Gedichten

Voorberigt van De Zinnelooze.
Gent, Ivo Tytgat. 1842.

‘Wy houden het daervoor, dat ieder letterkundig voortbrengsel, het zy dan poëzy of wat anders, een nuttig doel moet hebben, zonder welk het voor den uiterlyken vorm fraei kan zyn, maer in den grond ydel of slecht is.’

[p. 435]

Zoo sprak een tydschrift, by de verschyning van ons jongste letterkundig voortbrengsel⁽¹⁾.

Niemand is meer dan wy overtuigd, dat de letterkunde eene hoogere zending heeft, dan het voortbrengen van ydelen klank, waerin geest noch hert eenig voedsel vinden; en opdat men zich wegens de zedelyke strekking van het volgend gedicht niet vergisse, zeggen wy vooraf, dat onze bedoeling daerby is geweest, een openbaer belang te wekken voor een slach van ongelukkigen, aen wier gruwzaem lot, al te dikwyls miskend, er in onze tyden niet genoeg wordt gedacht.

Wat is een krankzinnig, een zinneloos mensch? - Laten wy deskundigen daerop antwoorden⁽²⁾:

‘Een zinnelooze is het, rampzaligste wezen der schepping. 't Is een ellendige, die lydt boven alle verbeelding. 't Is iemand, wien een vlymend leed knaegt tot in de diepste schuilhoeken des gemoeds.

De krankzinnigheid is eene verscheurende smerte; zy is een lyden des herten, 'twelk aen de tong niet meer toelaet de tael der rede te spreken. De vorm des woords is veranderd; 't is eene nieuwe tael door omgekeerde geestvermogens gebezigd, om het leed uit te drukken. Maer deze tael wordt door anderen niet begrepen, en 'tgeen wezentlyk het diepst bedroevend is, wordt uitgebragt door woorden zonder samenhang, die meer dan eens den lach der onwetende menigte wekken.

Men beschouwe de smerten, die deze ellendigen kwellen by den aenvang hunner krankheid: te vergeefs hygen zy naer rust; de slaep ontvlugt hun; de pyn overweldigt ze; overal zoeken zy vertroosting, en vinden die nergens.

O wonder verschynsel! dan komt de natuer hun ter hulp; zy worden door hersenschimmen gestreeld, door begoochelingen overmeesterd. Van ellendigen, die zy waren, meenen zy gelukkig te zyn geworden. Het ryk van hemel en aerde behoort hun toe. Zy wanen in het midden der engelen, in eene ongekende gelukzaligheid, Gods almogend wezen te beschouwen; of wel hunne zieke verbeelding doet hen in het lot der booze geesten deelen, en dan worden de ongehoordste gruwelen eene behoefte, een wellust voor hen, even als de onschuldigste, de teederste aendoeningen van anderen.’

Dus wordt de zinnelooze mensch geschetst door mannen, wier blinkend vernuft, wier gansch leven gewyd is aen het doorgronden der geheimen, die in de ziel van zulk eenen verworpeling der maetschappy omgaen.

Wy laten staen verworpeling der maetschappy; want wat doet de samenleving om zyn rampzalig lot te verzachten? Zy behandelt hem even als eenen

(1) Zie De Middelaer, eerste jaergang, blz. 55.

(2) Zie de werken van Guislain, Leuret, Esquirol, enz. passim.

[p. 436]

misdadiger, werpt hem in eene krocht, en overlaedt hem niet zelden met ketenen. Gelukkig zoo hy ontsnapt aen de koele barbary van wezens, die minder dan hy den naem van mensch verdienen, die hem in 't verborgen martelen, en voor wier afschuwelyke bedryven de verbeelding terugbeeft⁽¹⁾.

Zulke wandaden zyn echter te zeldzaem om er by stil te staen, en zouden niets tegen de algemeene gesteldheid der samenleving bewyzen, indien deze niet onder andere opzichten schuldig ware, namelyk wegens hare achtelooze onverschilligheid omtrent die beklagenswaerdigen, die vóór alle anderen hare bezorgdheid zouden moeten opwekken.

Dat de maetschappy de krankzinnigen behandelt als misdadigers is te weinig gezegd, want voor deze heeft zy schier de bezorgdheid eener moeder, terwyl zy gene, als basterdkinderen, aen de willekeur van vreemden overlaet. Men beschouwe onze voorname gevangenissen: huisvesting, voeding, kleeding, handwerk, onderwys, alles is er het voorwerp van de gestadige zorg en waekzaemheid van eenen zwerm bedienden door den Staet bezoldigd, als wilde men het lot van boosdoeners benydbaer maken voor onschuldige gebreklydenden; als wilde men hun het gemis der vryheid vergoeden! - Men vergelyke dan met deze gestichten onze bewaerplaetsen voor krankzinnigen, en men bloze! - Waer zy bestaen, zyn zy, op weinige uitzonderingen na, te danken aen de hebzucht van byzondere persoonen, aen wie de ongelukkige kranken, als aen de minst biedenden, gelyk het heet, worden overgeleverd. By dezen worden zy dan niet zelden verzorgd en behandeld als veroordeelde wezens, voor wie het genoeg is, dat men hun het leven niet verkorte.

