Leo de Groote
(1767)–Juliana Cornelia de Lannoy–
Auteursrechtvrij
[pagina 42]
| |
Eerste tooneel.
Leo, Aspar, Alexis, Wachten.
Leo, tegen Alexis.
Geef Aspar zyn geweer.
Tegen Aspar.
Indien 't u wierd ontnomen,
't Was min om myn verderf dan 't uwe vóór te komen.
Aspar.
Hoe!
Leo, na dat hy Alexis een teeken gegeeven heeft van achterwaarts te gaan.
Zet u neêr, en stoor my in myn reden niet;
Geen antwoord, geen gewag, 't en zy ik zulks gebied'.
Hoor my oplettend aan: uw glori en uw leven
Hangt van den indruk af die u myn taal zal geeven.
Aspar.
Ik zal uw hoog bevel, ô Vorst, gehoorzaam zyn.
Leo.
Zo ik 't gebied hier voere in 't Ryk van Constantyn,
'k Ben zulks gedeeltelyk aan uw beleid verschuldigd:
Ook heb ik zelf, toen ik tot Keizer wierd gehuldigd,
U plegtig toegezeid dat ik, dien dienst ten loon,
De medeheerschappy zou schenken aan uw' zoon.
'k Beloofde 't; en gewis, 'k had nooit myn woord verbroken,
Zag hy, door eigen schuld, zich niet van 't Ryk verstoken.
Hy nam benevens u Arius Godsdienst aan:
Die keur kon toen niet meer met 's Ryks belang bestaan.
Het heugt het Oosten nog hoe 't zyn geluk zag stranden,
Als 't roer van Staat berustte in Ariaansche handen.
De drift om met geweld hunn' Godsdienst vóór te staan,
| |
[pagina 43]
| |
Dreef straks dier Vorsten ziel tot alle gruwlen aan.
'k Weet echter dat de deugd uw' zoon is aangeboren;
En had ik naar de stem der vriendschap kunnen hooren,
'k Had ingezien hoe ver de grootheid van zyn' geest
Een borg had kunnen zyn voor 't onheil dat men vreest.
Maar 'k had geen' tyd hiertoe: men wou geen uitstel dulden:
Gy weet hoe 'k wierd geperst een' Medevorst te hulden,
Dies maakte ik my gereed my van 't gebied te ontslaan,
Toen gy uit eigen drift uw recht hebt afgestaan.
Doch schoon ik toen den Raad tot rechter heb verkoren,
'k Heb nog uw zoons belang niet uit het oog verloren;
Ik heb me aan hem verklaard, en de uitkomst zal doen zien
Of ik zyn dankbaarheid of wel zyn' haat verdien.
Wat u belangt, Mynheer, verklaar u zonder schroomen:
Was niet myne eerste zorg uw wenschen vóór te komen?
Geen ampt, geen waardigheid heeft immer u behaagd,
Of 't wierd u toegestaan zo dra gy 't had gevraagd;
U deed ik niet alleen myn goedheid ondervinden,
'k Bevorderde metëen 't geluk van alle uw Vrinden.
Ja zelfs myn waardste telg, de paerel myner kroon,
Had naauwlyks 't hart bekoord van uw' verrukten zoon,
Of 'k gaf hem dat geschenk, 't geen zo veel Opperheeren
Ver boven 't Keizerryk betuigden te waardeeren.
In 't kort, gy had gestaêg van de Oppperheerschappy
De zoetheid, al 't vermaak: de zorg was slechts voor my.
Ik dacht u één te zyn dier eedle stervelingen,
Die, moedig, grootsch van aart, zich weeten te bedwingen,
Wanneer de reedlykheid hunne eerzucht tegenspreekt:
'k Bespeur nu dat u veel tot zo veel deugds ontbreekt.
Maar wie had ooit gedacht, dat gy, door haat gtedreven,
Lafharig en verwoed zoud doelen op myn leven?
Aspar.
Wie? ik, Mynheer?
| |
[pagina 44]
| |
Leo.
'k Voorzie dat gy 't ontkennen zult,
Maar denk: hardnekkigheid vermeerdert slechts de schuld.
Hy, die grootmoedig my van d'aanslag onderrichtte,
Is boven achterdocht dat hy de zaak verdichtte.
