Limburgiana

[p. 131]

X.
Een held van Napoleon.

Een merkwaardig ras, dat is uitgestorven; typen die niet meer bestaan, de soldaten van Napoleon.

In vroegere jaren, schier in elk Limburgsch dorp enkelen dezer oude krijgslieden; sommigen strompelend voort op den houten beenstok, anderen de leege mouw, slap neerhangend langs het lijf, den ingevallen wang gekerfd door diepholle streep, zwaar grijze knevels, vuurvlammende schitteroogen onder de borstelwenkbrauwen, allen, allen afgodendienaars van hun keizer.

Met bewonderenden eerbied staarden wij, toenmaals jeugdige knapen, hen aan, de onversaagde helden, de geheele wereld-veroveraars, de wezens van hooger orde, de Uebermenschen.

[p. 132]

Een blijde, hoogmoedige trots in ons, als een hunner zich had verwaardigd ons, bij nederig pet afnemen, te vereeren met korte hoofdknikgroet; uitbundig onze vreugde, als hij ons een enkel woord toevoegde; een zaligheid, als hij ons vertelde over de oorlogen, die hij had medegemaakt, over de legers der vijanden, die hij had verslagen, over zijn onversaagde dapperheid, over zijn wonderen moed.

Uren en uren heb ik als kleine jongen gezeten in het kleine kamertje bij den ouden Kobus Hansen, vastgeplakt op den houten vermolmden stoel, zwijgstil met groote speroogen hem aanstarend, schier niet ademend, luisterend, luisterend, luisterend naar die snerpende kraakstem, waarmede hij vertelde het wonderbare, het fantastische, honderd malen reeds gehoord en toch weer altijd nieuw, niet gestoord in mijn opmerkzame aandacht door het geschrob, gekeer en geveeg van zijn oude vrouw, noch door het gesis van het stukje spek in den goudgloeienden pan.

Ik zie het nog duidelijk voor mij: 't staat nog in vastomlijste trekken in mijn geest, dat zwartberookte hokvertrekje met zijn hobbelenden leemen vloer, zijn wiebelende grenenhouten tafel, zijn

[p. 133]

bollende wit blauwige muren, waartegen enkele grove zwartomlijste gravures met bruine vochtvlekken onder het dofgroene glas.

Die platen waren de aanschouwelijkste voorstellingen van zijn daden, de landkaarten van zijn heldhaftigheid.

‘Zuuste junske,’ terwijl hij mij wees een groote breede stroom, waarin tal van grilvormen een vaag denkbeeld gaven van kruiende ijsschotsen, waartegen opbonkten mannen op steigerende paarden, ‘dat is noe de Bresina, ein van die groetste waters oet Rusland; die zien veer zoe euvergetrokke middel in de winter - zuuste dè dao.... dat bin ich; jè de kins mich neet d'roet kinnen, umdes te mich op m'ne ruk zuus, me effectief dat bin ich.

Jummig es ich dao aon dink, wie et oos dao gegange is, dan kook mich nog et blood, wie lang et ouch al geleije is; dan wouw ich, dat ik noe nog ins e paar van die duppeschurgers, dat kernalietuug onder m'n kneuk hauw, die schwerenötter, die lafbekke, die te beroerd en te wezelechtig waore um zich mit os te kloppe en os zoe belazerd höbbe - wets te wat ze gedoon höbbe jungske; höb ich dich dat oets verteld?’

[p. 134]

Nein Hansen, de eerste maal, dat ik het bizonder voorrecht genoot toegelaten te worden tot zijn domein.

Dan zal ich dich dat ins expliceere:

Veer waore dao in e land, woe'ste altied mit e stuk ies veur de moul leeps, van wege de aozem,¹⁾ dè subiet bevrore waor, es er in de loch kaom, zoe kaaid waor 't dao; dat waor e duvelswerk altied op die stukke ies te moote trije²⁾ van de neergevallen aozem van de kèls, die veur us leepe, me afijn de zags³⁾ mer niks, allemaol kameraode ongerein, allemaol soldaote van Napoleon en de dachs zoe in d'n eige zelvers: ich höb de beroerdigheid van de lui, die veur mich loupe en die achter mich loupe höbben et van mich, alzoe eederein toer op toer; mè dat waor allemaol nog niks, dat waor 't ergste nog neet, mè da's te noets,⁴⁾ noets ene vijand zaogs, zoe wiet es te kos kieke, dat waor verduld lamenadig; die keersen- en rattevreters, die oliezoepers gingen d'r mer van door, altied van door als ze os in de gate kreege: ze wisten toch veuroet, dat ze zwens es verkes zouë kriege es ze de courage in d'r zielemint zouë

1) Adem.

