Limburgiana
(1914)–L.H.J. Lamberts Hurrelbrinck–
Auteursrecht onbekend
[pagina 98]
| |
VIII.
| |
[pagina 99]
| |
of andere lokaal, na den volbrachten dagarbeid; eerst het lezen der rollen, dan het nog hortend, stootend opdreunen der van buiten geleerde zinnen, allengskens vlugger, vlotter, gepaard met stemklankwisseling en gebaren. Dan eindelijk de uitvoering voor een talrijk, bij voorbaat dankbaar gestemd publiek, wijl het overtuigd is zijn toejuichingen te mogen schenken aan goed, degelijk, met zorg voorbereid spel -de eenige belooning voor de jeugdige priesters en priesteressen van Thalia. Eens de tijding: Royaards, de beroemde tooneelspeler uit Amsterdam, zal met zijn gezelschap te Maastricht komen. - Lucifer, het grootsche gewrocht van den Vorst der Nederlandsche dichters, zullen zij voor het voetlicht brengen. Dat moesten zij zien, dat moesten zij hooren - 't zou hun kunstzin ontwikkelen, verruimen - een prachtige school. Iemand heeft hun echter verteld, dat zij onvoorwaardelijk eerst het werk moeten lezen, dat de taal van Vondel te verheven, te dichterlijk is om deze te begrijpen, te doorgronden zonder eenige voorbereiding, en terstond allen, | |
[pagina 100]
| |
die den boodschapslooper van Roosdaal den last geven het te Maastricht voor de vensters der boekhandelaren liggende boekske ‘Lucifer’ te koopen. En zij lezen, lezen, tot ze geheele brokstukken van buiten kennen. Toen eindelijk de plechtige dag, maar tevens de dag der vreugde; in een grooten wagen rijden zij allen stadwaarts; hun plicht, maar tevens hun goede faam dwingen hen dien zelfden avond weder te keeren; er is geen stoomende afstandszwelger meer zoo laat, die hen nog terug kan voeren; de afstand tusschen Roosdaal en Limburg's hoofdstad is te groot om dezen te voet af te leggen voor hen, die reeds des morgens vroeg hun dagtaak moeten aanvangen en .... buitendien 't ware niet gepast die lange wandeling in het nachtelijk uur - er waren jonge meisjes in het gezelschap. Na korte poos, nauwelijks op den Houthemmerweg een der schoonen, welke een grooten zak met suikergoed haren metgezellen aanbiedt. ‘O gèr,Ga naar voetnoot1) Mieke, gér, leef keend!’ allen. ‘'t Gezicht bekoort den mont. Wie zou niet watertanden naar aertsche lekkerny!’ | |
[pagina 101]
| |
Een der snoepers, die als dank de milde geefster even onder de kin strijkt. ‘Het schynt, ghy blaeckt van minne om 't vrouwelycke dier,’ voegt een der ijverzuchtigen hem toe, met spottenden glimlach. ‘Zuug, zuug ins dao’ een ander. ‘Laet hooren, wat ghe zaegt: wij luisteren 't zamen toe.’ ‘E kenien op ene moutheuvel.‘Ga naar voetnoot1) En voort in vroolijk, luidruchtig gesnap met hartelijke gullachen tot voor den schouwburg; de koetsier, ook rederijker, krijscht, in stede van het gewone ‘huu bai!’ zijn paarden toe: ‘Ghy, snelle geesten, houdt nu stant met onze wagen.’ Spoedig tal van trappen omhoog naar de plaats der hemelingen, naar den Engelenbak, en als de honderd-kilo zware Wappers zijn plaats heeft ingenomen, verzekert deze: ‘Het viel me swaer van onder op te styghen. ‘Mè sappredekrik, veer könne hei niks sien.’ vloekt Mandus Mennekes in boozen wrevel, ‘veer zitte pront achter de lüchter; woeveur höbbe veer ouch gei parterre genomme veur dat | |
[pagina 102]
| |
wullempke,Ga naar voetnoot1) dat het oos mie zou gekos höbbe, veur den einen kier, dat Royaards kump!’ ‘Het baet geen deizen meer. Wij zijn te hoogh geklommen,’ sust zijn broeder Bertus. ‘Stil noe, stil noe, ze beginnen, de rideau geit al op.
‘Hoort toe ghy Engelen.
Hoort toe ghij hemellieden.’