Hy heeft u niet genoemd; maar de angst dien hy gevoelt,
In 't kort, zyn zwygen zelfs, toont klaar wien hy bedoelt.
Men gaf u reeds bericht van myn gegrond vermoeden:
Gy sloegt het in den wind: 'k wil echter u behoeden.
Vlucht; ik gebied het u; het is nog even tyd,
Wyl gy nog by den Raad in geen verdenking zyt.
't Zou yslyk zyn voor my, ik wil 't u niet verbloemen,
Zo 'k my genoodzaakt vond om u ter straf te doemen.
Maar 'k wil ten eenemaal u redden uit gevaar',
't Is weinig voor uw' Vorst dat hy uw leven spaar':
'k Heb Thessalonica, dat op zyn puinen treurde,
Sints de aarde, fel geschokt, zyn fondamenten scheurde,
Van schattingen bevryd tot het zyn' bloei hervatt':
Wees gy myn Afgezant by die bedrukte Stad,
Dus word uw glori-zelf beveiligd met uw leven.
Gaa! 'k heb tot uw vertrek behoorlyk last gegeeven.
Aspar.
Uw gunst, doorluchtig Vorst, is ongemeen voor my:
Opdat ik op myn beurt dan niet ondankbaar zy,
Zal ik, vóór myn vertrek, u een geheim verklaaren,
't Geen ligt verandering in uw besluit zal baaren.
'k Verbeelde my, Mynheer, dat uw geduchte troon
Niet zeer aanloklyk scheen in de oogen van myn' zoon,
Maar 'k zie nu.....
Leo, opryzende.
Zoekt ge uw' zoon by my verdacht te maaken?
Zo zulks uw doelwit is, wil vry uw pooging staaken;
Zyn deugd is my bekend: weêrhoud die snoode taal.
Aspar, hem een geschrift overgeevende.
Lees, Vorst! lees dit geschrift: ken hem ten eenemaal.
| |
[pagina 45]
| |
Leo leest:
Schoon my voorzichtigheid verbied dat ik u nader',
Myn Vrienden, 't is gedaan; ik stem in Leo's dood.
Vreest niets; 'k erken geen' Vorst noch geen' behuwden Vader,
In eenen Dwingeland die my van 't Ryk verstoot.
Ardaburius.
(Hy werpt zich in zyn' armstoel.)
Aspar.
Zie daar, doorluchtig Vorst, zie daar de waare reden
Van zyne ontsteltenis en zyne angstvalligheden.
Voor my, 'k heb een bestaan, zo gruwlyk, niet verschoond.
'k Heb in myn eerste drift den Raad dit schrift vertoond,
En met het zelfde wit was ik in 't hof gekomen,
Wanneer my op uw' last myn vryheid wierd benomen.
't Is thans uw werk, Mynheer, om hem te keer te gaan;
Wat my belangt, gy ziet ik heb myn' pligt gedaan.
't Valt hard, 'k ontken het niet, natuur dus uit te trekken,
En aan den Rechter zelf des chuld eens zoons te ontdekken:
Maar als een dubbeld kwaad ons dreigt ter zelfder tyd,
Wat kan men beter doen dan dat men 't ergste myd'?
Leo.
Wat lof, grootmoedig Held, wat lof zal ik u geeven?
Hoe? gy ontziet geen' zoon tot redding van myn leven!
Gy-zelf ontdekt zyn schuld; en ik, geheel verblind ...
Ach! laat me alleen, opdat myn ziel weer kalmte vind'.
Aspar.
Weläan, Mynheer, wil raad met uwe Vrienden pleegen.
Schoon gy myn lot beklaagd, het maake u niet verlegen;
Misschien dat ik in 't kort nog duidelyker toon'
Of ik de onbillykheid kan dulden op den troon.
| |
[pagina 46]
| |
Tweede tooneel.
Leo, Alexis, Wachten.
Leo.
Het is zyn eigen hand: 'k verlies me in myn gepeinzen.
Ontmenschte, op welk een wyz' wist ge uw verraad te ontveinzen!
Wie had zich niet verbeeld dat myn' gevaar-alléén
De waare reden was van zyn angstvalligheên?
Maar hoe!...
| |
Derde tooneel.
Leo, Ardaburius, Alexis, Wachten.
Ardaburius.
