Alle de brieven. Deel 4: 1683-1684

[p. 112]

Brief No. 75.
16 September 1683.

Gericht aan: Antoni Heinsius.

Manuscript: Ondertekende, eigenhandige brief te 's-Gravenhage, Rijksarchief (Inv. No. 13). Twee kwartobladzijden.

Gepubliceerd in:

Geen publicatie bekend.

Korte inhoud:

Antwoord op een brief van Heinsius. Leeuwenhoek vermeldt het bezoek van de hertogin van Bouillon en den Franschen gezant d'Avaux, en vraagt of Heinsius prijs stelt op een copie van zijn beschouwingen over levende organismen in den mond en over den bouw van de huid.

[p. 113]

Letter No. 75.
September 16th 1683.

Addressed to: Antoni Heinsius.

Manuscript: Signed autograph; the Hague, Royal Archives (Inv. No. 13). Two quarto pages. aant.

Published in:

No publication is known.

Summary:

A reply to a letter from Heinsius. Leeuwenhoek refers to the visit of the Duchess of Bouillon and d'Avaux, the French ambassador. He also asks if Heinsius cares to have a copy of his speculations on the living organisms in our mouths and on the structure of the skin.

[p. 114]

Sijn Excellentie d'Heer M^r Antonj Heinsius.

Jk heb in Sijn Exc^e aen genamen vanden 10^e deser gesien, dat Sijn Exc^e en verscheijde Heeren, een groot behagen hadden geschept, in mijne observatien, dat mijn seer aen genaam was te verstaan. Jk heb nu ook sedert weijnig dagen schrijvens vande Sec^e vande Co: Soci; uijt London ontfangen die mij uijt den naem vande Co: Soc: seer bedankt, voor mijne laaste observatien, en onder andere seijt dat die gedrukt sullen werden inde Philosophical Transactions,¹ op dat de Werelt mag deel ende kennisse hebben, hoe verre ik heb geprocedeert² inde vindinge van dat groote Secreet, vande generatie.

Me Vrouw de Hertoginne de Bouillion³ vergeselschapt met Sijn Exc: de Heer Ambassad: d'Auvaux⁴ en andere Heeren en Dames, heeft mij voor haar vertrek uijt dese landen, besogt, dese

1 De brief van 16 Juli 1683 werd gedrukt in de Phil. Trans. Vol. XIII (1683) No. 152. blz. 347-355. [M.]

2 Geprocedeert - gevorderd. Vgl. Eng. to proceed.
Het is opmerkelijk, dat L. vooral vreemde woorden gebruikt, wanneer hij ingaat op passages uit de Phil. Trans. of uit door hem ontvangen Engelse brieven. Waarschijnlijk neemt hij onder invloed van zijn vertaler, of met behulp van een ‘Engels en Duijts Woordenboek’ (vgl. den brief van 28 Juli 1676 (Alle de Brieven II. blz. 44)) dergelijke woorden over. Zie o.a. den brief van 4 Dec. 1674 (l.c. I, aant. 39. blz. 200) waar L., naar aanleiding van het volgende in de Phil. Trans.: ‘Perhaps it will be said, that the natural texture of the parts of the Brain, by being forced into these small pipes, is much altered and vitiated’ zegt: ‘Hier kan tegen geseijt worden, dat door het naeuwe pijpje de natuerl. texture van het breijn, seer werden gealtereert, ende gecorrumpeert’. Vgl. tenslotte aant. 5 bij den brief van 17 Sept. 1683, blz. 122.
Zie verder over L.'s stijl het artikel van J.I.H. Mendels, De nieuwe Taalgids (1947) blz. 27 e.v. [M.]

3 De ‘Hartoginne de Bouillion’ is Marie-Anne Mancini (1646-1714). Zij trouwde in 1662 met Godefroy de la Tour, duc de Bouillon. Beschuldigd (vermoedelijk ten onrechte) van een poging om haar echtgenoot te vergiftigen, werd zij, omdat zij zich minachtend had uitgelaten over de leden van de Chambre ardente die haar verhoord hadden, van het Franse hof verbannen. Tijdens haar ballingschap reisde zij veel in het buitenland, o.a. in Engeland en Italië. Op deze reizen zal zij dan in 1683 ook in ons land zijn gekomen, in 1690 mocht zij weer aan het Franse hof verschijnen. [Ke.]

4 Jean Antoine de Mesmes, comte d'Avaux (1640-1709), een beroemd Frans diplomaat, vertegenwoordigde Frankrijk op het vredescongres van Nijmegen (1676-1678); hij bleef daarna tot 1688 Frans gezant bij de Republiek, en was vervolgens Frans gezant in Londen en Stockholm. [Ke.]

[p. 115]

To His Excellency Mr. Antoni Heinsius LL.D.

I saw from your welcome letter of the 10th inst. that Your Excellency and several Gentlemen found great pleasure in my observations, and was glad to hear this. I also received a few days ago a letter from the secretary of the Royal Society in London thanking me on behalf of that Society for my latest observations. Among other things he says that they will be printed in the Philosophical Transactions¹ that the world may share the knowledge of my progress in the discovery of that great mystery, the generation².

