Dye hystorien ende fabulen van Esopus

De houtsneden

Alle geschiedenissen in het leven van Esopus en alle fabels zijn voorzien van een houtsnede. In totaal treft men in de Esopus 186 houtsneden aan waarvan twee herhalingen.⁸⁹ De houtblokken heeft Leeu overgenomen van de drukker Heinrich Knoblochtzer uit Straatsburg die de houtblokken gebruikte voor zijn Latijnse druk van de Aesopus van ca. 1481. Die houtblokken waren kopieën van de serie in de druk van Steinhöwel uitgegeven door Johann Zainer in Ulm 1476/77. De houtsneden voor de fabels van Romulus en Avianus die in de druk van Steinhöwel 1476/77 afgedrukt zijn, worden toegeschreven aan de ‘Ulmer Meister’, Jörg Syrlin de Oudere (1425-1491), bekend om zijn houtsnijwerk in de koorbanken in het munster van Ulm. Wie de maker is van de houtsneden in het leven van Esopus en bij de overige fabels is niet bekend.⁹⁰ In haar dissertatie (1994) over de houtsneden in de incunabelen van de lage landen tot 1500 vermeldt Ina Kok dat vier houtsneden niet voor komen in de druk van Knoblochtzer. Het betreft de houtsneden op a3v, c2r, c3v en M7v.⁹¹ Deze heeft Leeu overgenomen van Jacob Bellaert. Leeu gebruikt de gehele serie ook voor zijn Latijnse versie van 1486. De serie komt in de Nederlanden alleen in deze twee drukken voor. Johann Koelhoff de Oudere in Keulen heeft de serie gebruikt voor zijn Duitstalige druk van 1489. Henrick Eckert van Homberch kopieerde bijna de gehele de serie voor zijn Middelnederlandse Esopus druk van 1498.⁹² In deze transcriptie zijn de houtsneden, met toestemming van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag, overgenomen uit de Latijnse druk Leeu van 1486 (Gheraert Leeu, Aesopus vita et fabulae, Antwerpen, 1486; Koninklijke bibliotheek Den Haag, signatuur: KW 171 E 37).

89 Schippers’ conclusie dat bij de fabel ‘de wolf die een harde wind laat’ geen houtsnede staat afgedrukt, is niet juist. In het vijfde boek staat aan het begin van de tiende fabel (G2r) een houtsnede afgedrukt waarop een man in een boom te zien is die een bijl werpt naar een wolf. Het is de man die de wolf voor Jupiter aanziet. De wind die de hond laat, is duidelijk te zien. (Schippers 1995, p. 187). De titelpagina (a1r) wordt herhaald voor het begin van het tweede boek (f6v). De afbeelding waarop een herder met schapen, twee honden en twee wolven te zien is (c6v), staat zowel bij de twintigste geschiedenis in het leven van Esopus als bij de dertiende fabel in het derde boek (C5v).

90 Amelung 1992. Zie Heinrich Steinhöwel, Aesopus: Vita et Fabulae. Ulm 1476. Faksimile und Kommentar von P. Amelung

91 Esopus’ visioen van de godin van de gastvrijheid (2^e historie), Esopus en de twee kraaien en de afranseling door Xanthus (15^e historie), Esopus verklaart Xanthus de letters op de grafsteen (17^e historie) en de priester die bij de bisschop moet komen omdat hij zijn hondje op het kerkhof had begraven (VIII, 13). Kok 1994, p. 281, p. 355, noot 3 en p. 435-436.

92 Kok 1994, p. 280-281.