Leo de Groote
(1767)–Juliana Cornelia de Lannoy–
Auteursrechtvrij
[pagina 30]
| |
Eerste tooneel.
Ardaburius, alleen.
Waar heen? waar berg ik my? wie zal my bystand bieden?
Ach! kon ik all' wat leeft, kon ik myzelv' ontvlieden!
Ik dwaal in dit paleis, van troost en hulp ontbloot,
Omsingeld door den schrik, de wanhoop en de dood.
ô Gruweldaad! 'k ben dan een moorder, een verraader,
Van een' doorluchtig Vorst, van myn' behuwden Vader!
Had ik myn' Vaders wil grootmoedig wederstaan,
Dit woedend eedgespan had wis te rug gegaan.
Barbaar, die my myn' pligt zo schandlyk deed vergeeten,
Van welk een razerny is uw gemoed bezeten?
De troon bekoort myn ziel, 't is eigen aan de jeugd;
Maar heb ik dien begeerd ten koste van myn deugd?
Heb ik u immermeer daar blyken van gegeeven?
Ach! my, rampzalige! wat had myn Vorst misdreven?
't Is waar, ik wierd beroofd van 't Keizerlyk bewint,
Maar heb ik dan de deugd niet om haarzelf bemind?
't Is weinig op haar spoor standvastig voort te vaaren,
Zo lang we ons eigen nut hiermede kunnen paaren:
Maar tegen ons belang haar wegen in te slaan,
Daar kent men bovenäl de groote zielen aan.
ô Gy, die my welëer zo veel geluk deed smaaken!
ô Deugd! die my voor 't eerste uw wetten zaagt verzaaken!
Nu zie ik 't, gy-alléén, gy zyt ons hoogste goed.
Niets, niets dat buiten u eene eedle ziel voldoet.
Maar kan ik niet op nieuw myn hart aan u verbinden?
Helaas! wat middelweg is nu hiertoe te vinden?
Zo ik dit snood verraad aan Leo doe verstaan,
Doe ik myn' vader straks op 't straftooneel vergaan.
Ach! al myn bloed bevriest! Zal dan de Keizer sneeven?
| |
[pagina 31]
| |
Zal ik myn Bedgenoot dat doodlyk schouwspel geeven?
'k Heb plegtig zulks beloofd: natuur, ontzet u vry!
Denkt, eeuwen, denkt met schrik om zulk een razerny!
Maar hoe! ô Hemel wraak! bereid ge reeds uw plaagen?
Wat wil dat naar geloei, die felle donderslagen?
Help, aarde! wat is dit? zy beeft, zy scheurt vanéén!
Wat afgrond grynst my aan! wat raad, waar vlied ik heen?
| |
Tweede tooneel.
Ardaburius, Leontia, Ismene.
Leontia.
Mynheer, door 's Keizers last word ik tot u gezonden,
Om de oorzaak van een smart, zo hevig, te doorgronden.
Helaas! men wou my reeds die oorzaak doen verstaan:
De Hemel hoede my geloof 'er aan te slaan!
Ach! Ardaburius! heb deernis met myn lyden;
'k Moet Leo zien; wat angst kan uw gemoed bestryden?
Wat wilt gy dat ik denke en dat myn antwoord zy?
Gy ziet my siddrend aan: ô Hemel!
Ardaburius.
Wyk van my!
Vlied, vlied een wangedrocht door woede en schrik bezeten;
Een' wreeden, die zyn' pligt lafhartig heeft vergeeten.
'k Ben die Gemaal niet meer, zo teêr van u bemind;
Vlied, eer zich de aarde scheure en ons te saam verslind'.
Leontia.
Wat wanhoop! is my dan een trouw bericht gegeeven?
Mynheer! zou 't waarheid zyn, staat ge uwen Vorst naar 't leven?
Wat wederhouwd uw' arm, Barbaar? begin met my,
Eer ik een hinderpaal aan uwe woede zy.
| |
[pagina 32]
| |
Ardaburius.
Wat toestand!
Leontia.
Myn Gemaal de moorder van myn' Vader!
Verzaakt ge dan natuur en liefde en pligt te gader?
