Uit het archief der Pellicanisten. Vier zestiende-eeuwse esbatementen

[p. 82]

IV
Item hier begint een prologe van een cluijt van Lijs en van Jan Sul: quae belij¹⁾.

1

 

Alle ding heeft sijnen tijt naer de wijsenmans²⁾ leeren

 

Tis tijt om droeffnis en om vreucht te beclijven³⁾.

2

 

Dus om St Jans kermis⁴⁾ te helpen vermeeren

 

So sullen wij een boertige cluijt bedrijven.

1

5

Tis van een quae Belij die tot haer gerijven

 

Door boossheijts verstijven’ haer man ginck verpletten⁵⁾.

2

 

En met gewelt hem nae haer hant ginck setten

 

Wilt hier op letten’ ghij quade wijven.

1

 

Maer ghij deuchtsaeme vrouwen wilt hier niet om kijven,

10

Want sulcke motijven⁶⁾’ gaen u niet aen.

2

 

Doch dese quae Belij, wilt dit wel verstaen,

1) fol. 85 v-91 v.

2) de wijsenman, vgl. L. 1.

3) beclijven, vgl. L. 2.

4) St. Jans kermis, 24 Juni (1601; zie Inl.); voor de vreugdeuitingen op de naamdag van Sint-Jan te midzomer of Sint-Jan in den zomer zie Ter Gouw, Volksv., 233/8; Brugmans, Huis. en Maatsch. Leven I, 195.

5) verpletten, mishandelen. Kil. verpletten, verpletteren, conculcare, obterere, ...... calcando sive premendo laedere.

6) motijf, vermaning; voor deze, vooral 16e-eeuwse, bet. van dit woord vgl. Ned. Wdb. IX, 1176.

[p. 83]

 

Heeft haer loon ontfaen’ maer tegens haer begeren.

1

 

Want sij most haer inde sloot eens omme keeren

 

Daer naer tot haer oneeren’ worden sij genaijt

15

In een borssen¹⁾ vel, al was sij qualijck gepaeijt²⁾,

 

Maer heeft hier door affgemaijt alle quade zeden.

2

 

En leeffden met haer man voortaen in vreden

 

In dorpen en in steden’ door vrintschap ongeschent.

1

 

Twaer te wenschen dat alle quade wijven so waren gewent,

20

Die hier ontrent, oft elders wonachtich’ sijn.

2

 

So souden de goede mannen over haer niet clachtich’ sijn;

 

Wilt dit gedachtich’ sijn, ghij mannen en vrouwen.

1

 

En wilt elck ander in eeren houwen;

 

Tsal u niet berouwen’ naer mijn ontwinnen³⁾.

2

25

En wilt malcander door eendracht beminnen

 

Met blijde zinnen’ tsal u niet beswaeren.

1

 

Wilt altsaemen u buijdels wel bewaeren⁴⁾.

 

Doet na mijn verclaeren’ en ghij sult bevinnen’ plaen⁵⁾,

2

 

Dat wij terstont onse cluijt nu sullen beginnen’ gaen.

 

finis van de prologe lang 29 regulen

 

volcht de cluijt van Quae Belij.

1) bors, beer; maar het is een kalfsvel, waarin men haar naaien wil (r. 366).

2) qualijck gepaeijt, er niet mee ingenomen.

3) ontwinnen, vgl. L. 364.

4) vgl. T. 35.

5) plaen, duidelijk.

[p. 84]

Item hier begint de cluijt van Lijs en van Jan Sul.

De personages sijn dese:

Lijs oft anders Belij Quaetpurck^1).

Jan Sul.

Coppen Slimbeck.

Droncken Gille^2).

Jan Sul eerst.

30

Mach een man oock niet wel met eeren clagen

 

Bij nachten bij daegen’ die so deerlijck is verwijft³⁾,

 

Als ick die dikwils voor eeten crijch slaegen?

 

Tis niet om te verdraegen’ dat mij⁴⁾ wijff bedrijfft.

 

Al kijck ickt door de vingeren dat sij een ander gerijft,

35

Effen wel kijfft’ sij op mijn sonder ophouwen.

 

Ick weet gheen boser onder alle vrouwen.

 

Och mocht ick weerom trouwen’ maer neen tis te laet,

 

Dus bid ick, geeft mijn toch ijemant goeden raet,

 

Dat ick van dit quaet’ moch worden genesen.

40

Ick doe al dat ick mach, en noch en wilt niet wesen,

 

Dat ick word gepresen’ heijmelijck off openbaer.

 

Al haspel ick haer spillen⁵⁾, als ghij siet alle gaer,

1) Quaetpurck; voor purck vgl. Kil. purreken, porreken... verrucula, pustula; De Bo, 769: porre, wrat, puist of knobbel. De bet. puist - als scheldwoord trouwens ook thans in Nnl. nog heel gewoon - past hier goed.

2) Gille = gilde; vgl. Pr. 64.

3) verwijft, aan zijn vrouw onderworpen; behalve de bet. effeminatus geeft Kil.: uxorius: qui a muliere superatur: qui ab uxore imperiose regitur.

4) mij, vgl. T. 466.

5) de spillen haspelen, het gesponnen garen, dat op de haspel gewonden wordt, van de spillen afhaspelen. Als typerend voor het ‘onder de pantoffel zitten’ ook Leuv. Bijdr. 4, 320: Ic (moet) haspelen alle haer spillen, Tsavonts als ic sitte by de viere; van Ghistele, Ovid. Sentbr. 21a: Ghelijck Hercules,... Die hem van Omphale soo liet verdooven Dat hy haer spillen haspelde (Ned. Wdb. VI, 108; XIV, 2810).

