|
| |
| |
| |
Julius Cezar en Kato.
Treurspél.
Eerste bedryf.
Eerste tooneel.
Arsene, Feniçe.
Laat ons den grootsten der Romeinen hier verwachten.
Dewyl een staatsorkaan my dreigt, met felle krachten,
Stel ik myn leevenslot in Katoos hand, een held,
Die my bevryden kan voor 't naderend geweld.
De koning Arzaçes, wien ik dit dierbaar leven
Verschuldigt ben, Feniçe, ach! heeft den geest gegeeven!
En Utika verwacht Vorst Farnaçes aan 't land!
My dunkt dat alles tot myn rampspoed samen spant!
Die Vorst komt met zyn vloot uit liefde herwaart vaaren.
Zal hy Arsene als bruid niet leiden naâ de altaaren?
Waarom ontstelt ge u dus, Vorstin?
Ach, gy verbergt vergeefs voor my die teed're min.
De traanen, die ik heb zien bigg'len uit uwe oogen,
De zuchten, die uw hart in wederwil ontvlogen,
| |
| |
Zyn die geen tekens dat de min die droefheid wekt?
Ik heb myn zwakheid voor uwe oogen lang bedekt.
Hoe kon ik myne liefde aan u te kennen geeven?
Zy doet de harten, daarze in heerscht, voor alles beeven.
Ik vreesde 's konings haat te ontsteken tegens my.
Hoe duur staat ons de glans der opperheerschappy!
Prinçessen moeten meest, in wêerwil hunner zinnen,
Meer uit een ryks belang, dan waare liefde minnen.
Onze eige keur, al is ze eenvoudig, schynt verraad.
Wy zyn slagtoffers voor den welstand van den staat.
Maar 'k ben nu koningin; 'k mag u myn hart verklaaren,
En 't vuur dat in my blaakt met vryheid openbaaren.
Ach! wat veroorzaakt ons de liefde al bitt're smart!
Denk, denk op dien Romein, die groot en fier van hart,
Ons hof met Cezar door den vreede wou verbinden.
In hem was alles wat een held betaamt te vinden.
Ja Arzaçes sprak zelf, verwonderd op dien dag,
Dat hy in deez' gezant meer dan een koning zag.
Bekoorlyk oogenblik! wie dacht dat gy zoudt baanen,
In plaats van vreugd, een weg tot eindelooze traanen!
Als dees Romein, Feniçe, in onze wallen tradt,
Bespeurde ik d'eed'len aart die zyne ziel bezat.
't Gelaat vol majesteit, die schitt'rende oogenstraalen,
Begonnen aanstonds op myn hart te zegepraalen.
'k Vond, vol verrukking, hem zo deftig, wys, en schoon,
Dat my dees sterv'ling dacht zo heerlyk als de Goôn.
Hy trotst het krygsgeluk met Cezars legermachten:
Ik voed myn liefde met myn traanen, en myn' klachten!
Mevrouw, heeft dan de liefde u onder haar gebied?
| |
| |
En kent, of weet gy nog uw' overwinnaar niet!
Zy, dien de Goden tot een hoog gebied bereiden,
Doen zich van and'ren door iets heerlyks onderscheiden,
Die helden munten uit, door werking der natuur,
Bestier des noodlots, en een eed'le ziel vol vuur.
Maar Kato koomt. Zie in zyn aangezicht de trekken
Der wysheid, die zich door zyn droefheid zelf ontdekken.
Verhef den held op wien de hemel nydig wordt,
En al wat rampspoed is, gelyk op nederstort;
Een die de zelfde blyft in wederwaardigheden,
En 't nydig Godendom weêrstaat met deugd en zeden.
| |
Tweede Tooneel.
Kato, Arsene, Feniçe. Gevolg van Kato.
Ik bevind dat u 't geval zo wreed,
Als Rome treft, Princes, met ramp en hartenleet.
Seleucië moet nu zyn' vorst, uw' vader, missen.
