Limburgiana

[p. 162]

XII.
De oude Bergwerker.

De huizen van Roosdaal en omliggende dorpen zijn schier alle gebouwd van witte zandsteen, herkomstig uit de mergelgroeven, die dooraderen de duistere aardkorst, waarop in helderen zonneglans hoog zich verheffen de groengekruinde heuvelen, de ontzagwekkende geelgrijze rotsen, waaronder stroomen de snelvlietende beken.

Lang, lang al geleden, toen de eerste bewoners dezer streken zich bewust waren van deze rijke gave, hun door de natuur geschonken, toen zij dit steen wisten aan te wenden voor den bouw hunner woningen.

Reeds de Romeinsche keizer Antonius, levend in de tweede helft der tweede eeuw na Chr., maakt er gewag van in zijn Itinerarium of Reisboek.

[p. 163]

Eigenaardig zooals zij te werk gingen onze voorouders; aanvankelijk hieuwen en groeven zij, later, bij betere volmaking van hun gereedschappen zaagden zij het steen uit verder en verder, wroetten allengskens dieper en dieper in het ingewand der Aarde.

Het is duidelijk, dat, na eerst een rechte gang van zekere lengte op die wijze te hebben uitgegraven of gezaagd, zij, ten einde het materiaal dichter, derhalve ook spoediger bij de hand te hebben, er weldra op bedacht waren ook zijgangen te maken; zoo ontstonden die uitholingen links en rechts in verschillende richtingen; zoo in den loop van reeksen van eeuwen, die als een spinneweb elkaar kruisende wegen, uren ver zich uitstrekkend; zoo werd door menschenhanden gevormd in den schoot der Aarde die doolhof, waarin slechts zij, van hun jeugd af gewoon hier rond te dwalen, den weg weten te vinden.

* _* *

Thans, in de zomermaanden voor de tallooze, in Roosdaal vertoevende vreemdelingen een oord van uitgelaten pret, van joelende vroolijkheid,

[p. 164]

als zij, de veelkleurige lampions in de hand, hossen en springen door deze sombere gewelven, luid medegalmend de deunen door Euterpe, de Roosdaalsche harmonie uitgeschetterd; in vroegere tijden de plaats, getuige van veel kommer en ellende, van veel droefenis en leed, van veel angst en schrik.

Hier hebben gemeene misdadigers een schuilplaats gezocht om te ontkomen aan de gerechte straf; hier hebben plichtgetrouwe priesters zich verborgen, omdat zij weigerden te zweren den eed van haat, door de Fransche overweldigers van hen geëischt; hier hebben zij Missen gelezen, huwelijken gesloten, kinderen gedoopt, stervenden bijgestaan met de laatste genademiddelen; hier hebben zij verkondigd het woord van God, in weerwil van het verbod der menschen.

* _* *

Ik was nog jong, zeer jong, nauwelijks zes jaren, toen ik, des Zondagsmorgens, gezeten op een stuk zandblok voor den ingang van den berg, met onverdeelde aandacht luisterde naar de verhalen van den ouden Reinier, in die

[p. 165]

rampzalige tijden de getrouwe helper der vervolgde dienaren des Heeren.

Nog zie ik hem duidelijk voor mijn geest, den stokouden grijsaard met zijn door rimpels dooretst voorhoofd onder de blauwe trekmuts, waaronder eenige dunne witte vlokken; de fletse, strakstarende oogen, diep in hunne kassen in het gelig tanig gelaat; de gore, stoppelige, verweerde wangen, diep ingevallen onder de vooruitstekende kaakknobbels; in den tandeloozen murmelenden mond een kort stompje pijp, de zwart doorrookte kop vlak bij de vale, bloedlooze lippen; de puntkin op den glansloozen, gerafelden blauwen kiel, wijd fladderend om de hoekige schouders; in de bevende perkamenthanden steeds een dikken, ruwen stok.

‘Ich waor toen nog mer e jungske,’ zijn telkens herhaalde vertelling, ‘zoe get van ach jaor - ich bin van 't jaor 1786, en 't waor in 1794, woevaan ich uch vertel, rekent et noe mer zelf oet; ich kos den weeg in de berg eve good es de beste blokzeeger, want ich moos altied van mooder zaliger het ete bringe aon vader zaliger, dè ouch blokzeeger waor, en geer begriept wel, keenjer, dat ze neet altied op de zelfde plaots

[p. 166]

wèrkten, dan ins hei, dan weer dao - 't is mèr um uch te zekke, dat ik good de weeg kos; in 't duuster kos ik em vinde mit m'n ouge tou.