Nog eens, begin met my, want weet dat 's Keizers val
Zo lang ik 't licht aanschouw u niet gelukken zal.
'k Zal Constantinus Ryk geen Tullia verstrekken.
Ik vlieg, ik ga den Vorst uw snood besluit ontdekken.
Ardaburius.
Vertoef!
Leontia.
Laat af!
Ardaburius.
Vertoef, verdien de wroeging niet
Dat uw te groote drift uw' Bedgenoot verried.
Ik wil, van u gehaat, myn vonnis niet ontvlieden:
Ik-zelf zal Leo zien om hem myn hoofd te bieden.
De dood, de wreedste dood, hoe schriklyk, hoe verwoed,
Is toch zo yslyk niet als de onrust van 't gemoed.
Vaar wel.
Leontia.
Rampzalige, wat zal uw drift beginnen?
Helaas! ondanks myzelf moet ik u nog beminnen.
Wat veröntwaardiging deeze achterdocht my gaf,
Van u hangt myn geluk, myn vreugd, myn leven af.
Ach! wil u dan nog niet der wanhoop overgeeven.
Ardaburius.
Leontia!
Leontia.
\\ô Vreugd, ô wellust van myn leven!
ô Voorwerp, in wiens min myn hart zo teder blaakt!
Keer weder tot de deugd: gy zyt voor haar gemaakt.
Ardaburius.
Leontia!
| |
[pagina 33]
| |
Kan niets die woede doen bedaaren?
Waaruit ontstaat ze toch?
Ardaburius.
Ik kan my niet verklaaren.
Gy ziet myn ziel verscheurd door wroeging en verdriet.
Men heeft myn deugd verrast: maar, wat 'er ook geschied',
Veelëer zal de aard' niet meer zich om haar aspunt keeren;
De zon die ons bestraalt haar licht en warmte ontbeeren;
De waereld waggelen; ja alles ondergaan,
Eer ik den ondergang des Keizers toe zal staan.
| |
Derde tooneel.
Leontia, Ismene.
Leontia.
Waar heen? ach! hoor naar my..... Niets kan zyn drift vertraagen.
Wat rampen brengt gy voort, verschriklykste aller dagen!
De weêrhelft van myn ziel, myn lust, myn toeverlaat,
Vergeet zich, en neemt deel in 't gruwelykst verraad;
En hy, voor wien ik steeds de teêrste liefde voedde,
Hy, die my 't leven gaf, is 't voorwerp zyner woede.
ô Dagtoorts! wyk te rug: 't is billyk dat gy vlied,
Ja, wyk, verlicht een daad zo wreed, zo schandlyk, niet'
Maar, ach! ik voel myn' angst elk oogenblik verzwaaren:
My dunkt 'k zie reeds de dood door deeze troonzaal waaren.
'k Zie reeds dees wanden met het edel bloed bespat
Van den volmaaksten Vorst die ooit een Ryk bezat;
Terwyl een Volk, bezield door woede en schrik te gader,
Myn' Bedgenoot verscheurt op 't lyk van mynen Vader.
Kan 't weezen dat ik leeve en zulk een denkbeeld lyd'?
Ach! all' wat schriklyk is omringt my 't eener tyd.
Wat 's dit? wat stroomen bloeds! wiens is het? laat ons wyken.
| |
[pagina 34]
| |
Het volgt my... help, Ismene! ik voel myn kracht bezwyken.
Maar zag ik niet wat schrik myn Egaês hart vervult?
Wie 't kwaad volbrengen wil verbergt voor 't minst zyn schuld.
Zou hy ter zelfder tyd op 's Keizers leven doelen,
En zulk een' zielenängst om zyn belang gevoelen?
Wat zeg ik? zwoer hy niet dat alles zou vergaan
Eer hy den ondergang myns Vaders toe zou staan?
Zo is 't hem dan bewust dat andren dien bereiden!
De heerschzucht kan zo ver een trotsche ziel verleiden:
Maar wie, dan Aspar-zelf, indien men 't wel beschouwt,
Had ooit myn' Bedgenoot die tedre zaak vertrouwd?
Elk, die zyn inborst kent, had immers stof tot vreezen
Dat zulk een snood bestaan van hem verfoeid zou weezen.
