Logo DBNL
Uit Roemer Visscher's Brabbeling. Deel 1 (1918)

Uit Roemer Visscher's Brabbeling. Deel 1

(1918)–N. van der Laan–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

§ IV. De Brabbeling als beeld van het huiselijk en maatschappelijk leven van Roemers tijd en omgeving.

In zijn Brabbeling heeft Roemer Visscher ons een menigte toespelingen nagelaten op het huiselijk en maatschappelijk leven van het Amsterdam zijner dagen. De hoofdtrekken van het beeld, dat hij ons schetst, mogen hier, verdeeld in de voornaamste groepen, volgen.

 

+ Trots den toenmaligen eenvoud1) blijkt uit tal van plaatsen, dat men zich bij voorkomende gelegenheden aardig wist te goed te doen. Zoo vermeldt Roemer o.a. ‘bout, pasteyen’2), ‘thaertgen, marsepeynen’3); allerlei vischsoorten4), soorten appelen5), ‘haes, conijn, taeling, capoen, patrysen, phasanen’6) en ander gevogelte, ja zelfs ‘papegays tonghen’7). Als dranken komen voor ‘peuselaer’8), een slecht soort bier (vgl. Brabb. 1614, 191: ‘de secte der Peuselaristen’), het geprezen ‘Engelsch bier’9), ‘heete wijn’10), ‘Rijnsche wijn’11), ‘stremmelis, room’12), ‘kandeel’13). Men hield een gastmaal na den slacht14). Bekers zijn o.a. de roemer15), het ‘klaverblad met een staart’16) (of: steel). In Romm. I, 59 vindt men de wijze, waarop men verschillende dranken dronk; tafelmanieren, met klachten over den invloed der zuidelijke ‘courtosy’ Q. III, 17; Romm. I, 44.

+ De veranderlijkheid van de mode blijkt uit Brabb. 1614, 192:

 
Alle Jaers isser een nieuwe snof van cleeren.
 
De Vryers draghen nu langhe lyven, corte broecken,
 
De Vrysters draghen meer huyfkens dan doecken,
 
Langhe lubben met nauwe cleyne kraghen.

De kleeding der ‘vrysters’ is in tal van ‘Quicken’ besproken. In al haar pronk heeft Roemer ze geteekend, met ‘keursken, klet (een bovenjakje), rock, bouwen, halsdoeck, lubbekens, cap, oorlap en huyfken1)’. Met de kleeding van verwijfde ‘vryers’ steekt de dichter telkens den draak. Zij waren ‘ghelubt’ en gingen in fluweel en zijde gekleed2).

+ Hoe een Amsterdamsch huis er uit zag, met ‘voorhuys, koocken, schoorsteen, back en beschoten kamers’ leest men Q. VII, 243); de ‘pronkkamer’ werd ‘beste camer’ genoemd4). Vaak was (als nog heden te Amsterdam) het ‘pothuys’ als werkplaats tegen het huis aangebouwd5). Een aardige beschrijving van allerlei huisraad geeft Q. IV, 316) (daar o.a. ‘coper en tin’, ‘ghesneden cassen’, ‘ingheleyde buffetten’, ‘fijne dwalen, tafellakens, servetten’ enz.). Ook waren ‘tafelborden’, met gedichten beschreven, gebruikelijk7).

+ Over het dienstpersoneel handelen Q. IV, 31 en Q. VI, 88); in ongunstigen zin Q. VII, 52 en Brabb. 1614, 165:

 
....Maerten (en) Knapen die zijn goedt verminderen:
 
Met backen, brouwen, met smeulen en smoken.