't Waor jus in den tied, dat de Franzoze hei kaome, die loeders, dat kernalietuug’, en een woeste woedeflikkering in het dof, mat, levenloos oog, terwijl de hand zich balt tot machtelooze vuist, ‘die ooze gooie, brave pastoer, - Max Delacroix waor ziene gezegende naom, - en z'n kapelaon en nog veul mie geistelike oet de contrèe höbbe verboje um de H. Mis te leze, mè ze höbbe zich neet laote commandeere; ze höbbe et toch gedoon, waat ze aon Slevenier hauwe versproke, mér geer begriept, keenjer, dat dit neet gemekelik waor; in de kirk ging het neet, dao zou hun dat crapule gauw oetgehaold en nao 't cachot in Mastreech gebrach höbbe, toen zeen ze hei gekomme in d'n berg en ze höbbe hei gesermoend en deens gedoon; 't kirkske besteit nog mit z'n altaor en beech-stool en communiebank. Afijn, ich zal uch dat ins allemaol tuine.

‘Dat wiste de Franzoze, die maordeneers, ouch wel, dat sprik, mè ze koste hun niks make, want ze hauwe de courage neet mie in d'r prei

[p. 167]

um zich te tuine veur de berg, naodat d'r 'n paar van die verkes waore kapot geschoten.’

En als dan een onzer nieuwsgierig vroeg: ‘mè Reinier, höbbe de Franzoze die dan niks gedoon, die hun kameraode hauwe kapot geschoten’, dan steeds als antwoord: ‘mè wie koste ze dat noe weite wè hun dat geflik hauw; van boete kins te neet nao binne zien, de zuus niks angers es e zwart look, mè van binne kins te alles zeen wat boete steit.

‘Toen ginge de Fransche piotte¹⁾ neve den berg stoon en leete neemes passeere; ze dachte op zoe'n maneer, al de lui, die er in waore, van d'n honger te laote sterve, die stom bollekluuten, want ze wisten neet, dat er nog genog looker in den grond waore van het bos, woe de Roosdalers door koste, en dan ging ich altied mit, umdet ich zoe good d'n weeg wis en umdet de Franzoze op mich gei verdach hauwe, umdet ich nog zoe klein waor, wie op de andere berg-wèrkers; die koste geine voot verzette of ze hauwe zoe'ne piot achter hun vot; ich höb de Roosdalers, die Zondags nao de Mis wilde komme, nao 't kirkske gebrach, ich höb ze d'r ouch weer oetgebrach, en dan stonge die onnuuzele

1) Scheldnaam voor soldaat.

[p. 168]

kèls dao mit gelaje geweer neve de oetgäng; ich höb aon de geistelike broed en ete gebrach en breefkes van andere lui; wat dao in stong wis ich neet, mè ich zaog wel, dat de pastoer altied erg content waor, es er zoe'n pampierke kreeg.’

‘Dè zeet ins’, terwijl hij met uitgestrekten vinger wijst naar een oude vrouw, ‘dao geit Marieke Magermans, die is hei in d'n berg gebore, die höb ich nog zien duipe’, en dan weer vervolgend zijn verhaal: ‘dat heet zoe get ander half jaor gedoord, veur dat ze d'roet koste, dat waor toen veer hun keizer Napoleon, dè vermaledeide kèl, hadde verslage en op 'n eiland middel in de zie, op de Hèlige Helena, wie dat heesch, hadde gezat.... mè det waor toch get later, es ich mich neet verdaol. Afijn, dat kump er ouch neet op aon.

‘Ooze pastoer mit z'n kapelaon en de andere geistelike hiere ze koste noe d'roet, weer in de loch komme, weer in hun eige zalige kirk de Mis doon.

‘Jusses Maria Joesef, dat waor mich e fies en plezeer; 't gansche durp waor gek, stapelgek van plezeer, de maander en vrouwlui jenkten ouch al van plezeer, en ich bin Misdeener gewore

[p. 169]

en de pastoer heet mich een schoen gebeibook gegeve mit gauwe letters en mit zeker honderd Hèlige printjes d'r in, umdet ich heum zoe good hauw geholpen; ich höb et altied bewaord; 't lik nog bei mich in d'n berg onder mie kusse.

‘Jè, je, ich höb dao binne al get gezeen, ich höb dao al get belèf en daoveur houw ich ouch zoe veul van de berg.’