Ik koom hier niet om laf uw' traanen af te wissen.
Gy zeegepraalt, als wy, op alle tegenspoed.
Ik heb in u bespeurd de deugd en ed'len moed
Van eene Romeinin. Het droevig overlyden
Des grooten konings, zo manhaftig in het stryden,
En van de Parthen om zyn heldendeugd geacht,
Laat dat hoogmoedig volk, vorstin, in uwe macht.
Wilt gy een vreede, die zo heilig is, bewaaren,
Dien Arzaçes ons heeft gezworen op de altaaren?
'k Staa toe, voor eeuwig, dat myn volken aan d'Eufraat
| |
| |
Den vreede houden, heer, met uwen Roomschen Staat.
'k Zal meerder voor u doen dan Arzaçes myn Vader:
Maar, spreek niet van den vorst van Pontus, dien verraader.
Wat ramp wierd voor 't heelal bereid,
Toen Arzaçes bestreed de Roomsche dapperheid.
Gy hebt de nederlaag van Krassus wel vernomen:
Maar hoe dees Farnaçes myn broeder om deed komen
Door snood verraad, als hy zyn' heldendaaden zag,
Is u nog onbekend! ô al te wreede slag!
ô Broeder Pacorus! wien trof dien moordsteek nader
Dan my, de laatste spruit, en Arzaçes myn Vader!
Myn broeder, altoos myn geheugen lief en waard!
Wiens naam een schrik in 't hart des vyands had gebaard,
De steun des konings, en 't vermaak der onderdaanen!
ô Gruwelyke daad! 'k geloof u, om uw' traanen,
En smert, die 't harte treft: maar 'k heb dit nooit gehoord.
Neen twyffel niet, myn heer, aan zulk een' wreeden moord,
Daar Farnaçes zyn arm te bloedig mê bevlekte.
't Is waar, hy droeg wel zorg dat hy 't verraad bedekte;
Maar gist'ren wierd hy door een vloekverwand gemeld,
(Geraakt in zyn gemoed) die moorder van den held.
De rust is onderwyl den Parthen weêr gegeeven,
En ik wierd tot zyn echt, in weêrwil, aangedreven.
De misdaad geeft somtyds der roekeloosheid stof.
Die snoode koning dorst verschynen in ons hof:
Maar 'k brande door den haat, in plaats van hem te minnen;
Doch ik, rampzaligste van alle koninginnen,
Moest my geleiden doen naar Rome, daar de trouw
| |
| |
My in een haat'lyk juk met hem verbinden zou.
Maar wyl 't Romeinsche volk tot tweespalt wierd bewogen;
Vond ik dus lang myn vrees, tot myn geluk, bedrogen.
En Cezars zegen op Pompëus, en zyn raad,
Hieldt Farnaçes te rug in 't midden van zyn staat.
Nu zoek ik hulp by u. Hy zal terstont hier wezen
Om my te huuwen. Ik heb reden om te vreezen,
Dat hy uit wraakzucht my zal dwingen tot de min.
Dees plaats strekt u een wyk die heilig is, Vorstin:
Een wyk, die Kato zelf tot toevlucht heeft genomen.
't Verlaaten' Kapitool, de vryheid, 't zuchtend Romen,
Herleeven in deez' plaats. 'k Zie my aan allen kant
Gevolgd door helden tot den dienst van 't Vaderland.
Maar boven al bewaakt de zuiv're deugd deez' muuren.
De billikheid, die by geen krygsgeschreij kan duuren,
Verzelt myn wapenen, en moedigt onzen staat.
'k Vergader hier met zorg een achtb'ren Roomschen Raad,
Die klein is in getal: maar groot in roem en luister,
Die in deez' mannen blinkt, en schittert door het duister.
Hier is een ryksmonarch zo vry als op zyn' troon.
Verdryf uw vrees. Het recht beschermt u, en de Goôn.
Steun op myn raad, als myn Romeinen, in uw lyden.