Gedoog, Mynheer, dat ik u siddrend nader',
En aan uw voeten meld wie waarlyk...
Leo.
Wyk, Verraader!
Ontäarde, die natuur en eer en pligt verbant!
Is u dit schrift bekend?
Ardaburius.
Wat zie ik?
Leo.
't Is uw hand.
'k Had Aspar dit bestaan met al myn hart vergeeven:
De heerschzucht kan somtyds een' Held' zo ver doen streeven,
'k Begryp zulks; maar dat gy dien snooden aanslag voed;
Gy, dien de huwlyksband veréénigt met myn bloed;
Gy, die de tedre rol van mynen halsvriend speelde;
Gy, zeg ik, die zo diep in myne vriendschap deelde:
| |
[pagina 47]
| |
'k Beken het, dit gaat ver; Barbaar! met al uw bloed
Zou naauwlyks een bestaan, zo gruwlyk, zyn geboet.
Ardaburius.
Vaar voort, ô Hemelwraak! verdubbel vry uw slagen!
Verschrik, verscheur een hart ten doel aan duizend plaagen.
Niets, niets kan wreeder zyn, wat strengheid ik verdien',
Dan dit verfoeilyk schrift in Leo's hand te zien.
Mynheer, ik zal geen woord tot myn verschooning zeggen.
Myn schuld is klaar; ik-zelf kwam ze aan uw voeten leggen.
Straf! straf een wangedrocht dat van zyn misdaad beeft;
Een gruwel voor zichzelv', een schrik voor all' wat leeft.
Leo.
Vermeetle, durft gy nog uw Rechters gramschap tergen?
Gy zult my niet vergeefs een straf, zo billyk, vergen.
Myn Lyfwacht, ruk hem weg.... maar neen, keer weêr, myn Zoon!
Keer weêr; hoe! weet gy niets dat uwe schuld verschoon'?
Spreek, wie verleidde uw deugd? Ik kan nog niet gelooven
Dat gy me uit eigen drift van 't leven woud berooven.
't Is nog geen uur geleên, dat ge aan myn voeten vielt,
En siddrend myn gevaar my zelf voor oogen hield:
Hoe kan het saamen gaan dat ge op myn leven doelde,
En zulk een tedre zucht voor myn belang gevoelde?
Ardaburius.
ô Vorst, dat wreed geheim....
Leo.
'k Bezweer u voort te gaan.
Ardaburius.
Mogt ik u veilig zien, maar mogt gy 't nooit verstaan!
Leo.
Gy wenscht om myn behoud, en zwygt?
Ardaburius.
Ik moet.
| |
[pagina 48]
| |
Leo.
Treed nader;
Gy spreekt tot uwen Vriend, tot uw' behuwden Vader.
Ontdek hem uw geheim.... Waarom mistrouwt ge my?
Ik ben zo sterk beklemd, zo fel ontroerd als gy.
Hef slechts uwe oogen op en zie my traanen plengen.
Hem omhelzende.
ô Ardaburius, dat ze u tot inkeer brengen;
Uw hart, dat schuldig hart, vermurwen! spreek, myn Zoon!
Spreek, gun my het vermaak dat ik uw feil verschoon'.
Ardaburius.
Ach!
Leo.
Zal ik u vergeefs tot uw behoud vermaanen?
Ardaburius.
Ik, in uw armen, ik het voorwerp uwer traanen!
ô Leo! ô myn Vorst! wat tydstip! wat geluk!...
Maar neen, dat een Barbaar zich uit uwe armen rukk'!
Helaas! gy wilt vergeefs zyn treurig leven spaaren,
'k Moet door myn weigering myn schuld op nieuw verzwaaren.
In weêrwil van myn' schrik, myn wanhoop, myn berouw,
Is 't my onmoogelyk dat ik de zaak ontvouw'.
Geheel verwoed.
Maar, Hemel! welk een lot! laat my de dood verwerven!
Myn Vorst, volvoer een wraak....
Leo.
Ja, wreede, gy zult sterven.
Draag uw gerechte straf; 't is billyk, 't is myn pligt.
Alexis, breng hem weg: vlied, vlied uit myn gezicht.
Ardaburius.
Wy scheiden dan, Mynheer! ach! duld dat ik uw voeten
Nog ééne reis omärm, eer ik myn schuld gaa boeten.
