Alle de brieven. Deel 11: 1695-1696

[p. 292]

Brief No. 168 [101]
10 Juli 1696

Gericht aan: Nicolaas Witsen.

Manuscript: Het manuscript is niet teruggevonden.

Gepubliceerd in:

A. van Leeuwenhoek 1697: Sesde Vervolg Der Brieven..., blz. 262-268, 1 figuur (Delft: H. van Krooneveld). - Nederlandse tekst [A].

A. van Leeuwenhoek 1697: Continuatio Arcanorum..., blz. 120-125, 1 figuur (Delphis Batavorum: H. a Kroonevelt). - Latijnse vertaling [C].

N. Hartsoeker 1730: Extrait Critique des Lettres de feu M. Leeuwenhoek, in Cours de Physique..., blz. 40 (La Haye: J. Swart). - Frans excerpt.

S. Hoole 1807: The Select Works of Antony van Leeuwenhoek..., Dl. 2, blz. 318-320, 1 figuur (London). - Vrijwel volledige Engelse vertaling.

A.J.J. Vandevelde 1922: De Brieven 76 tot 107 van Antoni van Leeuwenhoek..., in Versl. en Meded. Kon. Vlaamsche Acad., Jrg. 1922, blz. 1125-1126. - Nederlands excerpt.

A. Schierbeek 1950: Antoni van Leeuwenhoek. Zijn leven en zijn werken, Dl. 1, blz. 136-138, 1 figuur(Lochem: De Tijdstroom). - Gedeelten uit de brief.

Korte inhoud:

L. tracht met behulp van een met water gevulde glazen bol waarin lakdeeltjes zweven, de beweging van de aarde aan te tonen.

Figuur:

De oorspronkelijke tekening is verloren gegaan. Hoole geeft de afbeelding met weglating van de zoutdeeltjes.

Opmerking:

De hier afgedrukte tekst is die van uitgave A.

[p. 293]

Letter No. 168 [101]
10 July 1696

Addressed to: Nicolaas Witsen.

Manuscript: The manuscript has not been traced.

Published in:

A. van Leeuwenhoek 1697: Sesde Vervolg Der Brieven..., pp. 262-268, 1 figure (Delft: H. van Krooneveld). - Dutch text [A].

A. van Leeuwenhoek 1697: Continuatio Arcanorum..., pp. 120-125, 1 figure (Delphis Batavorum: H. a Kroonevelt). - Latin translation [C].

N. Hartsoeker 1730: Extrait Critique des Lettres de feu M. Leeuwenhoek, in Cours de Physique..., p. 40 (La Haye: J. Swart). - French extract.

S. Hoole 1807: The Select Works of Antony van Leeuwenhoek..., vol. 2, pp. 318-320, 1 figure (London). - Practically complete English translation.

A.J.J. Vandevelde 1922: De Brieven 76 tot 107 van Antoni van Leeuwenhoek..., in Versl. en Meded. Kon. Vlaamsche Acad., 1922, pp. 1125-1126. - Dutch extract.

A. Schierbeek 1950: Antoni van Leeuwenhoek. Zijn leven en zijn werken, vol. 1, pp. 136-138, 1 figure (Lochem: De Tijdstroom). - Passages from the letter.

Summary:

L. tries to show the rotation of the earth with the aid of a glass globe filled with water, in which wax particles are floating.

Figure:

The original drawing is lost. Hoole gives the drawing without the salt particles.

Remark:

The text as here printed is that of edition A.

[p. 294]

Delft den 10. July 1696.

Wel Edele Gestrenge Heere¹⁾.

Eenige jaren geleden wanneer de Ed: Heere Chr: Huygens van Zuylighem²⁾ my de eer aan dede van te besoeken, raakten onse redenen op de beweginge van den Aert-kloot, als wanneer³⁾ ik te voorschyn bragt, soo een toe gestelde Fles, als hier nevens is gaande⁴⁾, en wanneer ik de beweginge van de Fles te werk stelde⁵⁾, hadde de geseide Heer soo een genoegen daar in, dat ik my verpligt vond, den selven soo een toe gestelde Fles te vereeren. Dat hem niet onaangenaam was.

