De gedichten. Deel 1

[p. 53]

Aantekeningen. Op de Noodmunt die geslagen is geduurende de belegering der Stadt Haarlem.

Dewyl het den verstandigen naakomelingen altyd aangenaam is, de gedenktékenen hunner voorvaderen te bewaaren, of die door anderen bewaard zyn, met eenen zonderlingen eerbied te beschouwen; zal ik den liefhebberen van de oudheid onzer vaderlyke stadt zekerlyk geenen onaangenaamen dienst doen, dat ik achter mynen Lofkrans de afbeeldingen der penningen voege, die tot het werk betreklyk zyn; te meer omdat de meelten in de Medalische Historien van Bizot niet gevonden worden. Wy hebben dezelven gezien in het Muntkabinet van den Heere Andries Schoemaker, uitneemend lief hebber, en verzamelaar der vaderlandsche gedenkpenningen, die ons gulhartig de hand geboden heeft om dezelven in 't koper te laaten brengen.

De Iste penning die ons voorkomt, is eigenlyk geen Noodmunt: maar koper geld, dat te Haarlem geslagen wierd, wanneer verscheide steden verlof hadden om zodanig koper geld te munten, tot dat naa 't sluiten van de Unie's lands algemeene Muntery is opgerecht. Aan de eene zyde des Pennings ziet men 't wapen der stad, het welk met vier sterren en een zwaerd pronkt, door den keizer Frederik Barbarossa, en een zilver kruis door den Patriarch van Jeruzalem, aan die van Haarlem vereerd, ter gedachtenisse van de Heldhaftige verovering der stadt Pelusië of Damiate. Achter het zelve vertoont zich een dorre boom, die het oude wapen zoude geweest zyn: maar ons gevoelen is, dat het een groene boom of bosch is geweest, 't welk in de duistere eeuwen, toen de konsten en weetenschappen ruuw en onbeschaafd waaren, door lompe kladders en stempelknoeijers tot zulk een' dorren tak gemaakt zy. De reden die ons tot dat gevoelen aanleidt, is, dat Haarlem in de oude tyden al vermaard was, door zyn vermaaklyk Hout, de wellust van gansch Holland, een boschgaadje van grooter uitgestrektheid dan men hedendaags ziet, waarin de Graaven en edelen zich met de Jagt verlustigden: en het geen ons gevoelen versterkt is dat 'er meer wapens omtrent dien tyd door onkunde verbasterd zyn, gelyk men, onder anderen, zien kan aan het wapen van Delft, zynde een stroomend water op een zilver of wit schild, welk water van onkundige kladschilders en steenhakkers in een rechte zwarte streep veranderd is, het welk dus is gebleven tot de Regeering het zelve op den ouden voet hersteld heeft. De andere zyde des Pennings vertoont ons den naam der stadt Haarlem in 't midden van eenen eiken- of Burgerkrans.

De 2de penning, die ook een kopere munt der stadt is, vertoont het wapen met dit omschrift: Haarlems goed, en de andere zyde het oude en nieuwe schild, met eene opene kroon gekroond. Het opschrift van deezen Penning schynt my eenigzints te kennen te geeven of dezelven niet op gezette tyden aan de armen uitgedeeld zyn om leevensmiddelen te koopen, welke pennmgen door de Regenten der Godshuizen wederom van de winkeliers konden ingewisseld worden, gelyk men in de jaaren 1545 en 1559 te Delft penningen ten dien einde gemunt heeft, als men in Bleyswyks beschryving dier stadt zien kan bladz. 46.

Hierop volgen de Noodmunten, die geslagen zyn in de jaaren 1572 en 1573 terwyl de stadt belegerd was door den Spanjaard. Van No. 3 tot 14 zyn het alle zilvere Noodpenningen, uitgezonderd No. 13 die van leer gemaakt is. Het wapen der stadt en 't jaargetal is op allen afgebeeld; ook ziet men op sommigen een leeuwtje gestempeld, 't welk een blyk is dat het van de Overigheid ingewisseld is. De andere kleine wapentjes, als daar zyn sterren, waerelden, en andere figuuren, beduiden de merken van die geenen die het meeste zilver in den algemeenen nood ter munt gebragt hebben.