[p. 85]

 

Effen dit¹⁾ voor en naer’ thoont sij haer cueren.

 

Ick veech tkints bescheten naers, ick spoel de luijeren,

45

Noch moet ick besueren’ haer knoockelen sonder toeven.

 

Ick wensch dat de nicker haer moet bedroeven,

 

Als sij mijn doet proeven vuijstloock en stockvis ongebraen²⁾.

Belij Quaetpurck.

 

Wel, Jan Sul, vind ick u hier noch staen?

 

Wanneer sult ghij gaen? Segt sonder draelen.

Jan

50

Belitgen, als dit tuijtgen³⁾ is affgedaen,

 

Van stonden aen’ sal ick dan mostaert haelen.

Belij

 

Gaet al haspelende voort, wilt niet faelen.

 

Daer is een duijt om te betaelen’ daer is oock de podt.

 

Nu, Jan Sul, gaet heen treen, eij groote sodt,

55

Brengt mijn goet beschodt⁴⁾’ en wilt u wat spoen.

Jan

 

Wel Belijtgen, ick salt stricks stracks⁵⁾ gaen doen,

 

Maer geeft mijn eerst een soen’ off ick word dul.

Belij

 

Een soen segt ghij, seecker wel, lieve Jan Sul.

 

Loopt, loopt, lamme lul’ en haelt ons mostaert,

60

Ick gae naer huijs.

Jan

 

Ick woud dat ghij staetjoffvrouw waert

1) effen dit, gelijkelijk, eig. hetzelfde; vgl. Kil. effen die, idem, isce.

2) vuijstloock en stockvis ongebraen, vgl. T. 214: stockvis met vuijsten gebotert en de aant. aldaar.

3) tuijtgen, strengetje.

4) beschodt, hoeveelheid.

5) stricks stracks, dadelijk; vgl. Van Rijnbach, Bredero, 111.

[p. 86]

 

Van Onse Lieve Vrou vermaert’ want ghy bent oock me¹⁾ al geen puijck.

 

Goe luij, mij quae Belij is so lang en sluijck²⁾,

 

Sij heeft borsten, billen noch buijck’ maer wadt baet mijn callen;

 

Oft ick mijn podt storten en die mostaert liet vallen,

65

So soud ick niet meddallen³⁾’ weten te beginnen.

 

Daer verlies ick mijn duijt, waer sal ick die nu vinnen?

 

Mijn sinnen’ van binnen’ sijn geheel gequelt.

 

Och daer breeckt de podt, hoe ist nu gestelt;

 

Mijn hart dat smelt van anckxt en sorgen.

Belij

70

Off mijn Jan niet sal weercomen voor overmorgen?

 

Al sou hij verworgen⁴⁾’ waer mach hij so lang blijven!

 

Daer sij⁵⁾ ick hem, gaet van⁶⁾ Jan, wadt moocht ghij bedrijven;

 

Al sout ghij verstijven’ waer blijft ghij soo lang?

Jan

 

Och Belitgen, lieve Belijtgen, ick ben so bang.

75

Midt dat ick op de gang’ was om mostaert te copen

 

Verloor ick mijn gelt.

Belij

 

Dat ghij aen een galch moet loopen!

 

Ick sal u tvel noch affstroopen’ ghij lelijcken guijl⁷⁾.

 

Waer is de mosterpodt?

Jan

 

Och, nu loop ick schuijl,

 

Ick armen vuijl⁸⁾’ waer blijff ick gedoocken?

1) me, mee.

2) sluijck, mager.

3) niet meddallen (= met allen), niemendal.

4) verworgen, vgl. T. 425; hier een rijmlap evenals verstijven in r. 73.

5) sij, zie, vgl. Pr. 148.

6) van gaen, doorlopen.

7) guijl, (oud) paard; als scheldw.: lomperd, lummel.

8) vuijl, vuilnis.

[p. 87]

Belij

80

Waer is de podt?

Jan

 

Och Belitgen, de podt is gebroocken.

 

Wadt baetet gesproocken’ tis mijn groot verdriet.

 

Ick verloor tgelt en brack de podt, en ick en wistet niet,

 

Dus bid ick siet’ lieve Belitgen, maeckt geen gekijff.

Belij

 

Ghij wist! Het vallendevel¹⁾ op u lijff,

85

Seght vuijle catijff²⁾’ tot deser vuijeren.

 

Och, hoe sal ick u noch met vuijsten verschuijren³⁾,

 

Als souwen de gebuijren’ daerom maecken geschil.

Jan

 

Moet ick te werck gaen, Belijtgen?

Belij

 

Hoe gaern waert ghij op de tril⁴⁾,

 

Mocht ghij secreet en stil’ so wech geraecken.

90

Nu wel, het dunckt mijn u tijt te genaecken.

 

Gaet, neempt waer die saecken’ hoe u meester het leer sompt⁵⁾.

Jan

 

Eij Beelijtgen, geeft mij een stick⁶⁾.

Belij

 

Neen Jan, als ghij weer compt.

 

Eer dat ghij een veer⁷⁾ nompt’ sal den cost gereet’ sijn.

1) vallendevel (= vallend evel), vallende ziekte.

2) catijff, ellendeling.

3) verschuijren, verscheuren.

4) op de tril, op stap, er van door; vgl. R. Visscher I, 167: op ter tril (zijn).

5) sommen, berekenen.