+ De Doelen en het Reguliershof waren geliefkoosde plaatsen voor het onderling verkeer der jongelui9). Het kon er vroolijk toegaan en men zag er niet op den tijd. Het tegenwoordig zijn

bij het toilet eener vrijster vindt men Q. I, 301); het aanwenden van kunstmiddelen, waar de natuur in gebreke bleef, o.a.Q. II, 72). Er wordt geklaagd over courtosy in 't vrijen3), over materialistische neigingen der meisjes4). Trouwens ook bij het aanprijzen van een meisje telt geldbezit mee5). Van ‘mallen vóór de bruiloft’ spreekt Q. III, 66). Buitengewoon talrijk echter zijn de toespelingen op allerlei ongelijke verhoudingen in de vrijerij, waarbij, op ouden trant, leeftijds- en bezitsverschil een rol spelen7). Een spelevaart met een meisje beschrijft Q. V, 35; het geven van een ring ‘op trouw’ Q. V, 458); VI, 59; een bruiloft met dans Q. VI, 219), terwijl mede eenige bruiloftsgedichten door Roemer zelf zijn vervaardigd10).

+ Blijkbaar is Tuyt. 20: ‘Sonder hoop van winnen ick 't spelleken schut’ een toespeling op het kaartspel. Verder vindt men het, ook in de 17de eeuw, zoo geliefde kaatsspel11); het schaatsenrijden12), schermen13) en ‘om prijs loopen’14). Waarschijnlijk is in Q. IV, 18 een toespeling te zien op het ganstrekken of -rijden15), terwijl men in hetzelfde gedichtje allerlei woordspelingen vindt in verband met het schaakspel. Evenmin is vergeten de Vastelavondvreugde16) en de vaak daarmee nauw

verbonden mommerij1). Van dans, muziek en zang spreekt Roemer herhaaldelijk; van de muziekinstrumenten noemt hij fluit, trompet, trommel, orgel, luit en ander ‘snaren gheclanck’2). Veelvuldig zijn ook de toespelingen op dronkenschap en daarmee gepaarde luidruchtigheid3) (‘boevery’ = dobbelspel Q. II, 30)4).

+ Wat er zoo al in de trekschuit verhandeld werd, meldt ons Q. III, 59 met dien kenschetsenden beginregel: ‘Tusschen hier en Utrecht, stont Nellen bec noyt5) stil.’ Voorts danken wij aan Roemers eigen bedrijf tal van uitlatingen over de scheepvaart en den handel. Het blijkt, dat hij als handelsman nauwkeurig met dit bedrijf, ook met de daaraan verbonden gevaren en kansen, bekend6) is. Over de visscherij spreekt hij Q. VI, 49 en Q. VII, 40. Merkwaardig zijn de plaatsen betreffende den handel op Oostland7), destijds ‘de stam waarop alle andere handelstakken als geënt waren’8) en waarin Roemer Visscher zelf als koopman en assuradeur levendig aandeel nam.9) Over de kramers spreekt Brabb. 1614, 182: ‘de Cramers die achter lande loopen’10); over den makelaar Q. IV, 46. Aardig getypeerd is de koopman Q. II, 4: ‘de Coopluy (spreken) van winst en van profijt’;11) ook ‘Nel’, die aan 't hoofd van een handelshuis staat en alle vrijers op een afstand houdt.12) Over

landbezit (door den handel verkregen) handelt Q. IV, 50;1) elders weer worden ons tal van handelsartikelen genoemd.2) Een collega-korenkooper, door den handel rijk geworden, rekent reeds zijn geslacht ‘van Haver tot Garst’3), terwijl evenmin de bankroetier4), de ‘kwade betaler’5), de hebzuchtige6) en bedriegelijke koopman7) ontbreekt.

+ Talrijk zijn in Roemers werk de toespelingen, meerendeels spottend, op de vreemdelingen, vooral op Walen en Moffen. De eersten waren den Hollanders in beschaving vooruit, doch dezen laakten hun Zuidelijke gemaniëreerdheid met den naam courtosy.8)9) De Moffen (Poepen, Knoeten enz.) werden door den bewoner dezer landen, die zijn vermogen in den handel en de daaruit voortvloeiende winst zag aanwassen, als zijn minderen beschouwd (vgl. bijv. Roemers versje Q. VI, 49:

...Ghy alderbotst die voor bot den Hollander schelt,10)11) Waerom gheeft ghy hem voor Bot en Botter, Cooren en ghelt?

Den spot met de Brabanders en hun snoeverij vindt men Q. VII, 4112).