ô Leo! zo 'k verwoed my tot uw' val verbond,
Myn hart had nimmer deel in 't geen myn hand bestond.
'k Heb slechts één oogenblik myn drift gehoor gegeeven:
| |
[pagina 49]
| |
Het oogenblik daar na zag my voor Leo beeven.
'k Smeek echter geen genade; ik acht myzelv' niet meer:
'k Zou dus geen oogenblik gelukkig zyn, Mynheer;
Maar geef my voor het minst uw mededogen weder.
Ei! slaa nog eens op my uw vriendlyke oogen neder!
Leef, wees de troost van haar die 'k al myn liefde gaf.
ô Vorst! vaar eeuwig wel, 'k vlieg willig in myn straf.
| |
Vierde tooneel.
Leo, alleen.
'k Heb dan vergeefs getracht zyn dagen te bevryden.
Maar waarom voel ik ook dat innig medelyden?
Waarom zich niet ontdekt aan eenen tedren Vrind,
Die alles hem vergaf, die hem oprecht bemint?
Maar, ach! hoe word myn ziel dit oogenblik bewogen!
ô Troon! ô heerschappy! ô voorwerp van ons poogen!
Wat nevel is het toch die ons verstand bedekt,
Als ge onzen hartenwensch zo vuurig naar u trekt?
Is u, gelyk men waant, 't geluk ten deel gegeeven,
Wat is de zoetheid dan, waar is de vreugd van 't leven?
Doch waarom my beklaagd? ik heb myn rust verzaakt:
Maar 't is gelukkig zyn wanneer men 't andren maakt.
ô Gy, die zo verwoed uw Keizers gunst versmaadde,
Barbaar! was 't niet genoeg..?
| |
Vyfde tooneel.
Leo, Leontia.
Leontia.
Myn Vader, ach, genade!
Een hoopelooze vrouw...
| |
[pagina 50]
| |
Leo.
Rys op.
Leontia.
Laat af, Mynheer!
Geef my myn' Bedgenoot, geef my het leven weêr;
Want denk niet dat ik zelve één oogenblik zal leeven,
Indien ik myn' Gemaal ter straf zie overgeeven.
ô Gy, wiens edele aart zo billyk word geroemd;
Gy, dien een dankbaar Volk hieröm den Grooten noemt!
Myn Vader! zult ge u-zelv' in dit geval verzaaken?
Zal ik, zal myn Gemaal alléén uw strengheid smaaken?
Door my wierd gy het eerst bericht van uw gevaar;
'k Hoopte alles van uw gunst, ofschoon hy schuldig waar':
Wat zou myn wanhoop zyn, indien hem zulks mogt schaaden!
Mynheer, ik had dan zelf myn' Bedgenoot verraaden.
Ach! gun my 't zielvermaak dat ik, op éénen dag,
En u en myn' Gemaal den dood ontrukken mag.
Zal hy uwe ongenade om ééne misdaad draagen!
Herinner u den loop van all' zyn vroeger dagen:
Hy ging grootmoedig voort op 't spoor der strengste deugd;
Uw glori was zyn lust, uw heil zyn hoogste vreugd:
En wie heeft ooit op aard' zo groot een ziel bezeten,
Die niet één oogenblik zichzelve kon vergeeten?
Gy zucht; ach! dat natuur, dat vriendschap zegepraal'!
Denk wie de schuldige is, uw Schoonzoon, myn Gemaal.
Vergeef, vergeef, Mynheer; zyn deugd, op nieuw verrezen,
Zal 't heugchelyk gevolg van uw vergiffnis weezen.
Leo.
Rys, ik gebied het u; myn ziel, op 't felst verscheurd,
Voelt naauwlyks min dan gy den ramp dien gy betreurt.
'k Bemin uw' Bedgenoot; maar kan ik hem verschoonen,
Daar hy hardnekkig blyft, en my op nieuw durft hoonen?
Zo hem de Raad verwyst, gelyk het denklyk is,
| |
[pagina 51]
| |
Wat kan ik dan bestaan tot zyn behoudenis?
Een Vorst heeft nimmer magt die hy geen perk moet zetten.
'k Ben Opperheer van 't Ryk, maar onderdaan der wetten.
| |
Zesde tooneel.
Leo, Leontia, Alexis.
Alexis.
Myn Vorst...
Leo.