Die hem die gruweldaad nochtans heeft voorgeleid
Moest wel verzekerd zyn van zyn bescheidenheid.
Berichten wy den Vorst van myn gegrond vermoeden:
Laat zyn voorzichtigheid voor Aspar zich behoeden.
Wat myn' Gemaal betreft, 'k blyf borg in dit geval
Dat hy geen schuld heeft, of die weêr verbeetren zal.
| |
Vierde tooneel.
Leontia, Bazilius, Ismene.
Bazilius.
De Keizer deed de Wacht van het paleis versterken,
En alles doet om stryd zyn achterdocht bemerken:
Waar strekt die voorzorg toe? Prinses, is 't u bewust?
Wat kan de reden zyn der vrees die hem ontrust?
Leontia.
Zyt gy 't alleen, Mynheer, die hier niets hebt te schroomen,
Daar schrik en achterdocht elks hart heeft ingenomen?
De Keizer heeft vergeefs zyn Lyfwacht niet versterkt,
Dewyl men zynen val en die des Ryks bewerkt.
| |
[pagina 35]
| |
Maar wie dit zy, hy beeve! een Vorst, gelyk myn Vader,
Vergaat niet straffeloos door 't staal van een' verraader.
| |
Vyfde tooneel.
Bazilius, alleen.
Wien of die taal bedoelt?... Daar is geen twyfel aan:
Haar laffe Bedgenoot heeft ons geheim verraên.
Welk eene ondankbaarheid! ô Hemel! 'k waag myn leven,
Om hem den grootsten troon van 'twaereldrond te geeven,
En hy, die al de vrucht zal plukken van myn' moed,
Is de eerste dien 't mishaagt en die my weêrstand doet.
Maar 't is te lang vertoefd, ontzinde! ik zal my wreeken;
'k Zal zelf, indien ge uw woord lafhartig dorst verbreeken,
Hem, dien gy hooger schat dan Vader, Vriend en Ryk,
Het ovrig doen verstaan, maar op uw bloedig lyk.
| |
Zesde tooneel.
Leo, Bazilius, Wachten.
Leo.
Vertoef, Bazilius! ik wilde u iets ontdekken.
Bazilius.
Aan my, doorluchtig Vorst?
Leo.
Myn Wacht, gy kunt vertrekken.
Bazilius, ter zijde.
Wat kan zyn doel wit zyn?
Leo.
Gy zult, naar allen schyn,
Om 't geen gy hooren zult op 't hoogst verwonderd zyn.
Had gy 't gedacht, Mynheer? men staat uw' Vorst naar 't leven:
My word van allen kant bericht hiervan gegeeven.
| |
[pagina 36]
| |
In dien 't ander waar' op wien 't vermoeden viel,
'k Ging slechts de waarheid na met een bedaarde ziel;
Maar dat me een wreede dwang tot strengheid zou verpligten
Omtrent een' Held, wiens arm ik wondren zag verrichten;
De sterkste zuil des troons, die 'k door zyn zorg bekleed,
'k Beken, dit waar' me een bron van eeuwig harteleed.
Wat scheen hy groot te zyn! wat was ik opgetogen,
Toen hy zyn wettig recht verzaakte voor onze oogen!
Zo iets eene eedle ziel een waar genoegen baart,
't Is als ze een hart ontmoet haar zelf gelyk in aart.
Kan 't zyn dat zulk een Held dit snood verraad zou voeden?
Gy ziet wien ik bedoel: 't is nog een bloot vermoeden;
Maar 't zy hiermeê zo 't will', Mynheer, doe hem verstaan
Dat ik op al zyn doen naauwkeurig acht zal slaan.
Indien hy schuldig is, dat hy ten eersten vliede,
Eer verder onderzoek omtrent de zaak geschiede:
Dat hy zich bovenäl niet in 't paleis vertoon',
En alle saamenspraak vermyde met zyn' zoon.
'k Wil de onschuld voor het minst voor allen argwaan dekken.
'k Zal nog de plegtigheid der krooning niet voltrekken.
'k Wil eerst ten eenemaal die stormen zien bedaard.
Gaa, veins dat ge uit u-zelv' dit alles hem verklaart.
Bazilius.