+ Ongunstig is ook het oordeel over de lansknechten1), (onder wie trouwens veel uitlanders waren), en over den hopman, den ‘miles gloriosus’ van dien tijd.2) De eersten zijn o.a. vermeld Q. I, 63) (‘'t is een lanst, hij vloeckt, hij sweert’) vgl. Brabb. 1614, 160: ‘Crijchsluy die de vrienden meer dan de vijanden quellen’; de goede vindt men Brabb. 1614, 186: ‘De Lansknechten die eer en eedt wel hebben betracht’; het oordeel over de hoplieden o.a. Q. I, 6, waar waarschijnlijk op een Amsterdamsch kapitein gezinspeeld wordt.4)

+ Een geliefkoosd onderwerp van spotternij zijn verder (als in de 17de eeuw bij Coster, Bredero e.a.) ook bij Roemer Visscher, de doctoren.5) Slechts geprezen vindt men (Brabb. 1614, 186): ‘Doctoren die bekent is der natueren cracht’. De ‘pisbekijkers’ komen voor Q. IV, 536) en Brabb. 1614, 185; de ‘alcumisten’ ib. en Raets. 12.

+ Op talrijke plaatsen is melding gemaakt van het vaak voorkomend bedrog der waarden7), zelfs worden ze in één adem genoemd met ‘roffianen’ (koppelaars) en ander slecht volk8). De zegswijze ‘sonder Waert reeckenen’ vindt men Tuyt. 209).

‘Verraders en verclickers’1) staan evenmin bij Roemer in goeden reuk. Uit winstbejag blijken advocaten2) en rechters het ‘recht te buyghen’3), terwijl ook de waarheidsliefde der getuigen4) niet steeds boven alle verdenking verheven was. ‘Primum mihi schrijven’ konden ook rentmeesters4), trouwens ‘elck is een Diefken zijnder hanteringhe’5): schoenmakers rekken het leer6); droogscheerders het laken; snijders, brouwers, apothekers en bakkers zijn van hetzelfde allooi. En dat een tapster ‘overmaet’ zou tappen, is ondenkbaar7). Aartsbedriegers zijn ook ‘ros-tuuschers’8) en ‘heydens’9); de laatsten bekleeden een waardige plaats in het gilde van ‘guychelaers, bedelaers, prachers, lantloopers’ enz., dat dient in het leger van ‘Schijn’ (Brabb. 1614, 185). Roovers en dieven noemt Q. IV, 5; zij zijn goede bekenden van ‘den beul van Haerlem’10): galg en rad11) is hun voorland.

Verreweg het talrijkst zijn echter de vermeldingen van misstanden op zedelijk gebied. De voornaamste dezer toespelingen mogen hier ten slotte volgen. Een groote rol speelt uiteraard hierbij het ‘meysgen van Venus gheslacht’12), dat onder allerlei benamingen in tal van Quicken optreedt13). Het berucht bedrijf van koppelaars en koppelaressen staat hiermee in nauw verband14). Herhaaldelijk is ook in tal van naamvariaties sprake van den ongelukkigen of bedrogen echtgenoot, den hoorndrager (Jorden, Giccher, Fobert, goe-Jan, Lubbert, Goosen,

Bouwen enz.)1). Ten slotte de ‘hoerjaghers’, onder patronaat van Sint-Job2).

+s Ten slotte mogen hier niet onvermeld blijven eenige toespelingen op plaatsen in of buiten Amsterdam. Zijn geliefd Amsterdam zegt Roemer in zijn ‘Adieu-lied’ (Romm. I, 58) vaarwel met den regel: ‘Adieu Amsterdam wel schone stede’3). Eenige straatnamen zijn vermeld Q. II, 5; ook St. Anthonisdijck en Outewael komen voor4). Als plaatsen van vermaak noemt Roemer Reguliershof, Doelen en 't ‘Annekens huys’5), terwijl hij spreekt van den waard in 't ‘Schaeck’6). Ook ‘'t Vleyshuys’ en ‘'t knielsvat’7) waren twee te Amsterdam heel bekende gebouwen. Van plaatsen buiten Amsterdam worden genoemd: Haarlem en Heemste8), Den Haech9), Enkhuizen10) en de zes groote Hollandsche steden11).


Vorige Volgende