2) Trappen.

3) Zeide.

4) Nooit.

[p. 135]

gehad höbbe um te blieve stoon - mè mit dat al, plezeerig waor et neet: de waors in d'n oorlog, nondepie nog, en dan wils te ouch oorlog höbbe, dat is nog al glad hè - afijn um toch mer get kapot te scheete, höbbe veer de wuif¹⁾ geschoten, die dao mit doezenden rondleepen; 't waor mitein um get eten te höbbe, want de begrips wel, dat in dat beroerde pestland van snie en nog ins snie an altijd snie niks greuide woe ste e stuk commiesbrood van kos bakke of e teleur²⁾ sop van koke.

Zoe höbbe veer daag en weke in ein stuk doorgeloupe door de snie, die mer altijd, toejoer door, op os neerveel; veer waore allemaol Sinter Klaoze in plaots van Franzoze-soldaote, mè Sinter Klaoze, die niks koste geve, umdet ze zelvers niks hauwe; 't donderde neet, veer marcheerden mer door, van tied tot tied um de mood er in te hauwe zingeteerend:

Veer goon nog neet nao hoes
Nog lang neet, nog lang neet

Ins op zekere mörge zaoge veer nog wiet eweeg get zwart gefladders bove al die wittigheid.

1) Wolven.

2) Bord.

[p. 136]

‘Jongens, zag Napoleon tegen os: dat is noe Moskou, dat goon veer effekes innumme en dan blieve veer dao e paar maond logeere en geer numpt et uch d'r mer good van, geer laot et uch aon niks mankeeren, en geine cent hooft geer te betaole: 't steit uch vrij um e drinkgeld te geve aon de knech of meeg, die uch bedeend höbbe, es veer vortgoon, altied es geer content euver hun zeet gewees, dat versteit zich van zelf.

‘Hoera, hoera, vivat Napoleon, reepe os mün en tegeliekertied sloog ooze boek ene roffel bij 't gedach, dat ze weer ins get angers zou kriege es e stuk mager wouf, weer ins ene jandoedel, e pieringeverschrikkerke of zoe get hitzigheid, dat d'n bevrore kneuk weer ins get verwermen kos; me 't hoofde neet, huur - 't waor donderen - witste waat ze os geflik höbbe, die satankerels: de gansche stad höbbe ze in brand gestoke, dat tuug; 't waor pront of veer de hel veur os zaoge, mè zonder duvelen, die waore d'r van door gegoon.

Toe veer dao kaome, niks, niks, geine fetsch mie, niks anders es e rond zwart look, wo niks angers es asse laog mit hei en dao get roukende stein: gein eten, gein drinken, gein jandoedel,

[p. 137]

gein schnaps, geine knecht, gein maog - en m'n scheun moste abseluut gepots wère - niks, niks, alles zoe kaal wie m'n hand, alles hauwe ze verbrand, allein hun geld, hun vluuj, hun luis en al dat ongeciefer¹⁾ mie hauwe ze mitgemomme, die hondsvotten.

Dao stonge veer noe, erm schelme, mit de pens vol jeuk; dat waor ouch het inzige wat d'rin zaot.

Ich höb duks huure vlooke en gemein vlooke, mè zoe, zoe vlooke es op dat moment, nè zoe höb ich 't nog noets gehuurd en in alle taole van de wereld; veer höbbe ouch gevlook, veer jongens oet Roosdaal en dao waor gei woord fransch bei; ich bin blij, dat mien Katrien dao neet bei waor, die hauw zich zeker de lippe kapot gebeit en de vingers zich laam gemaakt mit kruuser te sloon en mich hauw ze vas en zeker noets wille höbbe.’

‘Jao, ich weit 't wel, des te ene gemeine ketter gewees bös,’ onderbreekt hem zijn vrouw, terwijl zij hem een boos verontwaardigden blik toewerpt, ‘mè dao hoofste noe gaar oet neet zoe gruutsch op te zien, dat steit tich niks schoen.’

1) Ongedierte.

[p. 138]

‘Stil mer vrouw, stil mer, de bös e good wief en de wits wel, dat ich et neet mie zou doen, mè Napoleon heet ouch gevlook, dè zag ouch: ‘tonnère fiesjuflambè’ en wat dè deeg, dat koste veer ouch doe dat zek, nich.

