| |
| |
| |
Petra su kas
E dos nigritanan ku tabata kamna bai misa di mardugá, Pasku mainta banda di kuat'or, a para nan kombersashon di gòlpi, ora nan a mira lus sendé den e hadrei di shon Rudelof su kas. Nan no por a tende ningun zonidu di stèm. Pasobra e kas tabata pará mas ku nobenta meter for di kaminda grandi. Sin embargo nan a komprondé ku Petra di shon Rudelof i su yu muhé Rodolfa tabata preparando pa nan tambe bai misa di mardugá.
‘E subrina di shon Rudelof a bai New York kaba?’, Servania, un muhé gordo di kuarenta i piku, a puntra su amiga.
‘M'a tende ku kasi sigur e ta barka otro mañan. E ta na Punda’, tabata kontesta di Marta, su bisiña. Marta a hala su shal pretu, pa tapa su skourunan.
‘Kon bieu shon Rudelof tabata?’
‘Sesenta i seis.’
‘I su ñetu, e mucha chocho?’
‘Mi ta kere binti.’
‘B'a mira nan morto pasa ayera?’
‘Ora mi tabata pará den bentana di kushina. Dos waha di morto tras di otro. Tabatin dos korona. Lo ta di Petra ku Rodolfa. Pasobra shon Rudelof no tin mas famia. E subrina ei so.’
‘Ma bo sa’, Servania a sigui, sigun e ta buska rosea, ‘e asuntu ei ta masha straño. Ta ki yama e ñetu?’ ‘Michiel. E tabata úniko yu di Arnold. Anto Arnold tabata úniko yu di shon Rudelof. Arnold a kasa ku un muhé di Bèlgika. Nan a muri na Europa basta tempu kaba. Despues di esei shon Rudelof a laga buska su ñetu.’
‘Semper a parse mi, ku shon Rudelof no tabata gusta su ñetu.’
‘T'asina ta tambe. Rodolfa tabata su lokura. El a haña Rodolfa ku Petra. Promé ku e kasa ku Josefina.’
‘Anto awor akí Rodolfa ta serka Petra.’
| |
| |
‘Ku su yu Yvette. Nan a bini for di Colombia. Pa nan pasa Pasku ku Aña Nobo serka Tatachi Rudelof. Petra a bisa Felicia, mi subrina, ku shon Rudelof ta karga Yvette den pañal. Parse ku Yvette ta potrèt di su ruman muhé difuntu, Jeanne. Dia Jeanne tabatin diessinku aña, el a hoga. Den laman di San Pedro.’
‘Pero e asuntu di Michiel ei ta un poko misterioso.’
‘Pakiko?’
‘Michiel a kima ku klapchi ku tabatin bou di kama. Ta ken ta buta tantu paki di klapchi bou di kama? Bo no ta haña ku por ta pa malu?’
‘Mi n' ta kere. Tur aña Petra sa kumpra klapchi ku dònderbos na Punda. Ku e plaka ku e ta gana ku kriamentu di kabritu ku galiña. E tabata bende ròm na skondí tambe. Esei bo tambe sa.’
‘Ke men antó ku shon Rudelof no tabatin ningun entrada.’
‘Kua entrada, yu? Plambarí e tabata. Ta Petra a kuid'é, dun'é tur kos. Masha tempu e kunuku no ta bal un pátaka. Ta un sabana a keda, ku poko indju ku tamarein. Yen di datu ku infrou. Yu, laga loko. Shon Rudelof no tabatin ni moda di muri drechi.’
Klòk di misa a kuminsá bati, yen di alegria den e kietut di kunuku. Ya e kas di shon Rudelof ku su habitantenan no tabata eksistí mas pa Marta ku Servania. Nan mester a lanta pia, pa nan haña lugá di sinta den misa. Pasobra misa di mardugá Pasku no ta kos ku nan por a falta. Lo tabatin hopi bela, sensia, pesebre, perfume, hopi hende ku shimis i flus nobo.