‘Zuus te getGa naar voetnoot2) Tielke, zuus te get?’ ‘Nein niks, de verdikkemese lüchter veur mich!’ ‘Daer hoor ick Lucifer.... ’ ‘En dat neumme ze noe het ‘Paradies, heiboven, woe's te niks van al dat schoens kins zien,’ fluistert Leuzen het naast hem zittend Treeske in het oor. ‘Men zou ons Paradijs verwenschen.’ Met gekromde ruggen, de lijven hoekgebogen, de ellebogen op de knieën, de kinnen op de beschotranden, loeren zij in strak gestaar naar de heen en weer zich bewegende beenen der tooneelspelers, die hun toeschijnen uit te galmen de goddelijke verzen; en als de eerste akte ten einde is, als het gordijn is gevallen, vraagt Broers zijnen buurman: | |
[pagina 103]
| |
‘Gabels wie vinds te n'et,’ en deze antwoordt: ‘Ich heb zoo vlytigh als ick kon,
Het laegh gewest bespiet, zoo diep beneden ons.’
‘En ich’ grijnslacht Hendriks, ‘ich hüb mich veramuseerd met ze pröpkes op hunne kop te goeie daonder.’
Want wie de hemel terght,
gevoelt de wraak van bove’.
‘En dich, Mina, höbs dich get gezeen? ‘Geine fetsch.’ ‘Hoe kan men in zijn waen,
zoo vroegh bedrogen worden.’
En zoo duurt het voort, vier in stede van vijf bedrijven lang. Teleurgesteld, mismoedig, verlaten zij het gebouw, maar de vroolijke, opgewonden Limburger vergeet spoedig zijn leed, vergeet even ras den ernst; weer buiten, allen arm in arm, een lange rij zingend uit volle borsten: ‘Veer goon nog neet nao hoes
nog lang neet, nog lang neet’.
Vondel, het hoog klassieke, heeft moeten wijken voor het licht lieflijk lyrische. Heel lang duurt echter de pret niet; zij hebben | |
[pagina 104]
| |
om twaalf uur hun voertuig ontboden bij een der talrijke koffiehuizen in Wijk. Met loome slenterpassen, treurend, dat het genot van hun jolig te zamen zijn zoo ras ten einde spoedt, schrijden zij voort over de Maasbrug naar de bestemde plaats. ‘Dè, de wagel is er nog neet’, een blij vreugdevol geroep. ‘Werrechtig, 't is zoe, er is er nog neet; noe dan pakke veer d'r us nog ein.’ Een voorstel, dat algemeene instemming vindt. Enkele oogenblikken later, de mannen neergezeten achter het glas schuimend bier, de jonge maagden zich verkwikkend aan het gleeske parfait amoúr. Plots een dienaar van den heiligen Hermandad, die als dreigend spook verschijnt en verklaart met luide stemme: ‘dames en hieren, ich moot uch allemaol bekeure, geer zeet euver den tied.’ ‘Dat is een donderslagh in d'ooren’. Een schrikangst, die ophuivert langs hunne ruggen, en tegelijk met die bange vreeze ook weer de ernst in hun brein. Mina Gabels onmiddellijk in vertwijfelende wanhoop: | |
[pagina 105]
| |
‘Waer bergh ick mij van schrick,
hoe rijzen mijne haeren?’
En haar jongere zuster, in vleiend smeeken tot den gestrengen handhaver der wet: ‘Vergeef het ons en scheld ons quijt’. ‘Oh, ich huur et al; de compenie is in Lucifer gewees; ich ouch, dames en hieren, ich höb dao bei de brandspuit de wach gehad, en geer höbt dan toch vas en zeker ouch gehuurd: ‘ Wort iemand, als gezant, gezonden van een Groote. Dat hij zijn last verricht - zoo luidt mijn last’, Mè veer könne d'r toch niks aon doen, dat de wagel, dee veer bestèld höbbe, nog neet hei is: geer kint toch neet exigeeren, dat veer in den nach een paar oor wiet loupe.’ ‘Hier gelt geen tegenspraeck,
Ick hanthaef 't heiligh recht
‘Eure naom, menier?’ ‘Theo Wappers.’ ‘En woe woent geer?’ ‘Roosdaal, Groete Straot.’ ‘Nommer? ‘Gei nommer.’ ‘Wat zweeft er voor een lucht, waer bij dat | |
[pagina 106]
| |
schepsel leeft?’ lispelt Tielke haar vriendinnetje in het oor. ‘Ich geluif dat er e paar piereverschrikkers nao binne heet’ antwoordt deze. Gabels, inmiddels in zacht murmelend geprevel: Hoe zullen wij ons best in dees' vertwij fling dragen. Men trooste zich een kans, een stouten sprong te wagen, en schier tegelijkertijd heeft hij met een enkelen sprong de deur bereikt, opent deze met forsch geweld en verdwijnt. ‘Da's niks, dé krieg ich toch’ verzekert de Maastrichtsche politiedienaar, en dan vriendelijk tot een der maagden: ‘Ay, dochter tre wat nader.’ Wie schrijftgeeruch?’ ‘Mina Gabels.’ ‘En woe woent geer?’ ‘Ouch Roosdaal, Groete Stroat.’ ‘En welk nommer?’ ‘Gei nommer.’ ‘Alweer gei nommer, mè wat is dat veur 'n negerij, woe de hoeser gein nommers höbbe?’ ‘Wat negerij,’ antwoordt hem bits de verbolgen schoone, bij deze grievende beleediging hare geboorteplaats aangedaan. ‘Gij zweeft hier op een vlackte en zonder poort | |
[pagina 107]
| |
en wallen, en veer, veer höbbe bergen, twie poorten, de Birckel en de Grendelpoort, en nog zeven en zeventig meter wallen - noe geer.’ En haar metgezellen, deelend den toorn der jonge vrouw bij den lasterlijken toon tegen hun geliefd stedeke; ook in waede ontstoken, steken zij hun dreigende vuist omhoog, terwijl hunne monden uitbraken verdoemende verwenschingen tegen den ruwen klabak. ‘Trük’ dondert deze, terwijl hij de getrokken sabel hoog zwaait. ‘Ick zwicht voor geen geweld,
noch aertsgeweldenaren.
