Mata-gelap,
(Mal. zwartogig, in razernij) m. geeft in de Max Havelaar de letterlijke betekenis ‘verdonkerd oog’ en legt uit dat mata-gelap een toestand is waarin iemand verkeert ‘die in razerny alles wat hy ontmoet neervelt, tot hyzelf verslagen wordt’. Hij heeft het ooit eens ‘zelfmoord in gezelschap’ genoemd.
Oorzaken zijn meestal liefdesverdriet (‘minnenyd’) of ‘lang opgekropte wrevel over mishandeling’. Opium speelt vaak een rol bij deze kwaal (noot 141 uit 1881, vw i, p. 359).