E dos muhénan a sinti ku di repente nan tabata den un ambiente di felisidat. I nan a ripará ku tin un kantidat enorme di bichi di kandela ta bula, sende paga den mondi; ku e palunan korkobá kantu di kaminda tabata zoya bai bini; ku bientu tabata supla masha dushi den e datunan tur na tera. I sigun Marta tabata hupa den kaminda, e di ku Servania: ‘Bon Pasku, yu. Tur kos bon.’ Servania ku tabata kasi sin rosea, a kontestá tur kansá: ‘Pa bo tambe.’ I el a hari den su mes, di felis ku el a sintié.
| |
| |
Evangelio a kuminsá kaba, ora Petra ku Rodolfa a kamna drenta misa, tur dos na blou skur. E hòmbernan pará patras a hala un banda pa nan pasa. Nan a keda weta Petra ku su yu Rodolfa. Despues di misa lo tabatin hopi kos di papia. Tur banki tabata yen. Petra ku Rodolfa mester a keda para patras.
...TRANSEAMUS USQUE BETHLEHEM,
ET VIDEAMUS HOC VERBUM...
Petra su dedenan gorditu tabata frifri ku e kuentanan di su rosario. Pero su orashon tabata na pida pida sin konsentrashon. Su pensamentunan tabata henteramente otro kaminda...
...mucha muhé di diesseis aña. Den su shimis barata di katuna. Su kabes tur na flèktu chikitu. E tabata yuda den kushina. Na kas di Rudelof su grandinan. Anastasia, e kòki bieu, tabata hefia den kushina, manera t'e mes ta doño. Su yèchinan blanku tabata sali bou di su lensu di kabes. Un sigaria tras di su orea...
...ET REVERSI SUNT PASTORES...
...Shon Jeannette, mama di Rudelof, tabata un bon alma. Ku wowo blou ku semper tabata sonreí. Shon Hendrik, su kasá, tabata flaku, largu. E tabata kamna un krenchi doblá. Henter dia e tabata bebe kòfi, sin suku. ‘Petra’, e tabata sa para grita den hadrei, kaminda e tabatin su eskritorio di mahòk, ‘trese poko kòfi pa mi.’
Petra su wowonan a kore pasa riba altá, riba tur e kabesnan den misa, riba e pesebre den huki na man drechi, riba e konfeshonario. Semper tabatin un oló straño den e konfeshonario. E pastor bieu, ku su kabei blanku. E tabata wanta su kachete ku su man drechi, wowo será, ora e ta konfesá. I semper e mesun palabranan, ku e tabata papia ku
| |
| |
tantu fe i siguransa: ‘Nos bon Dios ta komprondé tur kos.’ Despues di e promé be tambe, ora el a drenta konfeshonario yen di bèrgwensa, hinka rudia... Nò, Rudy, nò... Un vlandam den su kurpa. E karisianan di Rudy. Un djadumingu tramèrdia. Nan dos tabata den hòfi. Bou di e palunan di mango. Aloisio ku tabata frei e, mester a dobla warda. Pasobra Rudy a bira esun di promé. I el a kuminsá stima Rudy masha tantu mes.
...CREDO IN UNUM DEUM...
Esta un sustu el a sinti, ora el a ripará ku e ta ku barika. Su tata i su mama a zundr'é. Dochi, su tata, a keda sin bai piska dos siman largu. Asina tristu e tabata. Su mama a yora, pasobra e mama a kere ku e ta bai kasa ku Aloisio.
Anastasia, sin embargo, no a haña ku ta nada partikular. Shon Hendrik, esei a konsiderá henter e asuntu un kaso masha normal, pasobra Rudelof a proba ku el a bira hòmber. Pero shon Jeannette su trato tabata kompletamente distinto. El a haña duele di Petra. El a konsola Petra, dun'é kuki ku lechi. Pakiko un bon hende asina mester a muri?
E yu a nase. Un mucha koló kla. ‘Su nòmber ta Rodolfa’, Rudelof a disidí. ‘I lo mi rekonos'é asina e hasi seis luna. Pasobra e ta un bunita mucha. Ta mi yu e ta. Petra, bo ta pèrkurá pa nada no pasa e mucha ei.’