Laat zwichten al wat wil;
ick wyk niet eenen voet.
‘En noe diene naom?’ ‘Guillaume Donker.’ ‘En woe woenste?’ ‘Roosdaal, Groete Straot.’ ‘Alweer groete straot. Is er dan in gansch Roosdaal mer ein straot??’ - ‘En dich?’ ‘Gerard Leusen.’ ‘En de woens?’ ‘In de Allée?’ | |
[pagina 108]
| |
‘A la bonne heure, da's noe ins get anders. ‘In welke Allée?’ ‘In de groete Allée.’ ‘Kemiek, effectief kemiek; in het ‘kleine’ Roosdaal schijnt alles ‘groet’ te zien. - ‘En geer, juffrouw?’ ‘Mathilde Borren.’ ‘Zoe, zoe,’ en met klein lachende monsterende oogjes: ‘Geen schepsel heeft omhoogh mijn oogen zoo behaegt.’ Ich geluif noe höb ich se allemaol, behalve den einen, dè mich d'r van door is gegange, wè waor dat?’ ‘Dat weite veer neet, dè huurde neet bij ös.’ ‘Jao, jao, dat kinne veer, zich neet verraoje onder kameraoden - ziene naom, of geer gaot allemaol mèt nao ondere, nao de spekkamer.’ ‘Dat zoue veer waal ins wélle zien, dao höbt geer neet het recht tou.’ ‘Dat schynt een razernij, wie durft het hoogh bevel berispen?’ Geer wèlt het alzoe neet zekke?’ Aller hoofden knikken neen. ‘Da's niks, wacht mèr euren daag aof; veer spreken us bij den kantonrechter. En noe d'roet, allemaol’, met wijd uitgestrekt armgebaar. ‘Ick | |
[pagina 109]
| |
wil dat elck vertrecke op 't wenken van mijn hand’. Schoorvoetend in grom gemor gehoorzamen zij. D'een janckt en d'ander huilt - wat ziet men al grimassen.’ Gelukkig, de wagen staat thans voor de deur; snel hebben zij hunne plaatsen ingenomen; een klappende zweepslag en de paarden, de koppen omlaag, blazend uit zware borsten breede ademstralen, sjokken voort den zwaar beladen wagen. Op de Meerssenerweg een stilstaan en tevens een geroep uit koperen monden: ‘Gabels, Gabels.’ ‘Ich bidde u, hoor ons.’ ‘Woe zou dè gebleven zien, vraagt er een. ‘Ich weit het neet’, krijgt hij ten antwoord, ‘mé veer goon neet nao hoes, veur dat veer em höbbe, samen oet, samen thoes.’ ‘Laat scheiden al wat wil,
wij houden ons bijeen.’
Een stem uit de verte: ‘hei bin ich jongens.’ Die klanck behaegt me meer dan Gabriëls bazuin’ verzekert zijn zuster in blijde vervoering. Als ook hij weer heeft plaats genomen, te midden zijner kunst- en lotgenooten, ratelschokt verder het groote rijtuig door den duisteren nacht langs de wegdonkerende rijen van boomen, terwijl de heu- | |
[pagina 110]
| |
velen echoën den droefgeestigen, weemoedigen zang: ‘Helaes, helaes, helaes gebroeders hemelrijen, Helaes, helaes, helaes, waer is ons heil gevaren?