Al dat gevlooks heet os toch niks gehollepe; veer mooste truk nao 't Franzozeland um neet van d'n honger te crepeeren en veer zien truk gegoon zonder ene scheut te kinnen losse dan op die wuif.

Dao stonge veer op ins veur e groet water vol ies, wie op dat printsje, dat ich dich getuind höb, dao mooste veer noe euver - wie? dat woord us neet gevraog en ouch neet gezag; 't moos en daomit waos et oet.’

Veer höbbe get stoon prakkezeeren en toen höbbe veer dat oetgevonje: de kavalderie zou mit de peerd in het water goon en eeder zou en vrouw veur zich numme.’

‘Waore d'r dan ouch vrouwe bij,’ vroeg ik verwonderd.

‘Jao natuurlik, de merketenterse, jungske.’

‘En waor d'r dan veur eeder soldaot ene marketentsterse?’

Jè jungske, es te mich altied in de reie vils,

[p. 139]

kin ich neet door vertelle; woe waor ich noe ouch al weer?’

‘Dat de kavalderie met de peerd euver het water gong; me wie kaom noe het vootvolk, d'r euver.’

Dat zal ich dich zekke, jungske, die schaatse koste reije mit de schaatse en die dat neet koste mooste zich vas hauwe aon de stert van de peerd.

‘Hadde de soldaote schaatsen bie zich,’ weer mijn vraag.

Nein natuurlijk neet, jungske, mè zich höbbe zich de bajonetten onder de veut gebonden en zoe zien ze gesprongen van den einen schol op de andere, bis ze aon den euverkant waore, ten minste die neet verzope zien, en dat waos e gans kud,¹⁾ dao kaveer ich dich veur.²⁾

Toen zien veer nao de Spanjolen getrokken: dao waor et gans get anders: dat waore nog mennekes putters; dao kos me mit gewère; die gaove dich ten minste kamp; die hauwe courage, die ier moot me hun naogeve, wat woer is is woer.’

‘Zuug ins hei,’ terwijl hij mij weer voor een der groove gravures leidt, ‘zuuste de moer?’³⁾

1) Heele boel.

2) Dat verzeker ik je.

3) Muur.

[p. 140]

‘Jao Hansen.’

Dat waor Saragossa; dao binne zaote de duvelkèls, maander, vrouwen en keenjer en alles houwde zich mit; noe mooste ins kieke hei op de ledder ‘zuuste dè kleinen piot dao gans veuraon?’

Jao.

‘Dat waor Napoleon en pront dao achter, dè mit dè knievel, dat waor ich - jè, ich weit wel, 't liekent neet veul op mich, mè de moos dinke ze waore in dèn tied nog neet zoe wiet mit de potografie es allewijl.¹⁾

‘Ick durf zekke, dat ich toe Napoleon twie kier het leven höb gered, jao ich ene simpele soldaot, twie kier.

Dat waor zoe: den iersten kier keek ich zoe casjeeweel nao bove en toe zaog ich, dat mich zoe'n kanjer van e wief mit pikzwarte haoren en ougen op et punt waor zoe get es ene meulenstein op us te goeien. Sire, reep ich, Sire, doek²⁾ uch e bitteke, en tegeliekertied dreij ich m'n geweer um mit de kolf in de huugte en toe de helleveeg em noa onderen goeide, höb ich em opgevangen pront bove de kop van Napoleon; m'n ganse geweer in honderd stukke.

1) Tegenwoordig.

2) Buk.

[p. 141]

Napoleon dreijde rich effekes um en zag toe: danke Kobus, ich maak dich kapraol.’

‘Kos Napoleon uch dan,’ onderbrak ik hem.

‘Napoleon kos al z'n soldaote, allemaol.’

‘En in welke taol zag er dat tegen uch?’

‘In het Roosdaalsch, Napoleon kos alle taolen, allemaol van de gansche wereld.’

Ondertusse veer weer e paar sporten hoeger: toe stong dao bove weer zoe'n ander satanswief mit ene ketel vol kokende olie, de damp schloog d'r oet in dikke wolken; ich es de weerlich pak mich m'ne schako van miene kop en heel dee boven Napoleon; dao höb ich alles in opgevange; e paar druppels op mien vinger, - mordieu wie dat brandde.