Nu komt in den voorledenen jare seker Hoog Leeraar (uit een ander lantschap⁶⁾) my besoeken, en klaagde, dat sijne stellinge die hy op het papier hadde gestelt, ende gemeen gemaakt, ontrent de beweginge van den Aert Kloot, soodanige op schuddinge, onder andere geleerde, of wel die het seggen hadden⁷⁾, hadde gemaakt, dat sijne beweringe moste in getrokken werden.

Wy in een land woonende, daar we onse gedagten ontrent de beweginge van den Aart-kloot vrymoedig mogen uit spreken, heb ik dikmaal aan de klagten van den geseiden Hoog Leeraar gedagt, en eyntelyk voorgenomen dese myne stellinge, waar door ik over eenige jaren my selven hebbe tragten te voldoen⁸⁾, op het papier te stellen.

Namentlyk, hoe ligt te bevatten is de daaglykse beweginge van den Aertkloot, en weder in tegendeel, hoe onbegrypelyk het is, dat, om soo te spreeken, het Heel Al, daaglyks van het Oosten, na het Westen soude omloopen.

Niet dat ik my in eenig verschil, en voor al met Menschen, die niet verder sien als haar neus lang is, of ook met luyden, die het haar interest niet en is⁹⁾, toe te stemmen des Aart-kloots beweginge, tragte in te wikkelen, maar hebbe alleen myn selven, onder andere besigheden, dus voldaan.

Ik hebbe dan in een glas-huys laten blasen ronde glase Flessen of bollen, van seven â agt duym¹⁰⁾ diameters, of axe, met een kleyne hals; dese bollen volden ik met water, en nam doen root lak, dat al vooren met een hamer aan kleine stukjens was geslagen; dese stukjens lak inde glase bol gedaan hebbende, nam ik een loode koegel¹¹⁾, die door de hals van de glase bol konde in gaan; in deze koegel boorde ik al voorens een klein gaatge, in welke gaatge ik een lang en dun touwtge vast

1) ⁺De brief is blijkens de titel in de uitgave gericht aan Nicolaas Witsen; zie het Biogr. Reg. in dit deel.

+ afb. I.

2) Dit moet geweest zijn vóór maart 1690, want Huygens refereert ernaar in een brief aan L. van 6 maart 1690 (Oeuvres Complètes, Dl. 9, blz. 390). Zie ook het Biogr. Reg., Alle de Brieven, Dl. 1, blz. 402. [Sne.]

3) als wanneer, bij welke gelegenheid, op welke tijd.

4) soo... gaande, een zodanig ingerichte fles als op de hierbij gaande tekening te zien is.

5) wanneer ik... stelde, als ik de fles op de vereiste wijze in beweging bracht.

6) lantschap, land; nl. de Zuidelijke Nederlanden. Immers, deze hoogleraar was naar alle waarschijnlijkheid Maarten Etienne van Velden. Zie het Biogr. Reg., Alle de Brieven, Dl. 10, blz. 312.

7) die het seggen hadden, de overheid.

8) waar door... voldoen, waarmee ik enige jaren geleden getracht heb mijzelf een bevredigende verklaring te geven.

9) die het haar interest niet en is, die er geen belang bij hebben.

10) Een duym is 2,61 cm.

11) Dit woord werd waarschijnlijk met een oe uitgesproken.

[p. 295]

Delft, the 10th of July 1696.

Right Honourable Sir¹⁾.

A few years ago, when Mr. Chr. Huygens of Zuylighem²⁾ did me the honour of visiting me, our conversation turned to the motion of the Earth, on which occasion I produced a Flask fitted as shown in the accompanying drawing. And when I set the Flask in motion, the said Gentleman took such pleasure in it that I felt obliged to present him with such a Flask, with which he was quite pleased.

Now last year I was visited by a certain Professor (from another country³⁾), who complained that his thesis on the motion of the Earth, which he had committed to paper and published, had caused such a stir among other scholars or the authorities that his statements had to be recanted.

As we live in a country where we are allowed to express frankly our ideas on the motion of the Earth, I often thought of the complaints of the said Professor and at last decided to commit to paper this my thesis, with which some years ago I tried to explain the matter to my satisfaction.

Specifically, how easy it is to understand the daily motion of the Earth, and on the contrary how incomprehensible it is that, so to speak, the Universe should revolve daily from the East to the West.

Not that I tried to engage in any dispute, especially with People who can't see past the end of their noses or with people who have no interest in agreeing to the Earth's motion. But I merely satisfied myself about this, amongst other things.