Myn nootlot dwingt my om de boosheid te bestryden,
Zo ver, dat ik myn lyf daar voor ten offer geev'.
Zwyg die voorspelling! leef voor uw Romeinen, leef!
Gy zyt te dierbaar voor het ongelukkig Romen.
Het hoofd der Goden, dat den blixem neêr doet komen,
Is in den hemel nut, en Kato hier op aard.
Maar Farnaçes zal haast verschynen. 'k Gaa; 't onwaard
Gezicht van dien tiran zou aan myn oog verveelen.
| |
| |
'k Voel my, nu 'k haar bescherm, een nieuwe zoetheid streelen!
My dunkt dat Porçia, myn kind, in haar herleeft.
De zelfde trekken....maar, wat of ons Fokas heeft
Te melden. 'k Zie een Parth met vreugd zyn zy bekleeden.
| |
Derde tooneel.
Kato, Fokas, Artabanus.
Dees dag bereidt ons 't eind der krygsrampzaligheden.
Een onverwacht geluk belooft ons eens de rust.
Naa dat uw huuwlykstoorts, myn heer, wierd uitgeblust,
Behielt g'een jonge spruit, een dochtertje, in 't leeven,
Dat ge aan uw nicht, de vrouw van Krassus, hebt gegeeven
Om op te voeden, die 't in 't Roomsche leger bracht.
Het volk van Arzaçes bestormde ons onverwacht
In onze sterkte....Maar, gy weet onze ongelukken,
En hoe daar alles moest voor dien verwinnaar bukken!
Een edelmoedig held der Parthen schonk dien tyd
My 't leven. Dus gered uit zulk een' wreeden stryd,
Quam ik, door ramp gedrukt, u dit te kennen geeven....
Waarom doet gy die smart in myn gemoed herleeven?
Waar toe die ramp vernieuwd? en Porçia vertoond,
Uw dochter wierd verschoond.
| |
| |
Als gy, myn heer. Het schynt een wonder in myne oogen!
Maar de overste Artabaan, dien 'k met my heb geleid,
Zal u haast redden uit die twyfelmoedigheid.
Hy koomt om u den dood van Arzaçes te melden.
Dees is die edelste der Parthiesche oorlogshelden,
Die my het leven schonk. 'k Herkende hem terstond.
Myn Vorst behieldt niet uit zyn vruchtbaar echtverbond,
Dan één Prinses, die 'k in zyn arm den geest zag geeven,
Terwyl zyn koningryk aan 't wank'len was en beeven:
Want in het hof was niet een prins of vloekverwant,
Die zich niet opwierp tot het hoofd van eenig land.
't Gebrek eens erfgenaams gaf voedsel aan de baatzucht,
En opende den weg tot muitery en staatzucht.
Arsenes dood verborg de koning met beleid,
En zeegepraalende op de Roomsche dapperheid,
Scheen hem de hemel, in al 't geen hy deed, genegen.
Uw Porçia, die ik gevangen had gekregen,
Geleek de Ryksprinces, in schoonheid, zwier en jeugd.
'k Bood haar den koning aan; die haar terstond, vol vreugd,
Den naam van dochter gaf. Dees brief door hem geschreven
Al stervend, zal zyn wil aan u te kennen geeven.
Artabanus geeft een brief aan Kato. Kato leeft.
't Zoude al te wreed zyn, nu my 't levenslicht begeeft,
Zo ik verborgen hield' dat uwe dochter leeft.
Haar deugd, vol glans, en edelaartig,
| |
| |
Is uwe vaderliefde waardig;
Herken dan in Arsene uw kind, uw eigen bloed.
En zo men Porçia den rykstroon geeven moet,
Tot zekerheid en rust der landen,
Laat haar myn sçepter dan in handen.
Beraadslaag of men best haar afkomst nu verbreid',
Of deez' geheimenis begraave in duisterheid.
'k Verwacht wat gy besluit, en zal myn dienst betoonen.
| |
Vierde tooneel.
Kato, Fokas.