En Napoleon dreijde zich weer um en zag: Kobus danke, ich géf dich het kruus van St. Helena, mè toen waore veer d'r mitein in, heer et allerierst en toe ich en van de andere ledders spronge oos soldaote ouch al in de vesting; potz sapprement, wat höbbe veer er toen op ingehouwe; mùrg höbbe veer ze geschlage mit oos geweere en ich altied achter hem.

‘Waor eur geweer dan neet kapot, Hansen?’

‘Zeker, jungske, mè toe ich bove waor höb

[p. 142]

ich mich direk zoe ne Spanjool bie z'n lurve gepak, heum mit m'n voes de hersens ingeslagen en z'n geweer genomme. Zoe deit me dat in d'n oorlog; mè noe mooste neet dinke, dat veer al gewonne waore, um de duuvel neet; 't waore gein Russen, die op de luip ginge es ze oos zaoge of nog leever de boel in brand staoke es zich mit us te houwe; werechtig neet, geklop höbbe ze zich, gevochte, dat de stukke d'r van aof vloge en de vrouwluu en de keender, die gei geweere hadden, pakden zich van die lang plant mit spitse punten, zoe scherp es e scheermets - kaktusse neumde ze dat - dat is et inzuge Spaansche woord, dat ich enthouwe höb, kaktusse - 't waor nog al gemekelik te enthauwe! dat gebruukte ze es bajonetten en och erm de kameraod, dè zoe'ne kaktus in z'n ribben kreeg die hauw mitein e look in z'n pens, zoe groet, dat er ene hond kos doorspringe; dè waor mort pour la partie, zoe es Napoleon zag.

't Heet meuite gekos, wat woer is is woer, mè veer zien d'r toch mit veerdig gekomme en toe höbbe veer e broor van Napoleon köning van de Spanjolen gemaak.

Noe zal ich dich nog ins get vertelle euver

[p. 143]

Waterloo in het Belzenland. Zuug de veerde op dees rei gans veuraon, dat bin ich - jè, waor de potografle in den tied mer get beter gewees, dan heij ich dich dat beter könne tuine - dat is de ongelukkigste daag gewees, dee Napoleon in z'n ganse leve heet gehad, en ich ouch. Dao stonge veer op ein gans groete wei zoe groet, zoe groet, dat dao voor¹⁾ genog drop waor veur honderddoezend keui, verkes en schaöp tegeliek; dao höbbe veer os geklop iers mit de Holländers en de Ingelsche, later mit de Pruussen en die höbbe n'et os geflik.

Veer, de Franzoze stonge middel in de wei. Zuug mer op het printsje; do ich, de kapraol, de wits wel van Saragossa; pront neven mich Drikus Mertens, neve dem Hari Kruts en daoneve Jeang Keulen, allemaol jongens oet Roosdaal.

Toen Napoleon os zaog, zag er tegen os: jongens dink er aon wat ich uch altied höb veurgehauwe: ‘vaincre ou courir.’

Geer zult euver us content zien, Sire, zag ich.

Koelik had ich dat gezag of veer huurde dao in de veerte ‘toeteretoet,’ en dao kaome ze op oos aof, kekend²⁾ es mager verkes - ze dachten

1) Voeder.

2) Schreeuwend.

[p. 144]

zeker us daomit bang te maken, dom onnuzel halzen: veer leete ze stillekes tot op honderd pas en toe commandeerde Napoleon ‘vuur jongens’: rang, sjing, boem en dao vele mich de veursten es peperkooke mennekes plat op hunne boek, mè die achter hun kaome leepe door in stormpas nao us tou; ‘vuur’ commandeerde Napoleon nog ins en alweer rang, sjing, boem, ganse rijen, die in 't graas laoge te biete mit allerlei lielike grimassen, mer de andere leepe mer altied door, veer hauwe gein tied um de gewere op e nuits te laoje; veer hauwe ze toen nog neet die van noe, die mer altied door scheete; daoveur spronge veer mer veuroet, ich mit de jongens van Roosdaal middel in zoo'n gansche trop Ingelsche en toen höbbe veer mer mit de kölfe van de geweren d'r op ingeslage, altied mer in de rondte, 'n oor lank; eus erm waore pront windmeulens gewore; op ins veul ich dat mich dat ding oet de vinger zou glitzen¹⁾ daoveur reep ich op Mertens: kom ins hei Drikus, kom 'n ougenblik veur mich stoon, ich moot effekes in m'n han speië.²⁾

‘Ich kin neet kapraol, reep dé: ich höb e scheut in me bein; ich kin neet loupe, allein mer stoon

1) Glijden.