At a glass-works I therefore caused round glass Flasks or globes to be blown, with a diameter or axis of seven or eight inches⁴⁾ and with a small neck. I filled these globes with water and then took red wax that had previously been crushed to small bits with a hammer. Having put these bits of wax in the glass globe, I took a lead ball capable of entering through the neck of the glass globe. In this ball I first drilled a small hole, through which I fixed a long and thin string, after which I took

1) ⁺It appears from the title in the edition that the letter is addressed to Nicolaas Witsen; see the Biographical Register in the present volume.

+ ill. I.

2) This must have been prior to March 1690, for Huygens refers to it in a letter to L. of 6 March 1690 (Oeuvres Complètes, vol. 9, p. 390). See also the Biographical Register, Collected Letters, vol. 1, p. 403. [Sne.]

3) Country, viz. the Southern Netherlands. Indeed, in all probability this professor was Maarten Etienne van Velden. See the Biographical Register, Collected Letters, vol. 10, p. 313.

4) An inch is 2.61 cm.

[p. 296]

maakte, na welk doen ik een stukje kurk nam, dat in de hals van de glase bol sloot, in welk stukje kurk ik een naeuw gaatge boorde, waar door het touwtge dat aan de koegel was, wat geprangt¹²⁾ doorging.

Dese koegel in de glase bol gedaan hebbende, plaatste ik deselvige, door behulp van de kurk en touwtge, soodanig, dat¹³⁾ maar even van de grond van het glas was af hangende, als wanneer¹⁴⁾ ik een nets gewyse touwtge of lintge, welkers eynden soo lang waren, dat¹⁵⁾ een voet¹⁶⁾ boven de hals van de glase bol uit quamen, om de glase bol heb vast gemaakt.

Deze boven uit stekende eynden touw of linte, draeide ik, terwyl de glase bol stil op een tafel of kussen stont, veel maal met de vingers, koorts gewyse¹⁷⁾, om.

Dit verrigt hebbende, ligten ik met de hand, waar mede ik het eynde van de touwtjens vast hadde, de glase bol van het kussen op, met welk doen de glase bol rond omme was draeyende.

De koegel nu in de glase bol sijnde, verbeelde ik my by¹⁸⁾ den aert-kloot, ende het water in de glase bol, by de wateragtige lugt¹⁹⁾ waar in wy leven, ende het ontstukke gestoote lak, in de bol, by de wolken.

Het glas nu inde verhaalde ronde beweginge sijnde, bleef de koegel alleen met langsaam ommedraeyen, als stil hangen. Maar het lak, dat doen het glas stil stond, rond om de koegel hadde gelegen, plaatste, in het ommedraeyen van de glase bol, binnen in de ronte sig tegen het glas aan, en verwyderde dus soo verre van de koegel, als de holte van het glas toe liet²⁰⁾.

Het glas nu in soo een snelle omme draeyinge sijnde, laat ik de hand waar in ik de glase bol op houde neder dalen, waar door het glas op een boek papier²¹⁾ of Tafel-kleet, of kussen, op dat het niet en soude komen te breken, stil komt te staan.

In dit neder setten van het glas, sien wy dat de deelen van het lak, een seer verwarde beweginge komen te maken, en gelyk²²⁾ het Lak in het om drayen van het glas van de koegel af scheide, soo wierden nu de lakdeelen na de koegel toe gestooten, ja soodanig dat de gantsche koegel van de lakdeelen als bedekt wierde.

Gelyk nu door de beweginge van het glas, de lakdeelen die om de koegel lagen, van de koegel werden weg gestooten, alsoo beeld ik my in²³⁾, dat de wolken, door de daaglykse omme wenteling of draeyinge van den Aert-kloot in de lugt werden op gehouden²⁴⁾, en gelyk, met het stil houden van het glas, alle de lakdeelen, sig rondomme de koegel komen te plaatsen, ende de koegel komen te

12) geprangt, klemmend.

13) dat, lees: dat hij.

14) als wanneer ik (...) heb vast gemaakt, en vervolgens heb ik (...) vastgemaakt.

15) dat, lees: dat zij.

16) Een Rijnlandse voet is 31,4 cm.

17) koorts gewyse, zo dat ze een koord gingen vormen.