Ik ga hem zien, Mynheer; 't geen hy heeft voorgenomen
Zal myne oplettendheid, geloof my, niet ontkomen.
| |
Zevende tooneel.
Leo, alleen.
'k Wacht Ardaburius: wat ben ik aangedaan!
Zou 't missen van het Ryk zyn wanhoop doen ontstaan,
Of zou hy myn gevaar zo innerlyk betreuren?
Myn Dochter, maar gy zegt, kon duidlyk zulks bespeuren.
| |
[pagina 37]
| |
Ach! zo het waerheid is dat Aspar my verraad,
'k Verwonder my dan niet om zyn' bedrukten staat.
Neen, de onëer aan te zien van zyn geliefste magen,
Is voor een groote ziel de onlydlykste aller plaagen.
Hy komt; ach! gaf myn zorg hem zyn vernoeging weêr!
| |
Agtste tooneel.
Leo, Ardaburius.
Leo.
Hoe, Ardaburius! gy slaat uwe oogen neêr!
Treed toe, zyt gy bevreesd uw' Keizer te genaaken?
Myn byzyn plagt welëer uw' wellust uit te maaken.
Ardaburius, ter zyde.
ô Aarde, ontsluit uw' schoot, verslind my!
Leo.
Spreek, myn Zoon!
Kwelt u die wanhoop niet om 't missen van den troon?
Hoe groot uw hart ook zy, een Ryk te laaten vaaren
Is niet zo zeer het werk van iemand van uw jaaren.
Ligt wierd ge door 't gezag eens Vaders overreed:
Zo zulks de zaak mogt zyn, verwin uw harteleed;
Ik kon het hoog gezag aan u-alléén niet laaten
In spyt van Raad en Volk die uwen Godsdienst haaten:
't Waar slechts 't moordadig staal tot uw bederf gewet,
En 't gantsche Keizerryk in vuur en bloed gezet;
Doch schoon myn Dochters Zoon ten zetel word verheven,
Men kan hem, vroeg of laat, een' Medeheerscher geeven.
Wat slechts tot zich de tyd 'er gunstig toe vertoon'.
Men vreest den strengen aart van Aspar in zyn' zoon;
Maar eindlyk zal het Volk u kennen, u beminnen:
De deugd moet in het einde elks liefde en achting winnen.
Hoe! 'k zag alreeds de vreugd op uw gelaat verspreid,
Wat dompelt u op nieuw in die zwaarmoedigheid?
| |
[pagina 38]
| |
Ardaburius.
De schaamte, het berouw, en alle driften saamen.
Ik, heerschen aan uw zy'! zou 't immer my betaamen?
Ik, die myn oogen niet dan siddrend op u sla;
Dien gy belaaden moest met al uw ongenaê.
ô Leo!
Leo.
Gy besproeit myn voeten met uw traanen?
Ardaburius.
Myn Vorst!
Leo.
Ik zoek den weg ten Rykstroon u te baanen,
En zulks verzwaart uw' druk?
Ardaburius.
Uw gunst verscheurt myn hart.
ô Hemel!
Leo.
Ach! myn Zoon! waaruit ontstaat uw smart?
Om wien ontroert ge u? spreek.
Ardaburius.
Om u, om uw gevaaren.
Red, red u uit de hand van woedende barbaaren;
Van muiteren, de schrik van Hemel en van aard'!
Een, dien ge uw' Vriend gelooft, wiens lot uw ziel bezwaart;
Dien duizend redenen aan uw belang verbonden,
Heeft op de snoodste wyz' zyn eer en pligt geschonden.
Leo.
Ach! 'k heb genoeg verstaan; rys, 'k merk wien ge bedoelt.
'k Begryp nu dat uw ziel de wreedste smart gevoelt.
Weläan, ik ga by tyds dat woedend opzet stooren,
Om niet verpligt te zyn de stem der wraak te hooren.
Maar gy, dien myn gevaar tot zulk een' rouw verstrekt,
Wat heeft uw zielenängst uw inborst klaar ontdekt!