6) stick, boterham; vgl. Ned. Wdb. XVI, 347.

7) een veer, ook maar iets; vgl. mnl. niet een veer, in het geheel niet.

[p. 88]

Jan

 

Ick woud dat ghij doot waert.

Belij

 

Wadt segt ghij daer?......

Jan

 

Waert ghij sieck, och het waer so leet’ mijn,

95

So elck weet’ fijn, mijn lieffste huijsvrou.

 

Want als u hooft sweert, so ben ick vol rouw;

 

Dan sweeren op trouw’ alle mijn leden.

 

Dus en derff¹⁾ ghij niet spinnen, weest slechs te vreden.

 

Ick salt met goede zeden’ wel winnen²⁾ ongespaert³⁾,

100

Want een deuchdelijcke vrouwe is veel eeren waert.

Belij

 

Wel gaet dan haestelijck uwer vaert

 

Naer u werck onbeswaert’ en wilt u vercloecken.

 

Wij sullen tavont eeten boeckweijde coecken

 

Oft besoecken⁴⁾’ een haering sopgen, wilt hier op letten.

Jan

105

Ick sal mij haesten Belijtgen......

binnen.

Belij

 

So soudemen een man na sijn hant setten

 

Sonder verpletten⁵⁾’ bij nachten en dagen.

 

Voor drincken vuijstloock geven en voor eeten slagen;

 

Met sulcke plagen’ soudmense bedroeven.

 

Noch seijt hij dat hij mij lieff heeft, dat schuijm der boeven,

110

Dat moet ick eens beproeven in corter stoot⁶⁾.

1) derven, behoeven.

2) het winnen, de kost winnen.

3) ongespaert, onverwijld of: altijd door.

4) besoecken, proeven.

5) sonder verpletten, een rijmlap.

6) in corter stoot, binnenkort.

[p. 89]

 

Ick sal mij eens houwen al waer ick doot

 

En sien tecxploot’ wadt hij bedrijven’ sal

 

En offt hij droevich sal sijn om mijn verstijven’ smal¹⁾

 

Dus salt sonder kijven al’ wel te pas vallen.

binnen.

Coppen

115

Ick coom daer van goet bier, daer was so veel te callen;

 

Al slootet niet medallen’ elck prees sijn eijgen proopoost²⁾.

 

Maer een was daer, die haddet niet qualijck gegloost³⁾,

 

Al was hij qualijck gebloost, het quam van goet bier.

 

Hij seijden tot mijn: Buijrman, compt toch hier;

120

Laet ons maecken goet chier⁴⁾’ terwijl sij callen en clappen

 

En laet ons altemet een pintgen opsnappen

 

En haer schoentgens lappen⁵⁾’ ick waen, hij had recht.

Jan uijt.

Jan

 

Goeden dach, meester......

Coppen

 

Goeden dach, knecht......

 

U neus staet so slecht, off hij was bevrosen.

125

Mijn dunckt dat u conen niet seer en blosen;

 

Eij arme goosen⁶⁾’ wadt deet ghij met sulcke pruijmtgen?

 

Hebt ghij wadt ghegeten?

Jan

 

Neen ick, meester, noch niet een cruijmtgen,

 

Noch stiet sij met haer duijmtgen’ op mijn billen

 

En doen most ick noch gaen haspelen haer spillen

130

En swijgen stillen met corten sermoen⁷⁾.

1) smal, weer een rijmlap.

2) proopoost, voornemen.

3) glosen, bedenken.

4) maecken goet chier, goede sier maken.

5) haer schoentgens lappen, omdat Coppen schoenlapper is.

6) goosen, sukkel; vgl. R. Visscher I, 146.

7) met corten sermoen, onmiddellijk.

[p. 90]

Coppen

 

Ick sou weer smijten......

Jan

 

Ghij segt wel, maer tis quaet te doen,

 

Want sij is so coen’ om tegen te steecken.

 

Ick woudse de nicker eens den hals wou breecken,

 

So waeren mijn treecken¹⁾’ al heel verheucht.

135

Dan mocht ick eeten.

Coppen

 

Sij sou mijn niet smijten, bij gans deucht,

 

Al waerender tsaemen geveucht’ een heel dousijne.

 

Al waerense so quaet en so bitter²⁾ als brijne³⁾

 

Sij souden mijn ten fijne⁴⁾’ niet doen vruchten⁵⁾.

Jan

 

Een heel doosijn......

Coppen

 

Ja, Jan Sul, jae......

Jan

140

Jae had ghij slechs een, ghij sout wel vluchten,

 

Gelijck dees, die mijn is toegestelt.

 

Och waert ghij eens met Beletgen verselt,

 

Ick wed om een spelt’ ghy soudt wel swijgen,

 

Want ghij sout so menigen drovigen slach crijgen

145

Dat ghij sout hijgen naer uwen aaem.

Coppen

 

Ick hoor wel, ghij prijst u vrouw deuchtsaem,

1) treecken, manier van doen.

2) bitter, wrang.

3) brijne, pekel.

4) ten fijne, ten slotte.

5) vruchten, vrezen.

[p. 91]

 

Dus dient haer faem’ alderbest verswegen.

 

Nu wel, die clock heeft haest elff geslegen

 

En mij maech te degen crijcht appetijt,

150

Dus wil ick gaen naer huijs sonder respijt¹⁾.

 

Godt wil u maecken verblijt’ in corter vuijeren.

Jan

 

Mij en sal geen blijschap mogen gebuijren

 

Ten waer Belij sonder truijren’ derffde confuijs²⁾,

 

Dus gaet ghij wadt eeten en...... ick gae oock naer huijs.