I Rodolfa, e mucha muhé koló di mespu, ku bon kabei, a konkistá kurason di su wela ku tawela. Nan a kuid'é, malkri'é. Ki ora ku Dochi bini for di laman ku su boto, e tabata trese un makutu yen di kabukuchi pa Petra. Pa traha un bon sòpi. Pa Petra haña hopi lechi, pa su bunita ñetu. Clara, su mama, a traha kièpi di sinta hel i kòrá pa su Dolly. Dochi tabata hiba e kièpinan, den un saku di papel, ora e bai na kas di shon Rudelof pa mira su yu i su ñetu. Semper e tabata pasa via porta di patras. Pero nunka el a riska mishi ku e kriatura. Su man di kayo tabata hole piská. E no por a pone man riba un kútis asina delikado. I Dochi tabata keda para manera mucha
| |
| |
di pepe, un poko sokete, banda di e kama di su ñetu. E so tabata hari, sigun e ta mira e pianan gorditu di Dolly ta sapatiá den kama.
...PER OMNIA SAECULA SAECULORUM...
Shon Hendrik a pèrsistí, ku t'e so por a zoya Dolly pa e kriatura pega soño. Ku Dolly den su brasa, e tabata kamna bai bini den hadrei padilanti, kantando pa Dolly drumi e úniko kantika ku e tabata sa.
Shon Jeannette a laga kumpra paña ku bruki na Punda. Yapon chikitu di nanso ku streki ros i sapatu di lana blanku. Asina Rodolfa spièrta den anochi i kuminsá yora, shon Jeannette tabata sali bon purá for di su kamber pa mira ki falta e mucha. Anto e tabata keda sinta banda di Dolly su kama, den su yapon blanku largu, te ora su ‘Dolly dushi’ bolbe pega soño.
...otro aña, dia di tur difuntu, lo mi bolbe kumpra un krans di diessinku florin pa mi pone riba graf di shon Hendrik ku shon Jeannette.
‘Asina bo mester kome’, shon Hendrik di. E tabata pará tras di Dolly, sigun e tabata tene e mucha su mannan. ‘E fòrki den bo man robes. E kuchú den bo man drechi. Meskos ku hende grandi.’ El a karisiá e mucha su kabei, bolbe kai sinta na mesa, banda di Dolly. Rudelof, sintá na e otro banda di mesa, mester a hari mashá. E dia ei Dolly tabatin seis aña. Mi ta mira tur e kos ei kla atrobe. Ami tabata pará den porta di komedor. Pa despues mi bai sinta kome mi so den kushina. Dolly, ya mi no por a bisa mas ku bo ta di mi. Ta manera Rudelof a entregá bo na su grandinan. Espesialmente dia el a bisa su mama: ‘Ma, mi ta stima Dolly mashá. Pasobra e parse bo.’
...Bintiocho aña Rudelof tabatin dia el a kasa. Ku su mes aktuprimu. Josefina tabata mahos. Un muhé flaku. Esta parse karpachi. Ku kabei di manteka. E tabata bisti shimis karu. Pero semper nan tabata ked'é manera wantomba.
| |
| |
‘Petra bo mester komprondé ku mi no por hasi otro manera’, Rudelof a splik'é den kushina, ‘Josefina ta ku barika.’ M'a baha kabes, keda wak flur. Pakiko Josefina sí i ami nò? Ta kiko Rudelof a weta den e muhé seku ei. E no tabatin pechu yen ni kurpa manera mi. Un guepi sin mondongo. Pober Rudy. Kasi sigur lo e tabata burachi. Nunka e yu ei no por a nase salú. Kisas ta p'esei mes Josefina a pèrdè yu dos be. Klaro, ta pa mes motibu Michiel, su ñetu, a sali lelo.
Rudelof, dia ku bo a kasa, m'a sinta yora. Den mi kamber, patras na parti nort di nos kas. Kaminda awor akí tin e muebelnan bieu stiwá. Janshi, e fitó tambe a bai Punda. Riba su buriku. E mester a yuda na fiesta di kasamentu. Shon Hendrik ku shon Jeannette a bai den kitoki. Dolly so a keda kas, pa kompañá mi. M'a primi e mucha kontra di mi kurpa. I pa mi tabata un konsuelo grandi, ora mi por a bisa Dolly: ‘Awe sikiera bo ta kompletamente di mi. Di mi so. Di mi so.’
Ta klaro ku bo no por a kasa ku mi, Rudy. Pero si bo a keda soltero, semper serka mi, na e kas grandi ei, ku nos Dolly, kisas esei lo por a parse un matrimonio. B'a bai biba den Otrobanda. Mi mester a konformá ku mi suèltu. No tabatin otro moda.