[p. 54]

No. 15 en 16. zyn geene Noodmunten; maat goude en zilvere Penningen, die de Magistraat heeft doen slaan, tot gedachtenis der overwinning van Damiate; als ook op de uitvinding der Drukkonst van Laurens Koster in den jaare 1440. Aan de eene zyde is een schip, dat met volle zeilen de gespannen keten aan stukken breekt, wordende van alle kanten uit het kasteel met pylen beschoten. Onder aan staat het wapen met het gewoone opschrift: VICIT VIM VIRTUS. De deugd verwint het geweld. Aan de andere zyde de konst of Weetenschap, verlicht van de straalen des hemels (beduidende dat de Drukkonst de waereld verlicht heeft) houdende een krans in de regter en leunende met de slinkerhand op een Drukpers. Aan haare rechterzyde zyn eenige boeken, waar op een pilaar staat, met dit woord: TYPOGRAPHIA. Drukkonst, en aan wederzyde S.C. dat is SENATUS CONSULTUS. Door Raadsbesluit. Onder aan HARLEMUM. Haarlem.

No. 17, 18, 19, 20. zyn heele, halve en vierendeelen eens Ryksdalers, mitsgaders een stuk van tien stuivers, die alle billioen verklaard: maar geduurende 't beleg tot noodmunt gebruikt, en gelyk aan 't leeuwtje blykt, wederom ingewisseld zyn: doch deeze Ryksdalers zyn niet alleen te Haarlem ten dien einde gebruikt; maar ook van andere steden, ja van de Spanjaarden zelf, wanneer 'er gebrek van geld was. Gelyk my de voorgemelde Heer aangetoond heest, door een afdruk, hem toegezonden, waarop het jaartal 1580 staat. Onder alle deeze gemelde stukken munten de vier volgende noodpenningen uit, Naamelyk No. 4 dat het stadts wapen heeft, waar onder 't jaartal 1572 aande eene zyde; en van achteren deeze woorden:

NOBS HAARLEM ALBANICASTRIS OBSESSA TYRANNI STRENUA: MILITIBUS CAUSA NECESSA DEDIT.

Doch dewyl deeze woorden niet gestempeld: maar op de penning gegraveerd zyn, is het denkelyk dat het 'er naaderhand (mogelyk kort naa de belegering) door liefhebbers opgesneden is. No. 8 is op de zelfde wyze, en op de tegenzyde zyn deeze woorden gegraveerd.

HAARLEM VAN DEN TIRAN ALBA BELEGERT HEEFT DOOR NOOT DIT GELD GESLAGEN.

No. 12 is een vierkante zilvere Noodmunt daar het wapen van Haarlem op gestempeld is, en deeze woorden van iemand om gesneden zyn.

DES CONINGS MACHT EN HEEFT MYN NIET BEDWONGEN

aan de tegenzyde ziet men een man in een gebroken rond, slaande de handen in het hair, onder hem is een doodshoofd met twee beenen, verbeeldende den hongersnood, wanhoop, en dood, In den gebroken kring staat HAARLEM en by de rand is gegraveerd.

DAN DOOR DEN HONGER BEN IK VERSLONNEN.

Hier uit blykt dat deeze penning in 't laatst der belegering is geslagen: als mede de volgende:

No. 13 is een noodmunt van leer, 't stads wapen staat aan de eene zyde met het jaartal 1573. en deeze woorden DUCDALFS GELOFTE IS AAN MYN GEBLEKEN,
op de andere zyde

DOEN HAARLEM BELEGERD WAS DOOR DUCDALFS TIRANNY WAS DIT DEN SOLDAATEN GEGEEVEN TOT SOLDY. D: 13 July Ao: 1573.

Deeze noodpenning (als gezegd is) is van leer: maar men ziet daar van ook zilvere en kopere kopyën; volgens Bizot worden 'er ook papieren gevonden die echt zyn. Verder is aanmerkelyk, dat volgens de dagtekening deeze penning moet uitgedeeld zyn juist daags voor de overgaaf der stadt, wanneer de hongersnood zo groot was, dat zes soldaaten twee ponden broods wierden toegedeeld.

Deeze woorden: Ducdalfs gelofte is aan myn gebleken zouden onkundigen in bedenken kunnen brengen, of de penning naa 't beleg mogte geslagen zyn: maar zy willen te kennen geeven dat den Haatlemmers gebleeken was dat zy op de beloften van dien tiran geenen staat konden maaken, en zich spiegelden aan de steden Rotterdam, Zutfen, en Naarden, waar in zyn Spanjaarden tegen het gegeeven woord, het meerendeel der burgers deerlyk mishandeld, en met een afgrysselyke woede vermoord hadden.

[p. *1]

[p. *3]

[p. *5]