* _* *

Hij hield van den berg; hij had ze lief, die donkere spelonk, dat duistere hol, waarin hij van kind is opgegroeid tot man, waarin hij heeft gewerkt, blokken gezaagd, waarin hij is oud geworden, waarin hij geleefd heeft zijn leven.

Geen edelman kon den blik omhoog slaan naar het oud voorvaderlijk slot met meer fieren trots dan de oude Reinier, de eenvoudige, nederige bergwerker, naar het rondgapende gat, de poort tot zijn domein; geen rijke landheer kon beschouwen met meer welgevallen, met meer bewondering de sierlijke, langs weelderige bloembedden kronkelende paden in het door de zon begloeide park, dan hij de eindelooze rechte mulle zandwegen, door de sombere hooge muren begrensd.

[p. 170]

Hier heeft hij gedoold met zijn vrouw, met zijne kinderen; hij heeft hun ontsluierd de geheimnissen van die eenzame verlaten wereld; hij heeft hun gewezen als kostbare zeldzame plant de lange spichtige haarvezels, die opwoekeren, zonder licht, zonder vocht, uit den drogen kalen bodem, als reusachtige verdorde geraamte-bladen zich vasthechten aan de zandwanden;¹⁾ hij heeft hun getoond de kleine nietige dwergvliegjes, die leven, en na weer leven te hebben gegeven, sterven op de zelfde donkere plaats, waar ze het leven hebben gekregen; hij heeft hun geleerd het krachtige, gezonde steen te onderscheiden van het zieke; hij heeft hun aandacht gevestigd op den mergel vol ‘graaf’, de kleine miniatuur schelpjes, 't bewijs, dat eenmaal de golven der zee hier hebben gespoeld zooals hij hun wist te vertellen; hij heeft hun geleerd, dat de zandmuren, waarin scheuren of reten zichtbaar waren of waarin voorkwam de ‘hert’, dikke vuursteenen, ten eenenmale ongeschikt waren voor bouwmateriaal; hij heeft hen opgeleid tot goede, degelijke blokzagers, die eenmaal hem zouden ter zijde staan, later zijn

1) Rïtzomorpha subterranea.

[p. 171]

plaats innemen, zooals hij zijn vader had geholpen, diens plaats had ingenomen.

* _* *

Zóó vele jaren, toen op zekeren dag Reinier zijn vrouw verloor. Toen is de berg geworden zijn troost in zijn folterend lijden, zijn passie, zijn obsessie.

Hij geworden zijn woning, zijn tehuis; hij heeft er gebracht z'n enkele povere meubeltjes, z'n bed; hij heeft zich gevoed met het sober maal, hem door z'n kinderen en kleinkinderen gebracht, met de overgeschoten boterhammen, hem door de bergwerkers gegeven.

Uren, uren heeft hij gedwaald, de berglamp bengelend aan den slap neerhangenden arm, in den eeuwigen nacht door gangen en wegen, door niemand meer betreden, door de meeste blokzagers niet meer gekend, aaiend, als streelende liefkoozing, de korrelige gewelven, rustend uit op neergestorte blokgevaarten.

Alleen des Zondags verliet hij voor enkele uren zijn gebied; onder den arm, vastgedrukt tegen het lijf, het hem door pastoor Delacroix geschonken gebedenboek, in zwaren papieren

[p. 172]

omslag, begaf hij zich met haastigen tred op de knikkende knieën naar de vroegmis; na het einde weer met koortsigen spoed naar zijn huis.

Voor den ingang zette hij zich dan neer als trouwe schildwacht, bewakend zijn domein, vertellend, vertellend, vertellend over zijn grot, van zijn berg, aan ouderen van dagen, aan jonge mannen en vrouwen, aan kleine kinderen, aan iedereen, die hooren wilde zijn verhalen over zijn Eden.

Slechts eens op een weekdag heb ik hem in Roosdaal gezien, de oogranden vol tranen, het gebedenboek weer onder den arm, de lippen in murmelend geprevel, strompelend achter de lijkbaar van Marieke Magermans, de oude vrouw, gedoopt in zijn berg, de laatste voor hem nog levende herinnering aan zijn steun, zijn hulpe aan de ongelukkigen, die heil en redding hadden gezocht in zijn nirwana.

Den volgenden Zondag verscheen hij niet in de vroegmis.

Blokzagers, die hem zijn gaan zoeken, hebben zijn lijk gevonden in een donker verborgen hoek, de beenderige knokkelhanden gevouwen om het kerkboek op zijn borst.