Wat wilt gy?
Alexis.
Een Gezantschap van den Raad
Verzoekt gehoor.
Leontia.
Zo u myn ramp ter harte gaat,
Mynheer....
Leo.
Geleid hen hier: 'k moet hen ten minsten hooren.
Leontia.
Helaas! nu is 't gedaan; myn Egaê is verloren.
| |
Zevende tooneel.
Leo, Leontia, Maximus, Gevolg van Raadsheeren, Alexis, Wachten.
Maximus.
Ik zie, doorluchtig Vorst, aan uwe ontsteltenis,
Dat u 't verfoeilyk stuk niet meer verborgen is:
'k Vermy' dus een Verhaal, 't welk 't harte zou verscheuren
Der droeve Bedgenoot wier noodlot wy betreuren.
't Was Aspar, uit wiens mond den Raad bericht ontfing
| |
[pagina 52]
| |
Met wat verwoed besluit zyn Zoon bezwangerd ging.....
Leontia.
Wie? hy!
Maximus.
Bedenk, Mynheer, wat schrik ons zulks verwekte.
De blydschap echter dat men dit tyds ontdekte
Bestreed dien eersten schrik, een ieder bleef een poos,
Vervoerd door vreugd en smart, bedwelmd en spraakeloos.
In 't eind' barst alles uit: uw siddrende onderdaanen
Betoonen hunne vrees door klagten en door traanen.
Men roept eenpaarig: spaar, ô Hemel! onzen Vorst,
Of 't staal, op hem gemunt, treff' eerst ons aller borst!
'k Ontroer uw groote ziel: maar, ach! zult gy vertraagen,
Mynheer, om voor uw heil behoorlyk zorg te draagen?
Stelt gy die voorzorg uit totdat een wreede hand
Het staal, alreeds gewet, u in den boezem plant'?
Beveilig ons geluk, uw' ryksstaf en uw leven.
De Raad heeft dit besluit eenpaarig onderschreeven.
Hoe groot uw goedheid zy, men wacht, in dit geval,
Dat ze een gerechte straf niet wederstreeven zal.
Leontia.
Myn Vader, zal men 't bloed van uwen Schoonzoon plengen?
Wat snoodheid dit geschrift u onder 't oog te brengen!
Tegen Maximus.
Barbaar! vergeet de Raad dat hy myn Egaê is?
| |
Agtste tooneel.
Leo, Leontia, Maximus, Bazilius, Gevolg van Raadsheeren, Alexis, Wachten.
Bazilius.
Geheel Byzantium is vol ontsteltenis,
| |
[pagina 53]
| |
Mynheer; het gantsche Volk, bekommerd voor uw dagen,
Durft woedend om het hoofd van uwen Schoonzoon vraagen,
En zweert, indien gy niet voldoet aan hunnen eisch,
Hem te offren aan hun wraak tot midden in 't paleis.
Leontia.
Welk een vermetelheid!
Leo.
'k Zal hen te vreden stellen.
Leontia.
Op welk een wyz', Mynheer? ach! laat ik u verzellen.
| |
Negende tooneel.
Leo, Leontia, Maximus, Bazilius, Aspar Gevolg van Raadsheeren, Alexis, Wachten.
Aspar.
't Is tyd, doorluchtig Vorst, dat ge uwe wraak volvoert
Aan een' weêrspanneling, om wien zich 't Volk ontroert.
Indien ge om mynentwil zyn leven zocht te spaaren,
Laat vry, ik smeek het u, dat mededogen vaaren:
Vervuld van 't grootsch besluit 't geen de eer my doet bestaan,
Ben ik min dan gy denkt met zyn gevaar begaan.
Leontia.
Ja, volg zyn' raad, Mynheer; bepaal myn' Egaês dagen:
Terwyl zyn Vader 't eischt, mag ik het ook wel vraagen.
Maar zend my eerst ter dood, eer myn verwoede hand
Zich wapen' tot zyn hulp als hy word aangerand.
Leo.
Wat wreed tooneel is dit! ô Volk! ô pligt! ô reden!
Door hoe veel neigingen word ik te saam bestreden?
En gy, rampzalige, voor wien myn vriendschap pleit,
| |
[pagina 54]
| |
Zal ik aan 't recht voldoen, of aan myn tederheid?
