In excelsis

[p. 262]

Franciscus Xaverius

HOE FONKELEND EN KOSTBAAR ZIJN DE ORDETEKENS EN DE ONDERSCHEIDINGEN, DOOR de Kerk van Rome op een afgedragen, vaalgereisde jezuïetentoog gespeld!

Priester van de Sociëteit van Jezus, Gezel van de Heilige Ignatius, Missionaris van Indië en Japan, Patroon van de Uitbreiding des Geloofs. Zij passen bij de ongemeten grootheid, de mateloze moed, de werkelijk imposante schoonheid van dit verheven beeld in de gaanderij der Christenheid.

Maar de schilders zagen hem ànders. Een hartstochtelijk mens, een berg-gids naar de Hemel, een mens die zijn leven lang stierf aan die Hemelse kwaal: geen tevredenheid, geen rust, geen geluk te kennen, zolang niet het brandend schijnsel van de Verlossing ieders levenslicht was.

[p. 263]

Vanaf zijn jongenstijd staat het teken hem in hart en hoofd gebrand. Hij zal niet middelmatig kunnen zijn, hij zal achter iedere horizon een verdere einder vermoeden. Huizen en landen, gevels en gezelschappen zijn hem doorzichtig: achter de torens van het geboorteslot, achter de boekenrijen van de Parijse Universiteit, achter de sprekende gezichten van zijn studievrienden, brandend door de hemels van Spanje en Frankrijk en Italië, ziet hij de volkenstoeten van het Oosten optrekken, ziet hij slag en weerslag van culturen op de gele flank van de aardbol.

Als Ignatius hem in de aanvang spreekt over de nood der Kerk, over de dorst der zielen, overtuigend, glashelder, uren lang, dan is hij horende doof. Maar een prent op de tafel, een vreemd weefsel aan de wand, een beeld dat van ver komt, maar men weer niet van waar, doen hem borend in de verte staren.

God lijft hem in: hij behoort tot het zestal zuilen dat voor het eerst de tempel schraagt die Ignatius voor de eeuwen bouwt, de thans met onverwelkbare lauweren omhangen Sociëteit van Jezus.

Zijn leven wordt wilder dan een jongensdroom en dreunender dan de storm op de torens. Schepen worden hem vertrouwd onder de voet als de vloer van een kloostercel, de rug van een paard is hem gewende zetel, nachten doorlicht van het Zuiderkruis, morgens van bloedstollender gevaren dan de angstdroom op kon bouwen. Oceanen, bergketens, eindeloze slinger-

[p. 264]

paden, afgronden en steilten, gevangenissen en gastmalen, doopwater en bloed, martelvuren en altaarkaarsen, het wordt één mannelijk logboek van het vaartuig dat het Kruis van Christus in de masttop voert.

Voor-Indië, Achter-Indië, de gouden Molukken, Ceylon, een eindeloze reis. Land na land doorwandeld en doorkruist in de kracht Gods, die zó in hem groeit dat bij ternauwernood de eigen zwakte nog kent. God huist in zijn mond en hij spreekt met de helderheid van Paulus en met de onverbruikte moed van Petrus' eerste propagandarede. God sterkt zijn arm en wonderen zijn als tekens rond zijn weg.

Als een vuur in de veengrond, kruipend verborgen, oplaaiend waar hoger voedsel is, zo is zijn apostolische hitte. Families voeren families aan, stammen drijven stammen tot op de knieën, dorpen doordringen steden, van landen slaat de hoge kreet der bevrijding over naar andere landen.

Op 3 December roept God zijn verspieder en schatgraver tot zich. Als Mozes sterft hij aan de zoom van het land van zijn leste aardse verlangen: in het zicht van Kanton. De lemen bodem van China zal zijn moegezworven zolen niet nog meer verharden.

Maar overal in de voren kiemt het zaad, overal over de aardkloot ruist het graan dat bij uitwierp en in liefde tot wasdom bracht.

Het is een sterk gewas, een werkelijke vrucht des hemels. Als na een periode van twee en een halve eeuw Japan weer het kruis ziet bin-

[p. 265]

nendragen, blijken er families te zijn waarin de gedachte aan Christus nimmer verduisterd is geweest!

Japan rookte van de christen-offers. Koud en meedogenloos ontdeed men hart na hart van de Westerse heilsleer, maar het gezegende woord van Franciscus bleef gloeien in de schemering.

Denken wij vandaag aan Japan, aan de noodzaak en de plicht de Blijde Boodschap overal te blijven verkondigen, en bidden wij met Vondel om Xaverius' voorspraak:

‘Gij worstelaar en kampioen, die heden
Het harrenas hebt afgeleid omhoog,
En uit de rijke boog
Van Gods gewelf Uw kinders hier beneden
Met smarte worstelen ziet,
Versma hun bede niet!’