

	6.2.	DE MODERNISERENDE INVLOED VAN VERANDERINGEN IN DE INRICHTING VAN HET DAGELIJKS LEVEN		281
		6.2.1.	Wijzigingen in woon- en werksituatie als moderniserende factoren	281
		6.2.2.	De invloed van de toenemende mobiliteit	286
		6.2.3.	De impact van het ontstaan van vrije tijd en van diverse vormen van vrijetijdsbesteding	287
		6.2.4.	Sport als grote modernisator op kledinggebied	289

	6.3.	TRENDSETTERS: VERBREIDERS VAN ‘MODERN’ KLEEDGEDRAG		292
		6.3.1.	De elite en haar rol als trendsetter	292
		6.3.2.	Sociale nieuwkomers en hun moderniserende effecten	295
		6.3.3.	De moderniserende kwaliteiten van de jeugd	297
		6.3.4.	Couturiers als trendsetters	299
		6.3.5.	De ‘gewone’ man en vrouw als modemakers	301

	6.4.	CONSERVATIEVEN: TEGENSTANDERS VAN ‘MODERN’ KLEEDGEDRAG		303
		6.4.1.	Confessionelen	304
		6.4.2.	Traditionalisering onder de boeren- en vissersbevolking	311
		6.4.3.	Overige behoudende tendensen	312

	6.5.	HET MODERNISERINGSPROCES OP KLEDINGGEBIED		314

7.	EXPRESSIE DOOR MIDDEL VAN KLEDING 1813-1920: VERSCHUIVINGEN IN HET RELATIEVE BELANG VAN DE VERSCHILLENDE FUNCTIE-ASPECTEN VAN KLEDING EN VERZORGING VAN HET UITERLIJK			320

	7.1.	KLEDING EN VERWIJZINGEN NAAR SOCIALE POSITIE EN MAATSCHAPPELIJKE FUNCTIE VAN DE DRA(A)G(ST)ER		322
		7.1.1.	Kleding als visitekaartje	322
		7.1.2.	Kleding en herkenning	325
		7.1.3.	Kleding als façade	329
		7.1.4.	Kleding als statussymbool	333

[pagina xii]

	7.2.	KLEDING ALS UITDRUKKING VAN DE MAN-VROUW-VERHOUDING OP MAATSCHAPPELIJK TERREIN EN DE CODERING VAN ‘MANNELIJKHEID’ EN ‘VROUWELIJKHEID’		336
		7.2.1.	Kleding en de maatschappelijke posities van man en vrouw	338
		7.2.2.	Kleding en de codering van ‘mannelijkheid’ en ‘vrouwelijkheid’	343
		7.2.3.	Kleding, erotiek en zedelijkheid	346

	7.3.	KLEDING ALS ‘TOONZETTER’ BIJ SPECIALE GELEGENHEDEN		352
		7.3.1.	Doop	353
		7.3.2.	Communie en aanneming	354
		7.3.3.	Huwelijk	355
		7.3.4.	Overlijden	356
		7.3.5.	Leeftijdfasen	357
		7.3.6.	Zondagse kleding	359
		7.3.7.	Seizoensgebonden kleding	361

	7.4.	KLEDING ALS UITDRUKKINGSMIDDEL VAN HET INDIVIDU		362
		7.4.1.	Kleding, persoonlijkheid en individualiteit	362
		7.4.2.	Kleding en identificatie	369
		7.4.3.	Kleding als middel om te protesteren	373

	7.5.	KLEDING EN ESTHETISCH IDEAALBEELD		375

8.	EVALUATIE			383

9.	SAMENVATTING			393

	SOMMAIRE			401

	NOTEN			409

	INDEX VAN GEOGRAFISCHE NAMEN			479

	INDEX VAN NAMEN VAN PERSONEN, ONDERNEMINGEN, INSTELLINGEN EN VERENIGINGEN			483

	CURRICULUM VITAE			488

Vorige Volgende