Vaar wel; 'k zal nu met ernst gaan waaken voor myn leven,
Om verder al myn zorg aan uw geluk te geeven.
| |
[pagina 39]
| |
'k Zal nooit, zo lang ik heersch op dien geduchten troon,
Om 's Vaders wanbedryf my wreeken op den Zoon.
| |
Negende tooneel.
Ardaburius, alleen.
Om 's Vaders wanbedryf.... wat wil de Keizer zeggen?
Wat noopt hem op die wyz' myn droefheid uit te leggen?
Hoe! hy ontdekt den schrik die myn gemoed vervult;
Ik zwicht voor myn berouw, 'k verfoei my, 'k meld myn schuld.
En hy, vol zucht voor my, duid alles op myn' Vader:
Waarom niet klaar gezegd, ik, ik ben die verraader!
Ach! niets ontbreekt my meer in myn rampzalig lot,
Dan dat ik Aspars hoofd doe vallen op 't schavot.
ô Hemel! ô natuur! 'k voel al myn bloed bevriezen!
Kom, volgen wy den Vorst; laat ons geen' tyd verliezen;
Dat hy myn schuld verstaa, dat hy zich wraak verschaff',
Maar redden wy den geen die my het leven gaf.
Maar, Hemel!
| |
Tiende tooneel.
Aspar, Ardaburius .
Ardaburius, Aspar willende omhelzen.
Ach! Mynheer! vergun my....
Aspar.
Treed niet nader;
Verbreeker van uw woord en vyand van uw' Vader!
Wat onheil brengt u hier, daar ik den Keizer zocht?
Spreek, hebt gy dien Tyran myn hoofd alreeds verkocht?
Na zulk een tedre zorg tot redding van zyn leven,
Behoort hy voor het minst den ryksstaf u te geeven.
Maar denkt hy, die my kent, dat ik zyn gramschap ducht?
Gelooft hy dat ik my zal redden door de vlucht?
| |
[pagina 40]
| |
Neen; 'k heb in dit gevaar de list te baat genomen;
En mooglyk zal hy nog myn woede niet ontkomen.
Maar zo my zulks mislukt, 't is alles dan gedaan.
'k Zal hier in dit paleis, en voor uw oog vergaan.
Ardaburius.
Zou ik de stem van 't bloed ten eenemaal verdooven?
Ik, u beschuldigen? Mynheer, kunt gy 't gelooven?
Zo 's Keizers achterdocht op u gevallen is,
'k Beken, het spruit misschien uit myne ontsteltenis;
Maar 'k zal 'er hem terstond de reden van ontdekken.
De Hemel doe dien stap tot uw behoud verstrekken,
En eindig' door myn' val de smart die my verscheurt!
Maar, ach! zo ik verga, en gy myn lot betreurt,
Myn Vader! laat myn dood uw deugden doen herleeven:
Spaar Leo! met dien wensch zal ik den doodsnik geeven.
Aspar.
Rampzalige! vertoef!
Ardaburius.
Neen, niets weêrhoud my meer.
Maar hoe!
| |
Elfde tooneel.
Aspar, Ardaburius, Alexis, Wachten.
Alexis, tegen Aspar.
In 'sKeizers naam eisch ik uw zwaard, Mynheer.
Aspar.
Myn zwaard?
Ardaburius.
ô Hemel!
Aspar.
Blyf; uw voorspraak zou my hoonen.
Ik-zelf, ik zal den Vorst myne onschuld wel vertoonen.
| |
[pagina 41]
| |
Alexis.
Hy wil dat gy zyn komst in gindsche zaal verbeid.
Aspar, ter zyde.
Ik zal myn voordeel doen met die gelegenheid.
Tegen Alexis.
Weläan, zie hier dat staal, het welk zo mingmaalen
Het werkruig is geweest van onze zegepraalen;
Dat staal, de steun des troons: maar 't zal, naar allen schyn,
Na korte tusschenpoos weêr in myn handen zyn.
Of zo 'k de schoonste hoop rampzalig op moet geeven,
Dit Ryk zal van myn' val tot zynen grondslag beeven.
| |
Twaalfde tooneel.
Ardaburius, alleen.
Wees, Hemel! wees vernoegd met de angsten die ik ly':
'k Verdien uw' bystand niet: uw toorn verdelge my!
Einde des Derden Bedryfs. |
|