18) verbeelde ik my by, stelde ik mij voor te zijn.

19) wateragtige lugt, hier: de vochtige atmosferische lucht. [Sne.]

20) De door L. waargenomen verschijnselen berusten op middelpuntvliedende en middelpuntzoekende krachten. Het model geeft uiteraard geen verklaring van het feit dat wolken niet op de aarde vallen en is zeker geen bewijs voor de aard beweging. [Sne.]

21) een boek papier, een stapeltje papier.

22) gelyk, hier: terwijl.

23) beeld ik my in, meen ik.

24) op gehouden, om hoog gehouden.

[p. 297]

a piece of cork that fitted in the neck of the glass globe. In this piece of cork I drilled a narrow hole, through which the string on the ball could pass tightly.

Having put this ball in the glass globe, by means of the cork and the string I placed it in such a way that it hung just clear of the bottom of the glass, upon which I tied about the glass globe in the form of a net a string or ribbon the ends of which were so long that they extended one foot⁵⁾ above the neck of the glass globe.

I twisted these extending ends of string or ribbon, while the glass globe was standing still on a table or a cushion, several times with my fingers so as to form a cord.

Having done this, with the hand with which I held the end of the strings I lifted the glass globe from the cushion, as a result of which the glass globe rotated.

I now imagined the ball in the glass globe to be the earth, and the water in the glass globe to be the moist air⁶⁾ in which we live, and the crushed wax in the globe to be the clouds.

While the glass globe was now turning round as described, the ball alone remained motionless during slow rotation. But the wax, which had lain around the ball when the glass globe was standing still, during the turning of the glass globe placed itself within the sphere against the glass and thus moved away from the ball as far as the concavity of the glass permitted⁷⁾.

Now while the glass globe was rotating so rapidly, I lowered the hand in which I held up the glass globe, as a result of which the glass globe came to stand still on a pile of paper or a Table cloth or a cushion, to prevent its breaking.

When we thus put down the glass globe, we see that the wax particles perform a very confused movement, and whilst the Wax moved away from the ball during the rotation of the glass globe, the wax particles were now thrust towards the ball, in such a way that the whole ball was covered with the wax particles.

Now just as, through the movement of the glass globe, the wax particles lying about the ball were thrust away from the ball, in the same way I imagine that the clouds are held up in the air through the daily revolution or rotation of the Earth, and just as, when the glass globe is arrested, all the wax particles place themselves around the ball and cover the ball, in the same way I assume it would happen if the

5) A Rhineland foot is 31.4 cm.

6) moist air, here: the moist atmospheric air. [Sne.]

7) The phenomena observed by L. are due to centrifugal and centripetal forces. The model naturally does not account for the fact that clouds do not drop on the earth, and certainly is no evidence for the rotation of the earth. [Sne.]

[p. 298]

bedekken, alsoo stel ik vast²⁵⁾, soude het toe gaan, by aldien den Aert-kloot stil stond, ende het Heel Al, om den Aert-kloot bewogen wierd. Namentlyk dat alle de wolken, en ook de waterdeelen, en andere sware stoffe waar in wy leven, niet in de lugt en souden konnen blyven hangen, maar neder storten op den Aert-kloot, daar haar rust plaats soude wesen.

Als nu de Koegel met het Lak omvangen leyt, en wy alsdan de kurk aan het touwtge wat hoger op schuyven, soodanig dat de kurk de hals van het glas niet en komt te raaken, en nogtans de Koegel op de gront van het glas komt te leggen, en dan het touwtge daar de kurk en koegel aan vast is, sedig²⁶⁾ met de vingers komen om te draeyen, soo sullen wy sien, hoe het Lak van de Koegel, die als dan om desselfs axe (om soo te spreken) komt te draeyen, het Lak van de Koegel sal af stooten, het welke ons al weder sal voldoen²⁷⁾, dat de beweginge van den Aertkloot om desselfs axe, de vogtige dampen mede²⁸⁾ komen als weg stooten.

⁺ABCDEF. verbeeld de glase Fles soo als deselvige stil op een kussen is staande, ende de koorde of touw GH. styf omgedraeyt is.

Met I. werd aangewesen de Loode Kogel die aan het touwtge KLD. is vast gemaakt, door²⁹⁾ een gaatge, dat inde kurk, die de glase Fles stopt, gemaakt is, door gaat.