I sigun añanan a sigui pasa, Dolly a krese. E tabata bai skol na Punda, den kitoki. E fitó mester a hib'é, tres'é. Mainta shon Hendrik tabata gosa di por his'é, pon'é den kitoki. Dolly tabata dun'é un sunchi na su frenta. Shon Jeannette sa para yam'é ayó den e plenchi grandi dilanti di kas, te ora e kitoki pèrdè for di bista den e lorada di kaminda. Tur e kos ei m'a mira. Mi tabata pará tras di bentana.
Pakiko shon Jeannette a muri poko tempu despues mi no por komprondé nunka. El a haña kram duru den barika.
‘Mal wowo di Josefina’, tabata Janshi su opinion. ‘Josefina tin kurason masha duru. E no por weta ku shon Jeannette ta stima Dolly.’ Pero ami sí no a kere esei. Josefina no tabata ohochi, ni desu. Sin embargo tabata straño, ku Josefina a muri un morto masha straño, promé ku aña kaba. Presis un siman
| |
| |
promé ku short Hendrik a pasa pa mihó bida. Tristesa a kaba kuné.
Ami ku Dolly a keda na kas. Mainta i mèrdia Janshi tabata bin buska su kuminda den kushina. Henter dia tabatin un silensio den kas. Te despues di sink'or di atardi, ora Dolly yega for di skol. Ta bon ku abo tabata bin wak kunuku tur djadumingu mainta, Rudy, i tuma plaka serka e fitó. Di dies or te diesdos or. Pero ami tabata bo promé muhé. P'esei m'a komprondé tur kos. Kada be bo tabata keda un tiki mas tantu. B'a pretendé ku bo ta masha kansá. A la largu b'a keda serka nos.
‘Arnold, mi yu, ta bai kasa pronto’, b'a konta mi. ‘Ku un mucha muhé di Bèlgika. Nan ta bai biba na Hulanda. Mi so no por keda biba den e kas grandi na Otrobanda. Aki sikiera mi tin Dolly.’
No Dolly so, ami kier a grita, ma bo Petra fiel tambe. Kuantu be nos a kamna keiru den e hòfi muriendo. I kuantu be nos a keda para na tronkon di e palu di mango...
Dolly, mi yu, bo ta para resa band'i mi. Ku bo wowonan fihá riba altá. Sin sa ku ami, den e sombra di e palu di mango...
...DOMINUS VOBISCUM...
Djis un ratu Petra a realisá ku e ta den misa. I el a kontestá: ‘Et cum spiritu tuo.’
Arnold ku su kasá a barka bai Europa. Tur luna bo tabata haña nan karta. Despues nan a haña un yu hòmber. ‘M'a but'é yama Michiel’, Arnold a skirbi bo, ‘papa su di dos nòmber. Otro aña nos ta bai biba na Suisa. Pasobra aya nan a ofresé mi un bon empleo.’
Di Suisa e notisia a yega. Mas o ménos un aña despues. Arnold i su kasá a bòltu ku outo muri. E ora ei b'a laga buska Michiel. Un mucha kara smalitu, manera kos sin sanger den su kurpa. Promé ku e hasi tres aña, b'a ripará ku Michiel no ta
| |
| |
normal. E tabata chocho, idiot. Esei ta pasobra su wela a hasi piká. E mester a paga pa pika di su wela.
Pero Dolly a kuid'é, trese mangel ku ko'i hunga p'e, ora Dolly bini for di Punda. Dolly tabatin karakter di shon Jeannette, un dushi mucha. ‘Mi prinsesa koló di mespu’, bo tabata yam'é. Hopi luna promé ku Dolly kita skol b'a pèrkurá pa e haña trabou, via bo amistat ku un empleado di gobièrnu. Michiel no por a bai skol. E no por a siña. Dolly a kumpra poko palomba p'e. Henter dia Michiel tabata sinta den su kouchi di palomba, hunga i papia ku su palombanan. Kasi tur dia abo tabata sinta den e plenchi patras di kas, den bo stul di sosiegu. I bo kara tabata tristu, sigun bo ta mira e tereno seku, ku ántes tabata e hòfi será. Ami tabata hasi tur kos. Kushiná, laba, strika. Kuida galiña ku kabritu. E ròm ku mi tabata bende ku e peonnan tabata duna un bon entrada. Pero polisnan mester tabata sa. Pasobra e ruman di Martins polis tabata bin kumpra un bòter di pinchi tur dia. Martins mes tabata gusta su kalè. Tur dia mi tabata duna bo un mushi di ròm, pa bo kenta kurpa. No tabata duel mi, ku mi tabata pèrdè chèns di bende esun mushi ei. Mi tabata felis. Ku bo i nos yu muhé asina serka mi. Te dia Dolly a siña konosé Frits, e yònkuman makamba. E tabata koresponsal. Anto e sa yama mi Mamaatje Peetra.