2) Spuwen.

[p. 145]

en hauwe; aon m'n erm mankeert gelukkig nog niks, altied houwenteerend door, en patsch dao laoge weer zoe'n paar Ingeländer tegen de grond.

Gelukkig kreeg ich 'n ougenblik loch, want de vijanden laoge dao mit honderde es'ne pot mit pieringe um us her; toe doorde het neet lang mie; die van Holland en Ingeland zaoge wel, dat ze het toch neet koste oethauwe en toe zien ze op de luip gegoon.

Kobus, zag Napoleon toe tegen mich, ich höb dich dao aon 't wirk gezeen, dich mit die jongens oet Roosdaal; flinke kerels, sapprement nog; geer höbt e groet deil gehad in de euverwinning: gef mich de vijf, kapraol.

En toe.... toe jungske, toe is mich get gebörd, nè zoe'n chagrijn höb ich nog noets gehad: ich kos allebei m'n erm neet mie optille.

‘Geneer dich neet, Kobus, al bin ich keizer, gef mich de vijf; 't zal mich 'n ier zien de hand te drukke van ein van de beste soldaote van m'n ganse armee.’

Sire Napoleon, zag ich: ich kin neet; allebei m'n erm zien oet het gelid, mè dat deit niks, Sire Napoleon, geer kint allebei m'n bein ouch höbbe, es geer ze nuudig höbt.

[p. 146]

Brave jong, zag de keizer; en er klopte mich op de schouder; noe gef ich dich ouch het kruus van Sebastopol.

En toe dachte veer, dat et oet waor, dat veer zoe es veer dat gewind waore, weer de euverwinning hadde behaold, mè dees kier waor het angers; dao huurden veer weer op ins toeteretoet, gans wiet eweeg.

Das m'n generaol Ney, dè kump e bitteke laot, mè veer höbbe n'et zonder heum ouch veerdig gespeuld, zag de keizer.

Ongelukkig hauw Napoleon zich dees kier verdaold:¹⁾ 't waor neet Ney mè Plüker mit e paar honderddoezend van die verd.... Pruusische Pruusen achter zich en toen de Ingelsche en Hollenders, die al bijkans tot aon de zie waore geloupe, dat zaoge, kaome die ouch weer truk, en dao stonge veer kapot van meuigheid tusse hun in en waat zulle veer d'r noe nog langer euver redeneere, jungske, 't is mis gegoon; veer zien verslaogen veur d'n ierste, alleriersten kier - jè es mien twie erm neet oet het gelid waore gewees en Mertens nog hauw könne loupe en Kruts z'n kop neet waos aofgeschote door ene

1) Vergist.

[p. 147]

kanonskogel, es veer de jongens oet Roosdaal nog mit heije könne speule, dan waor et misschien gans anders geloupe en dan waor ich noe vas en zeker generaol gewees, mè dat is allemaol mer kal¹⁾ achteraof, dat gief us Napoleon neet truk, want dat kernalietuug heet den ermen schelm gevangen genomme en urgens op e eiland gezat middel in de zie; me zeet, dat er dao gestorve is.

Eens ben ik geheel onwillig de onschuldige oorzaak geweest van een hevige ruzie tusschen mijn vriend en zijn vrouw. Ik had eens een mooi portret gekocht van den grooten wereldveroveraar, dat ik terstond mijn ouden vriend heb ten geschenke gegeven.

Lang heeft hij de beeltenis aanschouwd met innige, eerbiedvolle vereering, zwijgstil, in stom gepeins, de oogranden tranenvol; toen, in extase van bewonderende aanbidding, haalde hij met beefvingeren zijn kerkboek uit een kast en voorzichtig, als reliquie legde hij het tusschen de geelbruine bladen.

‘Wat deis te noe, Hansen,’ voegde zijn vrouw hem verwijtend toe, ‘liks te Napoleon in die

1) Praat.

[p. 148]

bey-book, dat maag neet, Napoleon is toch geine hêlige!’

‘Wat zès te Katrien.... Napoleon geine hêlige.... Napoleon geine hêlige.... Napoleon is de hêligste hêlige van alle hêlige, die oets hêlig zien gewees,’ terwijl de krampachtig gesloten vuist splinters beukt van de wiebelende tafel.