Pausa

Belij

155

Al peijnsende denck ick vast voor mijn selven,

 

Want de clock is haest bijden elffen:

 

Hoe sal ick mijn bewelven³⁾’ om doot te schijnen,

 

Want Jan Sul sal hem haest⁴⁾ thuijswaert schijer⁵⁾ pijnen⁶⁾,

 

Dus moet ick beginnen met loose vonden

160

Om hem te bedriegen te deser stonden;

 

En off ick als wonden’ mij ginck strijcken met bloet

 

En neder ging leggen hier onder den voet⁷⁾,

 

En waer dat niet goet? Ick denck hier op.

 

Off dat ick om mijnen hals ginck leggen eenen strop?

165

Ick arme pop’ wadt staen ick hier en praet!

 

Tsou mijn seer doen, dus duncket mij quaet.

 

Seght mijn, wadt raet sal ick toch vinnen?

 

Ja daer compt juijst een in mijn sinnen.

1) sonder respijt (= uitstel), onverwijld.

2) confuys, vgl. Pr. 4.

3) hem bewelven, maatregelen nemen; vgl. Erné, Sp. v.d. Hel, 94, waar voor bewelven in absoluut gebruik de bet. zorgen, bezig zijn wordt voorgesteld.

4) haest, snel.

5) schijer, weldra.

6) hem pijnen, zich begeven.

7) onder den voet, als onder de voet gelopen.

[p. 92]

 

Om wel te beginnen’ neempt waer den keer¹⁾.

170

Hier wil ick gaen leggen bij desen leer,

 

Recht off ick van boven neer’ waer doot gevallen.

 

Compt hij dan thuijs, aenhoort toch mijn callen,

 

Hij sal menen met allen²⁾’ dat ick ben doot;

 

Dus wil ick gaen beginnen en veijssen mij³⁾ bloot,

175

In stillicheyt groot’ tot mijnen gerijven’ al,

 

Om eens te sien wadt mijn Jan Sul bedrijven’ sal.

Pausa

Jan

 

Eijlacij, ocharmen, waer sal ick nu blijven?

 

Want coom ick thuijs, Belitgen sal kijven,

 

Dus mijn motijven⁴⁾’ quaet sijn om draegen.

180

Eijsch ick haer eeten, so geeftse mij slaegen,

 

Nochtans moet ick waegen’ thuijswaert te spooren.

 

Hoe ben ick dus ongeluckich ter werrelt gebooren.

 

Van achter tot vooren’ moet ick bederven⁵⁾.

 

Och, had ick tgeluck, dat sij mocht leggen sterven,

185

So mocht ick verwerven blijschap van waerden.

 

Och, hoe leijt Belitgen als de beswaerden

 

Dus neder opter aerden, al waert een blieck.

 

Staet op, Belijtgen, off bent ghij sieck,

 

Off als een griet⁶⁾ vanden doodt verslonnen.

190

Sij sal seecker doot sijn. Al gewonnen, al gewonnen!

 

Meester, nu ist wel gesponnen in dese tijt.

 

Noijt man en was so seer verblijt.

 

Dus compt met vlijt’ en wilt mij helpen.

1) keer, gunstige gelegenheid; vgl. De Jong, Dr. Esb., 140.

2) met allen, geheel en al.

3) hem veijssen, zich aanstellen; bloot is een rijmlap.

4) motijven, omstandigheden?

5) bederven, te gronde gaan.

6) griet, scholachtige vis, vgl. blieck in r. 187; overigens is het rijm onzuiver.

[p. 93]

Coppen

 

Wel Jan, hoe baert¹⁾ ghij dus? ...

Jan

 

Ick crijt tranen van²⁾ mosselschelpen

195

Om mijn lijden te stelppen’ aenhoort mijn callen.

Coppen

 

Wel, wadt isser te doen? ...

Jan

 

Och, Belitgen is doot gevallen...

 

Ick en cant u met allen³⁾’ niet seggen int pleijn⁴⁾.

Coppen

 

Is sij doot, seght ghij? ...

Jan

 

Och ja sij, certeijn.

 

Dus helptse mij op dese cordewaegen⁵⁾ leggen.

200

Tis mij een groot geluck mach ick wel seggen,

 

Dus laet ons gaen dreggen⁶⁾’ met haer sonder gecken

 

Om haer te begraeven...

Coppen

 

Wel, cruijt ghijse dan voort en ick sal trecken

 

En spelen op een becken, met een fraijen moet

 

So moocht ghij dansen...

Jan

 

Dat dunckt mijn met allen goet;

1) baert, vgl. L. 311.

2) van, als.

3) met allen, geheel en al.

4) int pleijn, duidelijk.

5) cordewaegen, kruiwagen.

6) dreggen, slepen.

[p. 94]

205

Dus wil ick mijn vroet’ gaen schicken hier onder.

Coppen

 

Eet eerst wadt Jan, eet wadt.

Jan

 

Neen, neen, nu heb ick geen honger,

 

Want blijschap bijsonder’ versoet mijn slaven.

Coppen

 

Jan, waer sullen wij Belitgen begraven?

 

Willen wij met haer gaen draeven opt kerckhoff?

Jan

210

Kerckhoff? Dat waer gesponnen van fijn werck groff¹⁾;

 

Van sulcken snerckpoff²⁾’ steeck mij die walge³⁾.

Coppen

 

Wel waer salmense dan begraven?

Jan

 

Maer onder de galge...