Rudelof, bo ta mira mi pará den misa akí? Djis akí mi ta resa pa bo. Seis Nos Tata, seis Ave Maria.
Bo ta kòrda dia Dolly a kasa? B'a purba balia kuné. Pero ya bo pianan a bira muchu steif. Michiel a grita hari. Anto Frits di: ‘Goed zo, Papaatje. Goed zo.’ Bo tabata morto kansá despues di esun piesa ei. B'a bin sinta serka mi, pone bo man den mi skochi. Anto bo di: ‘Petra, mi ke ku nos ta hala pa bieu.’ M'a pone mi man den bo man. Asina ei nos a sinta gosa e felisidat di nos yunan.
Esta piká ku Frits i Dolly mester a barka bai Colombia. Ma mi ta komprondé. Aya Frits lo por a gana mas tantu. Nos dos a para den plenchi padilanti yama nan ayó, ora nan a sali pa
| |
| |
Punda. Bo tabata guli e kartanan ku Dolly tabata manda for di Colombia. Kada un bo tabata lesa mas di dies be pa mi tende. Ku awa na bo wowo.
E notisia di Yvette su nasementu a hasi bo masha kontentu. Pero dia nos a haña Yvette su promé potrèt, no tabatin hende pa soportá bo alegria. B'a kologá e potrèt na muraya, riba bo eskritorio. ‘Enditu kara di Jeannette, mi ruman difuntu’, bo di. ‘Bon mirá, ta mi falta ku el a hoga. Pasobra mi tabata sa ku laman di nort ta masha peligroso...
...QUIA PER INCARNATI VERBI...
Dos luna pasá nos a haña e karta di Dolly. Na kuminsamentu di òktober. El a manda bisa, ku e ta bini Kòrsou ku Yvette, den e promé siman di desèmber. Pa e pasa Pasku i Aña Nobo serka nos. Nunka di mi bida mi no a mira hende bira razu di legria manera abo. Bo tabata papia meskos ku sergeant Teunisse. Esun ku promé ayá tabata pasa un ratu serka nos, ora sòldánan ta hasi ehersisio den mondi.
‘Kamber grandi’, b'a duna komando. ‘Limpi'é. Blancha muraya. Frega su flur. Laker ku slopi limpi. Pa Dolly ku Yvette.’
Nos tabata konta e dianan, un pa un, ku ansha.
E karta di New York, di Evert bo subrina, a yega un siman despues. Manera un sombra mahoso. ‘Ta kiko Evert ta bin hasi?’ b'a grita sará. ‘Nunka e porko no a puntra pa mi. E tin kasi trinta aña na New York. Awor di gòlpi e ke bin pasa Pasku serka Om Rudelof. Dun'é e kamber chikitu. Pa mi parti tur skarpion di den mondi por subi su kama. Desgrasiadu.’
Pero e pensamentu riba Dolly a buta bo kalma atrobe. Un siman promé ku Dolly yega, ya bo no tabata bebe ròm mas. Esta dushi, dia Dolly ku Yvette a yega, dies di desèmber mainta, i kamna subi e trapi di piedra. Mi ke ku b'a brasa Dolly i sunch'e kasi sinku minüt. Ku Yvette i Dolly, kada un na un man, b'a kamna drenta kas. Ami a drenta boso tras.
| |
| |
Esta un tempu dushi nos a pasa. Riba e plenchi patras. Dolly tabata blo konta bo kantidat di kos di Bogotá. Yvette tabata sinta riba bo skochi. I bo mannan tabata karisiá su kabei blònt. ‘Mes kara di Jeannette, Petra. Presis e mesun kara di Jeannette.’