Mylady, the Duchess of Bouillon³, accompanied by His Excellency the Ambassador d'Avaux⁴ and other Gentlemen and Ladies, visited me before leaving these parts. This lady, famous

1 The letter dated 16 July 1683 was printed in the Philosophical Transactions, Vol. XIII, 1683, No. 152, p. 347-355. [M.]

2 It strikes us that L. is apt to use non-vernacular terms when he quotes from the Phil. Trans. or from English letters. In all probability he adopted such words under the influence of his translator or of an ‘English and Dutch dictionary’ (cf. the letter of 28 July 1676 (Collected Letters, II, p. 45). For an instance see the letter of 4 December 1674 (ibid. I, note 39 (Dutch text), p. 200) where L. renders ‘perhaps it will be said, that the natural texture of the parts of the Brain, by being forced into these small pipes, is much altered and vitiated’ by ‘Hier kan tegen geseijt worden, dat door het naeuwe pijpje de natuerl. texture van het breijn, seer werden gealtereert ende gecorrumpeert’. Also cf. note 5 to the letter of 17 September 1683, p. 123. [M.]

3 The ‘Duchess of Bouillon’ is Marie-Anne Mancini (1646-1714). In 1662 she married Godefroy de la Tour, duc de Bouillon. Probably wrongly she was accused of having attempted to poison her husband. Having expressed herself disdainfully about the members of the Chambre ardente who had tried her, she was banished from the French court. During her exile she travelled a good deal abroad, i.a. in England and Italy. In the course of one of these travels she would appear to have come to Holland in 1683. In 1690 she was again admitted to the French court. [Ke.]

4 Jean Antoine de Mesmes, comte d'Avaux (1640-1709), a famous French diplomat, represented France at the peace congress of Nimeguen (1676-1678). Afterwards he remained here as French ambassador to the Republic till 1688, when he became French ambassador in London and Stockholm. [Ke.]

[p. 116]

dame die seer vermaart is over haar Taal kunde⁵⁾ en verstant, hadde seer groot gevallen in mijn Speculatien,⁶⁾ en onder seer veel groote dankbaarheden, liet sij mij seggen, dat sij in gans Jtalien Vrankrijk en Duits land, soo veel raars⁷⁾ niet gesien hadde, als bij mijn.

Jk ben tegenwoordig doende eenige observatien int net te stellen om die aende Co: So: tot London te senden,⁸⁾ jnde welke jk sal komen te spreeken vande groote menigte van levende dierkens, die wij continueel in onse Mont dragen. Als mede van gantsche Bondelkens hairtgens, die ik uijt mijn en andere Menschen neus en aen gesigt heb gehaalt. Item dat ons lichaam bedekt is, met deeltgens die ik Schobbens noem. Als ook mede datter geen pori in onse lichaamen sijn, maar onse gantsche lichaam als een porus is. Dese mijne observatien en gedagten vallen mede vrij lang, soo ik Sijn Ex: dienst kan doen, met een Copie vande selve, of alleen maar met een extract uijt de selve, ik sal die Sijn Ex: laten toe komen, en Sijn Ex: beveelen afwagten, en sal onder des na presentatie van mijn onderdanigste dienst blijven

Sijn Excel^e

Ootmoedigen Dienaar.

Antonj Leeuwenhoeck.

Dese 16^e 7mb^r 1683.

Jn Delft.

[Ms.⁹⁾

M. Leeuwenhouck Delft

16 Sep. 1683.

R 4 Octob]¹⁰⁾

5) Over haar Taal kunde - wegens haar talenkennis.

6) Speculatien - beschouwingen.

7) Raars - wonderlijks.

8) Dit is de brief van 17 September 1683, blz. 122 e.v. [M.]

9) Ms. - afkorting voor ‘Missive’. [W-l.]

10) Deze woorden zijn door Heinsius op den brief geschreven. [Ke.] R. is een afkorting van ‘Receptum’. [v.t.H.]

[p. 117]

for her knowledge of languages and her intellect, took a great interest in my speculations and while offering me her great gratitude, let me know that she had not seen so many curious things in the whole of Italy, Germany and France as in my house.

At present I am busy describing some observations which I intend to send to the Royal Society in London⁵⁾. In them I shall deal with the great number of living animalcules which we continually carry in our mouths; also with whole clusters of hair taken from my own nose and face and those of other people. I shall also discuss the fact that our body is covered with small particles that I shall call scales, and that there are no pores in our body, but that our whole body is, as it were, one pore. These observations will be rather extensive; if I can please Your Excellency with a copy or an extract only, I shall order them to be forwarded to Your Excellency. Awaiting Your Excellency's orders I remain, offering my most humble services, Your Excellency's

humble servant,

Antoni Leeuwenhoeck.

Sept. 16th 1683.

Delft.

[Ms.⁶⁾

Mr. Leeuwenhouck, Delft

16 Sept. 1683.

R⁷⁾ 4 Octob.]⁸⁾.

5) The letter of 17 September 1683, p. 123 sqq. [M.]

6) Ms. short for ‘Missive’. [W-l.]

7) Receptum. [v.t.H.]

8) Heinsius' addition. [Ke.]