Wanneer men daerby het oog slaet op onze tyden en die op welke wy gewoon zyn zoo gereedelyk den stempel van barbary en onwetendheid te drukken, is de vergelyking nog veel bedroevender. Van den aenvang der kruistogten tot aen de geloofshervorming (1100-1500) was Europa overdekt met ordens en genootschappen van alle slach, die alleen het beschermen der lydende menschheid ten doel hadden. Grooten en minderen, mannen en vrouwen, allen streefden naer zelfopoffering, het toppunt van volmaking der heiligste geloofsleer. De ridders der beroemde geestelyke krygsorde van S^t Jan te Jerusalem, later orde van Maltha geheeten, noemden de zieken en armen ‘hunne heeren’ en derzelver Grootmeester voerde den titel van Beschermer der armen van Jesus Christus⁽²⁾.’ Aenzienlyke legaten werden gemaekt tot den opbouw van tallooze gestichten van weldadigheid, waervan heden nog enkelen bestaen, die hunne eerste bestemming niet hebben verloren. By geene burgerlyke overeenkomsten

(1) Men zie deswegens het verhael eener gebeurtenis, medegedeeld in het Bulletin de la Société de Médecine de Gand, van 6 April 1841.

(2) Zie Michaut, Histoire des Croisades.

[p. 437]

of verhandelingen, by geene openbare feesten of vermakelykheden werd de behoeftige vergeten.

En hoe is het ten huidigen dage gesteld? - Baetzucht en eigenbelang hebben, eilaes! het gevoel van weldadigheid verdrongen; zelfopoffering uit menschenliefde is een ongewoon verschynsel geworden, dat men, waer het soms plaets heeft, als iets wonders in de nieuwsbladen vermeld ziet; en de braven, die het wagen, zich voor noodlydenden in de bres te stellen, moeten alle voorzorg nemen, willen zy hunne handeling als ernstig doen doorgaen, en zich beveiligen voor de verderfelyke pest onzer eeuw - den spotgeest.

Er zyn echter, den hemel zy dank, nog hier en daer gevoelige zielen, die wellust scheppen in tranen te droogen, in smerten te heelen; die over een geheel volk, een geheel tydvak den weldadigen invloed hunner menschenliefde spreiden; - doch deze zyn als de sterren in eenen benevelden nacht, vertroostend maer zeldzaem. Eenen in het byzonder, dien wy hebben gekend, en die thans niet meer tot de levenden behoort, zouden wy noemen, zoo elk lezer hem niet reeds voor ons genoemd hadde: den eerwaerden Kanonik Triest, wiens gansch leven ééne gedachte van liefde, ééne onophoudelyke weldaed was.

By een volk, dat op zulke sieraden der menschheid mag roemen, kan alle liefde tot den naeste niet geheel zyn uitgedoofd, en welligt zouden eenige poogingen, van verschillende standpunten der maetschappy tot een en 't zelfde doelwit uitgaende, niet onvermogend zyn, om het heilige vuer, dat onze vaderen doorblaekte, weder te ontsteken. De krachtigste dezer middelen zyn voorzeker in handen des Staetsbestuers, en met levendig genoegen ziet men, dat hetzelve, wat de krankzinnigen betreft, thans voorbereidende werkingen en navorschingen heeft bevolen aen des bevoegde mannen, wien het noch aen yver noch aen kennissen mangelt, om de zaek tot eene gewenschte uitkomst te brengen.

Maer onder de middelen om tot zulk een einde te geraken, telt voorzeker ook het oppermagtig gezag, 'twelk thans meer dan ooit de schoone kunsten op de herten oefenen. Wanneer het op teedere aendoeningen aenkomt, blyven wetenschappelyke vertoogen en koele redeneringen, schoon nog zoo overtuigend, dikwyls zonder vrucht. Gevoel alleen wekt gevoel, en de tooverroede, die het in beweging brengt is de scepter der kunst. Tot de bevoorregte wezens, die als meesters in het gebied der kunsten optreden, zeggen wy dan: het zy gy 't penseel of den beitel voert, streelt door uwe scheppingen niet langer die verderfelyke drift naer zelfgenot, dien dorst naer heillooze ontroeringen, welke het hert verdorren; maer stort in de gemoederen dien hemelschen trek naer mededeeling en opoffering, die in plaets van matheid en verveling, een rein en steeds groeijend genoegen nalaet, en die alleen bekwaem is, om het ryk van hoogere volmaking op aerde te verwezentlyken. Gy vooral, die met de lier weet te tooveren, versmaedt den bedwelmenden wierook van verzengende hertstogten, en doet in den mensch dien heiligen gloed ontblaken, die de herten lenigt en stooft, reinigt en veredelt - den gloed der menschenliefde! -

[p. 438]

Hoe zeer wy met ons eigen onvermogen zyn bekend, wilden wy eenen wenk geven tot zulk eene streving, en daeruit is het volgend dichtstuk ontstaen.

By een bezoek, dat wy, ledent drie of vier jaren, mogten doen in een Godshuis voor krankzinnigen, voelden wy reeds de neiging, om in een dichtkundig tafereel de gewaerwordingen te schetsen, die ons aldaer aendeden, zoo op het beschouwen dier belangwekkende wezens als op het hooren hunner lotgevallen, waervan eenige zoo veel voedsel tot dichterlyk gevoel opleverden, dat wy met de keuze als verlegen waren. Wy vonden in dit gesticht ook het model, waernaer de hoofdpersoonaedje van den tweeden zang is geteekend, en deze teekening is slechts eene flauwe schets van het oorspronkelyke.

Wat het onderwerp des derden en vierden zangs betreft, daertoe vonden wy de stof in een verhael, destyds door de Fransche nieuwsbladen medegedeeld, van eene gebeurtenis in het Gasthuis te Bicêtre voorgevallen.

De verbeelding heeft derhalve geen het minste deel in de stof van het volgend voortbrengsel. Moge het niet gansch beneden de belangrykheid dezer stoffe worden bevonden, en aen het oogwit, dat wy ons daerby voorstelden, eenigszins beantwoorden!