 

Op dat haer balge’ die ravens moeten eeten.

 

Och hoe dick heeftse mijn met vuijsten gesmeten!

215

Ick moet niet vergeten’ seg ick bij gans eere.

 

Eij hoer, hoer, nu ben ick selffs de heere, -

 

Twelck ick vercleere⁴⁾’ vuijt so qualijck⁵⁾ spreecken -

 

Terwijl ghij doot zijt...

1) dat waer gesponnen van fijn werck groff, dan zouden we een goede kans slecht benutten.

2) snerckpoff, snercken, bakken, braden? Ned. Wdb. XIV, 2316 geeft snerkpot. Kan snerckpoff een gebakken brood(je) zijn? vgl. Ned. Wdb. XII, 3025/6: pof en poffen-brood en Kil. i.v. pof oft poffen-brood. Fris. Holl. Panis albus, spongiosus.

3) mij steeck(t) die walge, ik walg.

4) vercleeren, verklaren.

5) qualijck, honend.

[p. 95]

Coppen

 

Jan, laetse ons inden privaet gaen steecken,

 

Op dat sij met haer treecken’ den cackaert vervaert.

Jan

220

Neen, neen, ter gallge, ter galge waert,

 

Op dat elck den aert’ van quaede vrouwen

 

Daer aen mercken mach.

Belij

 

Eij, lelijcke boeff, is dit u rouwen,

 

Dat ghij sout houwen’ om mijn motijff¹⁾?

Coppen

 

Moort, brant, moort, brant!

Jan

 

Bercht mijn lijff’ bercht mijn lijff!

225

Mijn dunckt dat wijff’ vanden doot opstaet.

Belij

 

Och helpt gebueren, stoot, smijt en slaet

 

Dees boeven quaet’ tot deser spacije²⁾!

Jan

 

Och lieve Belitgen, doet toch mijn gratije;

 

Mijn quade foracije³⁾’ wilt mij vergeven siet.

Belij

230

Sult ghijt meer doen, Jan?

Jan

 

Neen ick, Belitgen, van al mijn leven niet,

 

Dus laet u aencleven’ ijet⁴⁾ mijn bede coen.

1) om mijn motijff, om mij.

2) tot deser spacije, nu; vgl. L. 428.

3) foracije, = furacije, heimelijke streek (lat. furacitas)???

4) ijet, enigszins.

[p. 96]

 

Al dat ghij hebben wilt, dat sal ick doen

 

Met blijde vermoen¹⁾’ in alle uwe saecken:

 

Tkint aersgadt te vegen, het bedde te maecken

235

En spoelen tlaecken’ alst u sal passen.

 

U hemdt sal ick drooghen en de schootelen wassen

 

Met oock dasch uijt te draegen breet en wijt,

 

Alst u believen sal.

Belij

 

Nu wel, ick vergeeft u op desen tijt.

 

Staet op subijt’ Godt moet u bedroeven.

240

Och had ick den anderen schuijm van boeven,

 

Hij sou mede proeven’ mijn slaegen fel.

Jan

 

Ick deet om tjockx, Belitgen.

Belij

 

Jae, dat weet ick wel;

 

Dus swijcht toch snel’ en wilt u selffs melden²⁾.

 

Ick salt u, Jan Sul, noch wel vergelden

245

Met slagen en spelden’ tot u bedroeven’ man.

 

Tis een arme schout die sijn boeten niet vertoeven³⁾’ can.

Pausa

Coppen

 

Gans tanden, hoe was ick daer inden druck.

 

Mijn dagen gebeurde mij noijt arger stuck;

 

Maer twas mijn geluck’ dat ickt so ontquam.

250

Ick sach wel, dat se Jan bij den halss nam

 

En sij was so gram en so ontregen⁴⁾,

1) vermoen (= vermoeden), gedachte(n).

2) hem selffs melden, zichzelf schuldig verklaren (Mnl. Wdb. IV, 1358).

3) vertoeven, afwachten.

4) ontregen, buiten zichzelf (van woede); van ontrijgen, losrijgen?? Of = ontdregen (ontdragen), misschien in de bet.: aan zichzelf ontvoerd, buiten zichzelf, woedend?

[p. 97]

 

Hadse mij also bij den hals gecregen,

 

Sij had mijn geslegen’ halff levende doot.

 

Maer ick was wijser en liep uijt den noot.

255

Datse noch bloot ter hellen moet drijven¹⁾!

 

Ick ben uijt haer handen; - can icker uijt blijven!

 

Dus mach ick wel schrijven’ tegen haer danck:

 

Tis beter inde vogelensanck dan in dijsere clanck²⁾.

Pausa

Belij compt omte spinnen.

 

Ick mach gaen spinnen mijn rocken voort,

260

En waer ick niet so seer verstoort

 

Op dese rabbauwen³⁾ verdoort⁴⁾’ Godt moetse splijten.

 

Och mocht ick Coppen Slimbeck eens smijten,

 

Sijn morgen onbijten’ waer hem niet so goet,

 

Want ick sou hem aenvallen met sulcken moet,

265

Dat ick hem vroet’ wel soud doen nijgen.

 

Wist ick hem met eenen loosen treck eens te crijgen,

 

Hij sou moeten swijgen’ dat en baet’ niet.

 

Och segt mij goelien⁵⁾, wadt raet’ siet,

 

Om sulcken maet’ ijet te brengen in strick.