Hoe! strekt myn bloed my ook een voorwerp om te hoonen?
Ben ik de vader van een koninginne? ô smaad!
Ik, die de koningen en dwingelanden haat.
Zal Cezar over Rome, ô Goden! triumfeeren?
Styft gy zyn misdaad? zie 'k myn dochter herwaards keeren,
Opdat ze een voorwerp strekk' van haat voor myn gezicht?
Ach! zo een straal van vreugd myn hart een poos verlicht;
Haar noodlot dooft die straks, en 'k voel 't door droefheid knaagen.
Hoe, zou zy met een kroon op 't hoofd myn ziel behaagen?
Neen dat verbied my Rome, al stemde 't bloed hier in.
En ik, een vader, die haar teêrgevoelig min,
Wierd strafbaar. Neen, zy moet die hoogheid niet bekleden.
Laat ons haar kroonçieraad terstond met voeten treeden.
Hoe nu de hemel, tot behoud van 't vaderland,
Den scepter onverwacht doet vallen in uw hand?
| |
| |
Gy weet ons onheil. Kan uw volk in deeze muuren
Als afgescheiden, der tirannen macht verduuren?
Hoe zal dit Utika beschermen door 't geweer,
Het geen gansch Afrika niet kon behouden, heer?
De onnozelheid eischt hulp, of anders is 't te duchten,
Datze onder 't juk van een tirannig Prins zal zuchten.
Uw Porçia kan met haar Parthiesche oorlogsmacht,
De vryheid helpen, en herstellen in haar kracht.
Maak haar bekend uit wat geslacht zy is gesproten.
Dat zy regeere! en dempe al Cezars vloekgenooten.
Het staat aan ons nu, om den Goden hulp te biên,
Die ons hunn' goedheid door een sterke hand doen zien.
Hoe, is een schelmstuk, om de deugden te bewaaren,
Geoorloft? kunt gy zulk een' gruwel my verklaaren?
Ik zou beschaamd zyn met een vreemde heerschappy
Te straffen, een tiran, dan deugdlyker als wy.
Laat ons den hemel tot geen gramschap meer verwekken.
Eer moet dit Utika ons tot een lykvuur strekken.
Zyn door gerechtigheid de trotsche reuzen niet
Geblixemd? en gedoemd tot eindeloos verdriet?
Zo we ongelukkig zyn, gelyk de groote Goden,
Waarom dan, meer als zy, de deugd uit vreeze ontvloden?
Is 't ryk van Porçia niet buiten Romes wet?
Dit is des hemels werk, van gruuw'len onbesmet.
Het dunkt ons onrecht: maar, hoe kunnen stervelingen
De schikking van de Goôn begrypen en doordringen?
Wy moeten volgen daar hunn' goedheid ons geleid.
Vrees, vrees, zo gy verwerpt de hulp die ze ons bereid.
Ten minsten, dat men door een offerhand te slachten,
Bevestig' voor uw oog', wat lot ons staa te wachten.
| |
| |
Neen, zoude ik wroeten in de borst van 't offerdier,
Nâ 't diep geheim des Gods, die me aanblaast met zyn vier?
Die my van jongs af aan heeft ingedrukt, te trachten
Naar de onvergangklyke eer, rechtvaerdige gedachten,
En onbevlekte deugd. Zyn stem herinnert my,
Hoedat een braaf Romein, door 't recht, de dwing'landy
Der vorsten temmen moet; en dat hy ons de troonen,
Met hunn' bekoorlykheid doet zien, om aan te toonen,
Dat zy verachtlyk zyn. Laat dan de deugd alleen
Ons leven rekken, om kloekmoedig voort te trêen;
En de overwinnende tirannen af te keeren.
Een eed'le wanhoop kan de hoop doen triumfeeren.
Men schuuwe van het quaad zelf d'allerminsten schyn;
Dan zal men sterk genoeg tot straf van Cezar zyn.
Gints nadert Farnaçes. Myn heer, gy kunt vertrekken.