Gezanten van den Raad, zyn vonnis is rechtvaardig:
Maar mooglyk is hy nog ons mededogen waardig.
Indien de schuldige zyn medestanders meld,
En dus ons buiten vrees voor verdre rampen stelt,
Zal ik zyn wanbedryf grootmoedig hem vergeeven.
Myn goedheid zal misschien zyn deugden doen herleeven.
Maar zo hy dit bevel hardnekkig durft versmaên,
Dan geef ik u myn woord zyn doodstraf toe te staan.
Myn Dochter, gaa myn' wil aan uw' Gemaal verklaaren.
Gaa, wil tot zyn behoud gesmeek noch traanen spaaren.
Hy-zelf verklaare zich en spreek' zyn vonnis uit:
Zyn leven of zyn dood hangt af van zyn besluit.
Tegen Aspar.
Herneem een Vaders hart, en ondersteun haar beden.
Tegen Maximus.
Gy, volg my; stellen wy 't oproerig Volk te vreden.
| |
Tiende tooneel.
Leontia, Aspar, Bazilius.
Leontia.
Ontäarde, die, verwoed, natuur noch vriendschap hoort!
Wat monster gaf u 't licht? in welk een' wreeden oord?
Neen; 't woedenste gedrocht, wiens razerny wy vreezen,
Zou op zyn eigen bloed zo niet verbitterd weezen.
Vaar voort, ontsteek de wraak van een' gehoonden Vorst.
Ligt spaart hy nog den zoon dien gy betichten dorst.
Maar waarom met uw hand hem 't leeven niet benomen?
Gaa, Tyger! pleng zyn bloed, maar tracht myn wraak te ontkomen.
| |
[pagina 55]
| |
Elfde tooneel.
Aspar, Bazilius.
Bazilius.
Wat doet gy? Zo de Vorst uw' raad nu eens betracht....
Aspar.
Nog maar één oogenblik, en 'k stel het uit zyn magt.
'k Wist my van achterdocht gelukkig vry te maaken,
En 'k had nooit beter hoop om tot myn wit te raaken.
Had gy gezien, Mynheer, wat lof de Raad my gaf
Toen ik myn' zoon betichtte en aandrong op zyn straf,
Gy had gewis bekend, hoewel ik alles waagde,
Dat zulk een stoute list nooit zo gelukkig slaagde.
Schroom geen lafhartig Volk, dat, voor zyn' Vorst bevreesd,
Zich by dit hof vervoegd met een' ontroerden geest:
Die zelfde omstandigheid kan ons ten voordeel strekken,
Zy kan de nadering der Eedgenooten dekken.
Dat zy van tyd tot tyd zich voegen by 't paleis:
De doodstraf van myn' zoon zy in 't begin hun eisch.
Wy kunnen door de list de plaats des aanvals nadren,
Eer iemand argwaan krygt dat wy te saam vergadren.
En of men ons al eens een' zwakke weêrstand bood,
Mynheer, wat is 't getal der Eedgenooten groot!
De wanhoop van myn' zoon heeft hen in 't eerst doen beeven,
Maar eindlyk zyn gevaar doet aller moed herleeven.
Gy bragt het grootste deel des Krygsvolk op uw zy':
Wat zal 't niet doen op 't spoor van zulk een' Held als gy?
Bazilius.
Mynheer, ik zal dien lof nu veinzen niet te hooren,
Opdat geen tyd, zo waard, in woorden zy verloren:
Aan dapperheid en vlyt hangt heden de Oosterkroon,
Ons leven, onze roem, en 't leven van uw' zoon.
Aspar.
ô Gadelooze moed! ô yver, uwer waardig!
| |
[pagina 56]
| |
'k Zie, 'k zie de zege reeds: zy heeft haar eerkroon vaardig.
Kom, gaan we; en zo 't geluk ons al niet by mogt staan,
Ten minste 't staat aan ons roemruchtig te vergaan.
| |
Twaalfde tooneel.
Bazilius, alleen.
Vermeetle, 'k zal uw' zoon in dit gevaar niet laaten.
Zo Leo's wraak hem trof, wat zoude uw pooging baaten?
Zien wy de Ryksprinses; tot welk een' prys het zy,
Men rukk' hem uit dit hof en stell' zyn dagen vry!
Einde des Vierden Bedryfs. |
|