* * *
Enkele maanden later; een vreemde heer met zwart lederen portefeuille onder den arm, welke in Roosdaal verschijnt. Een klingelend bellen aan een der huizen der ‘Groote Straat.’ Een jonge vrouw verschijnt al ras. ‘Met wien spreeck ick?’ ‘Mèt mich, menier, wie geer zeet.’ ‘Ghij zijt alleen dan die ghij zijt. ‘U zelf bekent?’ ‘Wat zèkt geer, menier?’ ‘Och jè, nump et mich neet koelik; ich bin bij de Lucifer gewees en dée zit mich nog in miene kop. ‘Oh zoe! Ich bin ouch bij Lucifer geweest, mèr er hing mich de keel oet.’ ‘Wee zeet geerGa naar voetnoot1) juffrouw. ‘Wilhelmina Gabels.’ ‘Die moot ich jus höbbe!’ ‘Woeveur?’ | |
[pagina 111]
| |
‘Ich höb hei 'n dagvaarding veur uch.’ ‘Och is 't dat, g6éf mèr op dit papier, ich weit al woeveur het is, dat, ouch nog gèt van dèe'n duuvelsche Satan, dat heet dat kernalietuug os ouch nog geflik’. ‘Hei, juffrouw, bezeet uch dat mer ins good en kint geer casueel ouch zekke boe de anderen woenen?’ ‘Zeker; ein hei tegeneuver, 'n ander hei neven, en dan moot geer mer ins wijer vraogen.’ ‘Dank uch, juffrouw, wel bedank’.
* * *
Een half uur later alle Rederijkers met vale groezelige gezichten het langwerpig, half bedrukt, half beschreven papier sidderend in de hand, vereenigd in het huis van hunnen voorzitter Mennekens, luide weeklagend. ‘Wat raet, hoe paeit men hen; zij steunen op hun recht ’. ‘Veer moote beginne met kalm te zien, de zaak ins good beredeneere’, verkondigt hun raadsman. ‘Zet u hier, in eenen ring
In t' ronde, zet u hier te samen’.
En noe laote veer ins prakkezeere: ‘Hoe grij- | |
[pagina 112]
| |
pen wij dit stuck met kans van voordeel aen’. Jè, jè, waat moote veer doen, waat moote veer beginnen?’ ‘Zij mompelen alree, men hoort een strijt van tongen’. ‘Stil, stil noe, zoe komme veer neet wijer’. weer de president, ‘wat dunks uch er van, es eine van os nao Mastreech ging en dan veur allemaol de zaak ins expliceerde aon den kantonrechter?’ ‘Dat waor ein ideé, 'n subliem ideé, dat zou neet veul kosten.’ ‘Mè wem wèlle veer noe schikken?’ ‘Dich natuurlijk, doe bis ooze presedent.’ ‘De hemel weet, hoe noode ick het gerechte soeck. - Mè ich zal het doen, ich zal veur uch goon en spreken. ‘Ick zal u voortreen naer den troon van 't groot palais’. De dag des oordeels is aangebroken. Met popelend hart, terwijl het bonsdreunt in zijn slapen, treedt hij nader met beleefden, onderdanigen groet, buigend tot bij den zwart getabberden man. ‘Genade, o rechter, gewaerdigh mij te hooren Eer ghij een vonnis doet uit ijverigen toren.’ Met even nikkend hoofd en kort handgebaar: ‘Spreek zoo lang het u behaeght.’ | |
[pagina 113]
| |
En de afgezant van ‘de Bloeiende Liefde’ vertelt langzaam, den nadruk op elk woord, in volle overtuiging: hunne hoog gespannen kunstverwachting, hun teleurstelling, dat ze niks van al de Engelen hadden gezien, en ze waren toch in den Engelenbak geweest; en vervolgens hun geheel onwillekeurig, onschuldig zondigen tegen het heilig recht, om te eindigen met de bedevraag: ‘Gena, wat vonnis wort op dit vergrijp gestreecken?’ ‘Uitspraak heden over acht dagen’ is het kort bescheid.
* * *
‘Twee gulden boete, te vervangen door twee dagen hechtenis’ luidde het vonnis. ‘Heiligh is het hoogh gebodt. Men aenbidde zijn bevel’ Aangebeden!!! Jawel: geraasd, getierd, gekrijscht, gevloekt zelfs hebben de ‘Engelen’. ‘Twie gulle boete of twie daog de kas in? e schandaol, e krimineel schandaol!’ Verwenscht hebben ze Royaards met zijn Cherubijnen en Serafijnen, met zijn ‘Engelsdom’. ‘In drijderhande rij en negenvoudige orde’. En den kantonrechter zelven, o hadden zij | |
[pagina 114]
| |
hem die twee dagen het lot kunnen doen deelen van Lucifer, hadden zij ook hem kunnen voeren naar ‘Dien zwavelpoel, in 't middelpunt der aerde In 't eeuwig brandend vier, gemengt met killen vorst,’ waarachtig zij hadden het niet gelaten in hun verbolgen woede, in hun razenden toorn. |
|