Laat Artabaan vooral 't geheim nog niet ontdekken:
Want ik wil zelf haar naam verklaaren aan myn kind,
En zien, of ik de deugd van Kato in haar vind'.
| |
Vyfde tooneel.
Kato, Farnaçes.
Hoe zouden and'ren zyn van droefheid overlaaden.
't Geval is tegen myn rechtvaerdige oorlogsdaaden,
En Cezars misdaad wint de zeege aan allen kant.
Hy heeft een maand geleên vorst Juba overmand,
En 't heir van Scipio: maar, Prins, dit zyn de krachten
Van onzen moed, dat wy het los geval verachten.
Standvastigheid, die ons het hart sluit voor den schrik,
Maakt ons verwinnaars, in 't gevaarlykst oogenblik.
| |
| |
Toen ik in myne jeugd verbonden wierd aan Romen,
Heeft die standvastigheid myn ziel ook ingenomen.
Gy weet hoe Cezar heeft myn ryk in zyn geweld;
Maar 'k heb nog vrienden en soldaaten, braave held,
Die my op myne vloot voor deeze stadt verzellen.
'k Zal myn geleden' schade, in Afrika herstellen.
Het leger des tirans genaakt nu deezen wal,
Dien hy van allen kant terstond omringen zal.
Men koom' hem voor, eer hy ons schielyk doe bespringen,
Om dus vol moeds de zege uit zyne hand te wringen.
Ik volg u nâ, myn heer, en zweer voor uw gezicht
Te zegepraalen, of te sterven. Maar 't is ligt
Aan u nog onbekend dat ik Arsene minne;
En my myn raazerny, indien de koninginne
Myn wensch nu niet voldoet, vervoeren zal tot wraak.
Duld dat de huuwlyksband?...
Men denk niet op die zaak.
Gy gelooft dat zy een koningin is.
Weet, ô vorst, dat zy een Romeinin is.
En oordeel, na de wet, dat geen Romeinsche vrouw
Zich aan een koning mag verbinden door de trouw.
Wat hoor ik? Goden! ach!....dit is verzierd om reden.
| |
| |
Heb ik Arsene zelf den troon niet zien bekleeden?
't Getrouwe Roomsche volk spreekt op die wyz' niet.
Tot nog toe is 't geheim aan my verklaard alleen:
Maar 't wordt vereischt om 't volk dit aanstonds te openbaaren.
Geloof my, zo gy dit geheim nu wilt verklaaren,
Dat u het naaberouw zal volgen, onverwacht.
De vyand heeft myn kroon in zyn geweld gebracht,
Toen ik Pompëus volgde, en 'k hielt niet dan deez' schepen,
Waar mê de Goden ons door woeste golven sleepen.
Ik vleijde my in 't eind, dat door Arsenes trouw,
Een machtig koningkryk 't verlies herstellen zou.
ô Yd'le hoop! moest ik ondankb're vrienden vreezen!
Maar, zo gy my gelooft, gy zult aldus niet weezen.
Geef my Arsene, en 't ryk; eer dat ik u verlaat,
En 't droevig overschot van uwen vryën staat.
Verlaat ons, gaa: maar hoor eerst Romen in my spreeken:
'k Zal my nooit buigen om de koningen te smeeken.
| |
Zesde tooneel.
Felix, Kato, Farnaçes.
Wy zien het veld bedekt van Cezars heir, myn heer,
En Utika omringt. Men wil door 't krygsgeweer,
U de onbepaalde macht des dwingelands doen lyden.
Daar zal myn overschot Romeinen eerst voor stryden.
Wy zullen zonder hulp eens konings hem weêrstaan.
| |
| |
Vorst, Kato staat het toe, gy kunt by Cezar gaan.
't Verlet myn aanslag niet, en 't zal geen vrees verwekken,
Dat wy een vyand meer in Farnaçes ontdekken.
| |
Zevende tooneel.
Farnaçes, Felix.