Onder op de gront van de Fles aan A. ende om de Koegel leggen de ontstukke Lakdeelen, wanneer men nu met de hand als aan H. de koorde een weynig op heft, waar door de Fles van het kussen werd op geligt, soo sal deselvige door de omgedraeyde koorde als hier vooren is geseid, seer vaardig³⁰⁾ in de ronte omme draeyen, als wanneer³⁾ de Lakdeelen haar sullen komen te plaatsen van binnen in de ronte van het glas, als met BF. aangewesen.

Dit glas nu in sijn snelle ommeloop schielyk nedersettende ofte stil houdende, sullen wy komen te sien met wat een snelle verwyderinge, het Lak, van het glas separerende, door malkanderen beweegt, en om de Koegel ten deelen komt te draeyen, ende aldaar sig komt te plaatsen³¹⁾.

Dit verrigt hebbende schuyf ik de kurk waar mede de Fles is toegestopt uit de hals van de Fles, en ik schuyf, of stoot deselve aan het touwtge, DMNP. komende ter plaatse die alhier met DNOM. is aangewesen, en neem dan met myn voorste vingers het touwtge aan P. dat ik sedig²⁶⁾ omme dray, na dat ik al voorens de koorde GH. by de Fles hebbe neder laten hangen.

In dit omme draeyen van de koorde NP. die wy dan geplaatst hebben regt over eynde, daar de eerste koorde geweest heeft, ende dat soodanig, dat wy maar de Koegel weynig oft niet van de grond van het glas op ligten, soo sullen wy komen te sien, hoe dat de omdraeyende Koegel de omme leggende Lakdeelen als weg stootende is.

Dit zyn myne geringe ontdekkingen en speculatien³²⁾ enz:

A van Leeuwenhoek.

25) stel ik vast, meen ik stellig.

26) sedig, rustig, bedaard.

27) het welke... voldoen, hetgeen onze gedachte opnieuw bevestigt.

28) mede, ook.

+ fig. XLII.

29) door, lees: dat door.

30) vaardig, snel.

3) als wanneer, bij welke gelegenheid, op welke tijd.

31) aldaar sig komt te plaatsen, zich daaromheen concentreert.

26) sedig, rustig, bedaard.

32) speculatien, beschouwingen.

[p. 299]

Earth were standing still and the Universe were moved about the Earth: namely, that all the clouds and also the water particles and other heavy substances in which we live could not remain hanging in the air, but would fall down on the Earth, where their resting-place would be.

When the Ball is now surrounded by the Wax and we then push the cork somewhat higher up the string, so that the cork does not touch the neck of the glass globe and yet the Ball lies on the bottom of the glass globe, and when we then quietly twist with the fingers the string to which the cork and the ball are tied, we shall see how the Wax will be thrust off the ball, which then turns about its axis (so to speak), which will again confirm our idea that the motion of the Earth about its axis will also thrust away the moist vapours.

⁺ABCDEF represents the glass Flask as it is standing still on a cushion, the cord or string GH being tightly twisted.

By I is denoted the Lead Ball attached to the string KLD, which passes through a small hole made in the cork with which the glass Flask is plugged.

Disposed on the bottom of the Flask at A and around the Ball are the crushed Wax particles. Now when the cord is lifted slightly with the hand, to wit at H, as a result of which the Flask is lifted off the cushion, it will turn round very rapidly through the twisted cord, as said above, and then the wax particles will place themselves within the convex wall of the glass flask, as denoted by BF.

When we suddenly put down or arrest this glass flask in its rapid rotation, we shall see how the Wax will rapidly move away from the glass and through each other and will partly turn about the Ball and concentrate about it.

After having done this, I push the cork with which the Flask is plugged out of the neck of the Flask and I move or thrust it on the string DMNP so that it reaches the place here denoted by DNOM, and then with my first fingers I take the string at P and turn it quietly after first having caused the cord GH to hang down near the Flask.

When we thus turn the cord NP, which we have then placed upright where the first cord was, in such a way that we lift the Ball only very slightly off the bottom of the glass flask, if at all, we shall see how the rotating ball thrusts away as it were the surrounding wax particles.

These are my modest discoveries and speculations, etc.

A van Leeuwenhoek.

+ fig. XLII.

+ afb. I.

+ ill. I.