270

Wadt raet? Ja, Ja, nu weet ick raet, noijt jenter⁶⁾ stick;

 

Aldus wil ick - verstaet de saecke’ snel -

 

Hem ontbieden, dat ick een verckencodt maecken’ sel

 

En dat hij de staecke’ wel’ sal moeten’ slaen,

 

Daer dat verckenscodt op sal moeten’ staen.

275

En compt hij dan aen, hoort mijn vermeeten,

 

Ick meen, dat hij dan sal vuijstloock eeten

 

En werden gesmeten’ na mijn bestier⁷⁾;

1) drijven, snellen.

2) tis beter inde vogelensanck dan in dijsere clanck; vgl. Gheurtz, 63; daar de var.: int ijser gheclanck.

3) rabbauw, schavuit.

4) verdoort, gek.

5) goelien, tot het publiek.

6) jent, schoon.

7) bestier, beleid.

[p. 98]

 

Dus sal icker om senden. Ou Jan Sul, compt hier,

 

Ghij moet nu fier gaen sonder vertreck¹⁾

280

En haelen u meester, Coppen Slimbeck,

 

Segt hem sonder geck’ en wilt u reden’ slechten²⁾,

 

Dat hij mij een verckenscodt moet hier ter steden’ rechten,

 

Dan sult ghij als knechten’ van mijn sijn gepresen.

Jan

 

Maer Belitgen, ist vrede? ...

Belij

 

Het sal, seg ick, peijs wesen,

285

Dus gaet mits desen sonder faelen.

Jan

 

Wel, Belitgen lieff, ick sal hem gaen haelen

 

Sonder lang draelen’ so ick best can.

 

Waer sijt ghij meester? ...

Coppen

 

Hier ben ick, Jan......

 

Segt als een man, wadt isser ontrent³⁾,

290

Dat ghij hier compt? ...

Jan

 

Maer Belitgen mijn wijff heeft mij om u gesent,

 

Om dat ghij haer jent’ sout helpen setten

 

Een verckenscodt, wilt hier op letten,

 

Daert oude verpletten⁴⁾’ nu rechtevoort⁵⁾ staet.

Coppen

 

Jan salt oock paijs wesen?

Jan

 

Belitgen seijt, jaet...

1) sonder vertreck (= uitstel), onverwijld.

2) u reden slechten, uw gesprek kort maken.

3) ontrent, aan de hand.

4) verpletten, hier een rijmlap.

5) rechtevoort, op dit ogenblik.

[p. 99]

295

Dus u beraet’ nu hier ter stede,

 

Offt ghij mede gaet offt niet.

Coppen

 

Op u woort gaen ick mede,

 

Dus gaen wij in vrede’ naer Belitgen voorwaer.

Jan

 

Belitgen, hier is mijn meester.

Belij

 

Wel, Coppen Slimbeck, sijt ghij daer?

 

So compt wadt naer¹⁾’ en hoort mijn gewaegen²⁾.

Coppen

300

Wadt is u believen, Belitgen?

Belij

 

Dat ghij mij een weijnich moet helpen dragen

 

Sonder vertsaegen’ dees plancke’ ijet.

 

Ick sou gaerne maecken, vaet mijn bedijet,

 

Een verckenscodt, siet’ wilt dit bevroen;

 

Dus draecht dat daer...

Coppen

 

Belitgen, dat sullen wij wel doen.

305

Dus wilt u wadt spoen en niet langer beijt,

 

Want Jan Sul en ick staen hier bereijt

 

Om met goet bescheijt te brengen dat

 

Daer ghijt wilt hebben...

Belij

 

Steeckt dan u hooft elck door een gadt,

 

So salt heel pladt op u schouders leggen;

310

So moocht ghij daer mede heen gaen dreggen,

1) naer, nader.

2) gewaegen, spreken.

[p. 100]

 

Aenhoort mijn seggen’ sonder verstrangen¹⁾.

Jan en Coppen tsaemen

 

Wel, Belitgen, wel...

Belij

 

Al gevangen, al gevangen!

 

Dus maeck ick met sangen’ een blij geschater.

Coppen

 

Brant, brant, brant! ...

Belij

 

Haelt waeter, haelt waeter!

315

Van welcken snater’ een groot getier is.

Gille

 

Waer ist te doen? ...

Jan

 

Hier boven, daert vier’ is,

 

Want elck een hier’ is in groot verdriet.

Gille

 

Water, water, water! ...

Belij

 

Giet, giet, giet! ...

 

Waer dat ghijt siet’ tis alleleens²⁾.

Jan

320

Hout op, hout op, hout op! ...

Belij

 

Neen, giet noch eens, giet noch eens,

 

Want eens is geens’ aenhoort mijn spreecken.

 

Denckt dat ghij mijn inde prevaet wilde steecken;

1) verstrangen, strengheid.

2) tis alleleens, het is gelijk; het komt er niet op aan.

[p. 101]

 

Dus moeten u treecken’ gilden, van mij gehoont’ sijn,

 

En voor u quaet moet ghij met quaet geloont’ sijn,

325

Om dat ghij vertoont’ mijn een quaden prijs.

 

Daerom sult ghij seggen eerst grand mercijs

 

Eer ick u, sijt dit wijs¹⁾’ hier uijt sal laeten.

Coppen

 

Wij sullen Godt loont²⁾ seggen...

Belij

 

Dat en mach u niet baeten......

 

Ghij moet met schoon praten grand mercijs seggen.

Jan

330

Och Beelitgen, laet ons niet lang hier leggen;

 

Soo mogen wij verbreggen³⁾’ en gracij beerven.

Belij

 

Seght grand mercijs dan. ...

