Multatuli Encyclopedie

Stoomkracht,

In een voetnoot bij Idee 1068 brengt m. de uitvinding van de stoomkracht ter sprake: ‘Het hedendaags schermen der natuurkundigen met “druk van de atmosfeer” is niets dan 'n nieuwe benaming voor de oude zaak [*horror vacui]’ (vw vi, p. 713). Twee jaar later schrijft hij over dit onderwerp

[p. 448]

in dezelfde geest aan *V. Bruinsma. Bruinsma heeft namelijk voor een leek niet duidelijk gemaakt hoe de condensatie gebruikt wordt als dynamisch hulpmiddel. m. vraagt hem of hij gelijk heeft wanneer hij denkt dat het bij stoomkracht gaat om de ‘afwisseling van tensie en ontspanning’. Hij meent namelijk dat stoomkracht meer is dan de kracht alleen: ‘daarom dan ook dat *Watt, *Fulton, *Caus niet “de stoomkracht” hebben ontdekt. Deze kracht kende iedere ketellapper, die wel genoodzaakt was, veiligheids-kleppen aan z'n vaatwerk te maken, om niet door moeder Natuur te worden gestraft met 'n explodeerende oorveeg.’ (17 februari 1875, vw xvii, p. 367).

Bruinsma reageert op 5 maart geprikkeld op m.'s brief. m. heeft weliswaar gelijk wanneer hij zegt dat stoomkracht meer is dan uitzetting alleen, maar hij overdrijft de rol van de condensatie. Ook meent Bruinsma, na lezing van bovengenoemd Idee, dat m.'s natuurkundige kennis ‘kant noch wal’ raakt. Hij corrigeert in deze brief ook andere natuurkundige misvattingen van m., waarna hij vervolgt:

‘Neen, neen, neen, die frazenmanie “onzer natuurkundigen” loopt de spuigaten niet uit en jammer vind ik dat zy - als wy - zeer veel van u moeten hebben gelezen, om zoo'n noot niet als maatstaf van 't andere te laten gelden.’ (vw xxv, p. 95-96)

In de Millioenen-studiën spreekt m. van de ‘apocriefe historie met dien theeketel der tante van James Watt, na Fulton, na den armen Salomon von Caus...’ (vw v, p. 41).