Multatuli Encyclopedie

Indrukken,

Na een indruk komt een *gedachte, gevolgd door een denkbeeld, aldus schrijft m. Het vormen van een gedachte waaruit zich een denkbeeld kan ontwikkelen, is een actief proces, dat geleerd moet worden. Wanneer men zich dit proces niet eigen maakt, blijven indrukken in het luchtledige hangen. Indrukken ontvangen we, aldus schrijft hij in Idee 592 ‘byna voortdurend en met zo weinig inspanning, dat wy eerst later aan onze vermoeienis bespeuren hoe daartoe toch enige inspanning blykt nodig geweest te zyn. Het verwerken van die indrukken tot gedachten vordert reeds zekeren arbeid waarvan we, traag genoeg, ons zo slordig mogelyk afmaken.’ (vw iv, p. 343-344). In Idee 267 stelt hij:

‘Wy hebben zelden een mening. Meestal voelen wij maar indrukken, en daaraan geven wij après coup rang

[p. 222]

van opinie, door er wat sluitredenen voor te zetten, die we van pas maken, zoals 'n eindversrymelaar de regels voor 't vers-eind.’ (vw ii, p. 464)

Er zou veel te doen zijn met onze indrukken, merkt hij in Idee 504 op, ‘als we ons de moeite gaven ze goed te gebruiken’ (vw iii, p. 241). *denken