Coppen

 

Dat sal ick niet doen, al sou ick sterven

 

En heel bederven’ hier in dit crijt⁴⁾,

 

So en sal ick geen grand mercijs subbijt

335

In desen tijt nu seggen’ claer,

 

Maer Godt loont sonder dreggen⁵⁾’ daer,

 

Anders niet een haer’ al sout ghij u beschijten.

Belij

 

So sult ghij daer niet uijtcomen.

1) sijt dit wijs, weet dit wel.

2) Godt loont, God vergelde het u, wat dus ook in malam partem kan worden opgevat.

3) verbreggen, er van door gaan; vgl. Kalff. Tr. m. bl. 227: Eer wij verbreggen in ander steden. Voor het trans. gebruik van dit woord zie L. 407.

4) hier in dit crijt, hier ter plaatse.

5) sonder dreggen, zonder slepen, dus: kort en goed; Rotterd. Sp. 112:

Gaet ghy dan voor ick sal de leste wesen,
Zoo macht gheen queste wesen, vry zonder dreggen nu;

sonder meer dreggen (Kalff, Tr. m. bl., 222); vgl. ook Erné, Sp. v.d. Hel, 104.

[p. 102]

Gille

 

So sal ick den hoop aen stucken smijten

 

Tot u verwijten¹⁾’ ghij lelijcke meer²⁾ der meeren.

340

Sou een vrou haer man also trackteeren

 

En hem verneren’ dats qualijck gedaen.

 

Smijt wech den bras³⁾.

Belij

 

Ghij luijsige⁴⁾ boeff, ick segt u plaen’ laet staen,

 

Mijn verckenscodt saen⁵⁾’ oft tsal u berouwen,

 

So dat ghij sult seggen genade van vrouwen,

345

Al waert ghij bij mij trouwen’ noch so groot.

Gille

 

Swijcht seecker stil, off wij worpen u inde sloot,

 

Die ons bij gans doot’ aldernaest gereet is,

 

Oft ghij sult seggen dattet u leet is

 

En sonder vreet is u quaet bedrijven.

Belij

350

Dattet mij leet is? ...

Coppen

 

Jae, leet is. ...

Belij

 

Neen, al sou icker blijven...

 

So en pas ick opt⁶⁾ kijven van u niet veel.

Jan

 

Segt, tsal mij leet sijn...

1) tot u verwijten, om u te honen.

2) meer, bijvorm van merrie; als scheldw.: feeks

3) bras, vgl. L. 391.

4) luijsig, ellendig.

5) saen, spoedig.

6) passen op, geven om.

[p. 103]

Belij

 

Ick seg liever dieff, al stont tmes op mijn keel,

 

Wadt baet dat ickt heel’ al sout mijn smarten.

Gille

 

Eij, valsche seuch en quaet van parten¹⁾,

355

Hoe sijt ghij van harten’ aldus gesint,

 

Dat ghij u boosheijt niet en bekint

 

En deucht begint, segt lelijcke hoer!

Coppen

 

Denckt eens, tis mijn leet...

Belij

 

Ick seg liever dieff, ackerdrol²⁾, colffhout³⁾ en hartelijck⁴⁾ boer

 

Eij lelijcke loer⁵⁾’ hoe sal ick u noch clincken⁶⁾.

Gille

360

Werpt de hoer int waeter en laetse verdrincken

 

En te gronde sincken’ gelijck een dringer⁷⁾.

Hier worpensijse in een sloot met waeter en dan roept

Belij

 

Dieff, dieff, dieff...

Coppen

 

Sijet nu canse niet spreecken noch wijst sij met den vinger;

1) part, streek.

2) ackerdrol, wel hetzelfde als akedrolle, akkedrolle, aketrolle, een soort ‘bruinhaarde of zwartgrauwe aardrat’ (De Bo, 39); verbasterd uit lat. arvicola? Als scheldw. tevens wel wdsp. met drol, schelm Ned. Wdb. III, 3412).

3) colffhout, kinkel.

4) hartelijck, door en door, in hart en nieren; vgl. Mnl. Wdb. III, 395; Ned. Wdb. VI, 61.

5) loer, lummel (een 16e eeuws woord).

6) clincken, slaan.

7) dringer, lomperd (Ned. Wdb. III, 3375)? Of: (als) iemand, die zwaar en (of) onbehouwen is?

[p. 104]

 

Straffer slinger¹⁾ en heb ick niet veel gesien.

Gille

 

Ick wed, wij sullen haer dat wijsen wel verbien,

365

Mach het slech geschien’ naer mijn sins verfraijen²⁾.

Jan

 

Wat souden wij dan doen? ...

Gille

 

Maer haer in dit calffsvel gaen naijen

 

En laeten haer voor de craijen’ sonder drincken en eeten

 

Drie dagen leggen, ick derft mij vermeten.

 

Sij sal wel vuijtsweeten al het quade bloet,

370

Dat haer dickmael heeft gemaeckt halff verwoet

 

En met sinnen onvroet³⁾’ tegens haer man so rebel.

Jan

 

Haeltse dan uijt waeter......

Coppen

 

Belij, hoort ghij dat wel?

 

Ghij moet int vel’ dansen sonder toeven.

Belij

 

Int vel, segt ghij? Dat u Godt moet bedroeven,

375

Ghij arge boeven’ ick sallt u noch vergelden.

Gille

 

Neen Belij, ghij moocht also niet schelden,

 

Off men soud u melden’ voor een quaet wijff.

 

Her⁴⁾ fluckx, ghij moeter in.