Wat wederhoudt my! ach! hoe is myn hart zo laf,
Dat ik dien hoogmoed, die Romeinsche deugd, niet straf?
ô Bitt're smaad! wie temt myn raazerny in 't wreeken?
Myn ziel is met een vuur van gramschap aangesteeken!
'k Verspil in deeze stadt geen tyd met yd'le reên.
Verzek'ren we ons van 't ryk, het huuwlyk, en Arseen...
't Hoofd van uwe bondgenooten?
'k Haat Rome. 'k Heb geveinsd, en nu myn wraak besloten.
Herken in my den zoon van koning Mithridaat.
'k Heb tegen hem gediend, en hielp den Roomschen staat;
Maar niet voor dat zyn ryk tot slaaverny moest komen.
Verwonnen, oud, verzwakt, van wanhoop ingenomen,
Door duizend poogingen, ontwerpen zonder grond,
Deed hy de waereld zien hoe zwak zyn zetel stond.
Ik wilde, om deezen smaad, te lang door hem geleden,
Naa zynen dood ten troon, om hem te wreeken, treeden.
Men kroonde my; doch Rome aan 't bloeijen in dien tyd
| |
| |
Bleef door zyn eendracht voor myn zwakken haat bevryd.
Maar wat wierd ik verheugd wanneer het door tirannen
Verdeeld wierd! ik heb met Pompëus aangespannen,
Om 't Roomsche volk allengs op te off'ren aan myn wraak.
Ik voedde langen tyd die tweedracht met vermaak,
Op hoop haar wederzyds zo in het hart te ontsteeken,
Tot dat zy uitgeput door oorlogsramp, bezweken,
En ik dan onder 't juk kon brengen, ja ten val,
Die vorstendwingers! die verwinnaars van 't heelal!
Maar de uitkomst, Felix, heeftmyn groots ontwerp verraaden!
Ik ben 't slachtoffer zelf der Roomsche heldendaaden.
Maar Katoos redenen...wat zeg ik?...dat men zwyg',
En deezen bitt'ren smaad uit onzen mond nooit kryg'.
'k Zal door Arbates en Timeon doen beloven
Aan Cezar Kato van het leven te berooven,
Zo hy my in 't bezit herstelt van mynen troon.
'k Verzeker my metéén dan van Arsenes kroon.
Een misdaad, die gelukt, heeft met de deugd één luister.
Maar of u Cezar dit zal toestaan, blyft nog duister.
Hy zegepraalt, verwoest, verwint, door zyn beleid;
En zou misschien, myn vorst, niet veel bekoorlykheid
In de overwinning zien, zo hy ze u dank moest weeten.
Trok hy niet honderdmaal zyn zwaerd, door wraak bezeten,
Om dat te verwen in Pompëus edel bloed?
Maar denk, hoe heeft hy op zyn moordenaar gewoed,
Vorst Ptolomëus! moest hy tot zyn straf niet sneeven?
Omdat men Cezar nooit die misdaad na zou geeven.
Hy wierd aldus gestraft uit redenen van staat,
Gelyk een aartstiran, van 't gansch heelal gehaat,
Die ook aan Cezar had den zelfden dood beschoren:
Maar deeze veinzende, quam hem in tyds te vooren,
| |
| |
En trok zyn leger in Egipte; daar geviel 't
Dat Ptolomëus stierf, en Cezar 't leven hieldt.
Voor my, 'k behoef een slag, zo av'regts, niet te vreezen.
Ik volg de Goden; 'k wil, als zy, misdaadig weezen,
Om hem te dienen; en ik wyk voor zyn geluk.
Hy geeft de misdaad grond, 'k versterk hem in dat stuk.
Hy offert alles aan zyn eer. Laat Kato sneeven,
Dan word myn hoop vervuld, en myne vrees verdreven.
Voor dezen aanslag koop ik nu den troon, of 't graf;
Want myn geluk hangt niet dan van één misdaad af.
Einde van het eerste bedryf.
|
|
Auteursrechtvrij