Algun dia despues Evert a yega. Esta un kara falsu e hòmber ei tin. El a laga mi komprondé bon, ku mi no ta bal nada. Ademas mi por a hole ku el a bini Kòrsou ku mal intenshon. Su preguntanan tabata prueba di loke e ke. ‘Kon grandi e kunuku akí ta? Kuantu pos? Kuantu dam? Kuantu kabritu?’ Pero e sinbèrgwensa no tabata sa ku bo a rekonosé nos Dolly. Mesora m'a konta bo loke Evert a puntra mi. Bo wowonan a kòrta kandela. ‘Petra, kumpra bintisinku florin di klapchi ku dònderbos’, b'a mandami. ‘No ta muchu hopi?’ m'a puntra bo. ‘Ta pa Dolly ku Yvette.’ Mi mester a stiwa e paki grandi di klapchi ku dònderbos bou di Evert su kama. ‘Ei Yvette no por mishi ku nan’, bo di. Pero ami a komprondé bo intenshon. Bo no tabata ke pa Evert heredá nada. Tur loke bo tin, mester a keda pa Dolly. I pa Yvette. Rudy, m'a para skucha bo, ora bo tabata konta Michiel di e paki di klapchi ku tantu entusiasmo. B'a duna Michiel un doshi di lusafè...
...SANCTUS, SANCTUS, SANCTUS,
DOMINUS DEUS SABAOTH...
Ta p'esei, ántayera nochi, m'a komprondé mesora ta kiko ta pasa. Michiel a grita ku doló, ora a klapchinan a kuminsá rementá den su kara. Evert a lanta bula for di kama, kore sali for di kas, manda masha palabra malu. Te ainda mi ta tende Michiel grita. Pober mucha. Tur su paña tabata na kandela. Un vlandam grandi. Manera razu el a kore sali pa porta di patras. E mester a sufri mashá, promé ku el a bula, den su ansha di morto, den e baki grandi di awa den kurá. Dolly ku Yvette a keda tur tolondrá. Den e momentunan teribel ei nan no por a realisá ku ta abo... abo Rudelof... Ainda mi ta mira bo pará. Banda di e stul den sala. B'a keda paralisá. I bo wowonan.
| |
| |
E mirada spantá den bo wowonan. Bo boka a tembla. Bo koló a kambia. Bo dedenan a kuminsá frifri na bo karson. Un gritu. Seku. Mahos. ‘Dolly!’
B'a dal abou na suela. Morto.
...HOC EST ENIM CORPUS MEUM...
Lo mi no biba muchu mas, Rudelof. Ta straño, ku awor akí e kos ta dal na mi sintí. Maria no por a haña lugá di drumi. Pero ami sí tin mi kas. Awor akí e kas grandi ta di Petra Nisebia. I no tin hende na mundu ku por saka mi for di dje. Ningun hende. Danki, Rudelof, Bon Pasku. Nos bon Dios ta komprondé tur kos.
Hendenan a kuminsá sali for di misa. Apénas nan tabata pafó, ku nan a kuminsá papia, borotá i hari. Tur tabata deseá otro Bon Pasku, brasa otro, duna man.
Petra ku Rodolfa a kamna boka ketu, bai kas. Hendenan a keda mira nan, per o sin riska bisa algu. Ta kon bo por deseá dos hende Bon Pasku, ora dos famia di nan a kaba di muri?
Un poko pariba di misa tres hòmber tabata para kombersá na bos haltu. Mester ta ku bispu di Pasku nan a kore un paranda sepá i drumi unda ku ta. Nan paña i nan kabei tabata yen di tera.
‘Despensá mi, Petra’, esun di mas bieu a kuminsá, ora mama ku yu a pasa banda di nan. ‘Bo por bende mi un pinchi di ròm?’ Petra a drei mir'é ku despresio. ‘Awe mi no ta bende ròm.’ ‘B'a mira?’ e hòmber a bira bisa su amigunan. ‘T'asina ta mundu.’ I despues di esei el a dirigí palabra na Petra: ‘Ma no lubidá ku t'ami mes ta Aloisio. B'a lubidá kon nos a frei bou di palu di tamarein, patras den kurá di bo mama? Bon Pasku, Petra.’
|
|