1) slinger, vgl. De Bo, 898: flenter, afgescheurd stuk dat aan een kleed te slingeren hangt; dus: vod, lor? Of: straffer slinger = heftiger, krachtiger worp, omdat Belij juist in het water is geworpen?

2) verfraijen, verheugen.

3) onvroet, verwoed.

4) her, hier.

[p. 105]

[Belij]¹⁾

 

Ick moet? Tvallendevel op u lijff!

 

Segt vuijle catijff’ wadt sullen die luijden seggen?

Coppen

380

Wij sullen u so drie dagen laeten leggen;

 

Naer warmme weggen²⁾’ sult ghij dan wel crijgen appetijt.

Belij

 

Och goedemannen, laet mij toch quijt³⁾

 

En van dit vel bevrijt;’ ick salt mijn leven niet meer’ doen.

Gille

 

Neen, Belij, neen, tvel en sal u geen groot seer’ doen,

385

Dus wilt geen groot verweer’ doen, maer laettet so passeren.

Belij

 

Och mannen, mannen, goede mannen van eeren,

 

Hoort toch mijn begeeren’ en wilt mijn los maecken.

Coppen

 

Sult ghij u dan beteren, Belij? ...

Belij

 

Och jae ick, voor alle saecken,

 

Dus laet mij smaecken’ gracij voor regeur⁴⁾ van Justicij.

Gille

 

390 Wel Belitgen, nader vrouwen conditij⁵⁾

 

Hebt ghij nu punitij genoch geleden,

 

Wilt ghij u slechs beteren.

Belij

 

Alle quade zeden ...

 

Sullen sijn affgesneden’ voortaen al mijn leven.

1) naam ontbr. in hs.

2) wegge, wigvormig brood(je).

3) quijt, vrij.

4) regeur, strengheid.

5) conditij, aard.

[p. 106]

Jan

 

Belitgen buijr, so heb ickt u al vergeven

395

Dat ghij ooijt hebt bedreven’ tegens mijn als d'ontsinden.

 

Eij goede mannen, wilt Belitgen toch ontbinden

 

Laet haer gracij vinden’ tis wel mijn believen.

Gille

 

Sal sij dan meer van goede mannen maecken dieven

 

En haer namen grieven’ met schant en blamatije?

Belij

400

Och neen, goeden mannen, grand mercijs vande gracije,

 

Die ghij mij tot dese spacie’ nu hebt bewesen.

Coppen

 

Belijtgen, van dit calff bent ghij nu genesen¹⁾,

 

Dus wilt naer desen’ niet meer ten stier²⁾ gaen.

Belij

 

Neen, neen, geensins, dat is nu al gedaen,

405

Dus laet ick dat staen’ en wensch met goede reden’ hier,

 

Dat alle quae wijven binnen deser stede’ fier

 

Gestraft mochten worden op de selffde manier,

 

Als ick was schier³⁾’ sij souden wel haest verkeeren.

Jan

 

Wij bidden u altsaemen, ghij vrouwen van eeren,

410

Bemint u mans als heeren’ door liefde vol trouwen.

Belij

 

En hebt ghij goede mannen, wiltse goet houwen,

 

Op dat ghij eerbaer vrouwen’ mocht blijven fijn,

 

Want mans moeten mannen’ en vrouwen moeten vrouwen sijn

 

Dus elck int schijn’ daer hij in geropen⁴⁾’ is.

1) genesen, verlost; vgl. mnl. van (enen) kinde genesen, van een kind verlost worden.

2) ten stier, naar den stier (obsc.).

3) schier, bijna.

4) ropen, roepen.

[p. 107]

Gille

415

Een eerbaer vrou over al niet te coopen’ is,

 

Waer aff dat oopen’ is tschriftuerlijck accoort.

Jan

 

Sij is haers mans troost......

Coppen

 

Hoort, ghij Haerlemsche mannen, hoort,

 

Hebt ghij rechtevoort’ nu eerbaer wijven

 

En wilt tegens haer niet vechten noch kijven,

420

Maer laetse blijven in goede vreden...

Gille

 

Onderwijst malcander met manieren en zeden

 

So, so vint ghij u steden’ int hemels troon,

 

Want als deen hant dander wast so sijnse beij schoon.

Jan

 

Hier mede uwen oorloff¹⁾, vrinden jidoon²⁾,

Belij

425

Neempt inden besten thoon’ dese slechte pracktijcken³⁾.

Gille

 

Hier mede uwen oorloff, vrinden jidoon.

Jan

 

Bedeckt onse fouten, dat ist tbeste loon,

1) oorloff, afscheid; een vaak voorkomend slot; vgl. Nyeuv. 83/4; Van der Laan, Rederijkerssp. 92; de volledige uitdr. Stoett, Dr. Kl. 57: Hier mede uwen oorloff...... nemen wij.

2) jidoon (idoon), goed; een vaak voorkomend woord in de Rederijkerstijd met - vgl. Ned. Wdb. VI, 1364/5 - niet altijd te bepalen bet.

3) pracktijcke, bedenksel.

[p. 108]

Belij

 

Dat ons mach sijn geboon’ van armen oft rijcken.

Gille

 

Hier mede uwen oorloff, vrinden jidoon,

Coppen

430

Neempt inden besten thoon’ dese slechte practijcken

 

Van ons Pellicaennissten wiens¹⁾ Trouw moet Blijcken.

 

fijnis in dicht 460 regulen

 

Prologe lang 29 regulen

 

Par Trouw Moet Blijcken.

1) wiens, vgl. T. 506.