In excelsis

[p. 232]

Sinte Cecilia

ZE ZONG NIET, HEBBEN DE GELEERDEN UITGEMAAKT. ZE SPEELDE GEEN KNIEVIOOL, geen pijp-orgel en geen fluit. Haar beschermvrouwschap van de zangkoren is gebaseerd op een gestolen reputatie, en alle afbeeldingen die recht laten wedervaren aan de legende dat Sancta Cecilia eigenlijk Sancta Musica zou zijn, zijn prentjes bij kindervertelsels.

Verdedigen wij onze heiligen. Verdedigen wij ze ook, wanneer de reputatie wordt aangevallen die zij zich niet zelf-, maar die wij hun bezorgd hebben.

Waarom, vraag ik me in eenvoud des harten af, zou Cecilia niet gezongen hebben? Waarom zou ze niet in de verkoelende schemeravonden van Rome op de vedel hebben gespeeld? En waarom zouden haar vingers niet over het pijporgel hebben gestoeid?

[p. 233]

Alle armen, de armen van geest en de armen aan goederen, zijn gek op pijporgels, op Romeinse en Hollandse, op electrische en met handkracht gedrevene.

Ze zijn letterlijk en figuurlijk overdonderd, wanneer onze slecht-betaalde organisten na de Hoogmis laten horen welke bulderbassen hun instrument ter beschikking heeft, en ze zijn tot in het diepst van hun tedere hart geroerd wanneer bij de voornaamste delen der H. Mis de vox humana en de herdersfluit worden los getrokken. Cecilia speelde natuurlijk wel op een pijporgel, in de voorhof van het prachtige huis dat ze bewoonde, en dan kwamen de gewone buurtbewoners eerst met hun neus tegen de spijlen van het deftige hek, en later met hun ellebogen tegen het instrument zelf aan staan, wanneer de dochter van Metellus in de schemering vrome melodiën speelde.

Maar wie heeft ooit bedacht dat de beul daar bij geweest kan zijn? Hij woonde waarschijnlijk in een van de hoge huizen die nu nog in de buurt van Cecilia's heiligdom staan. Hij had drukke dagen en hij had dagen zonder werk. Had hij arbeid te verrichten, dan werd er geschreid in Rome, en werd er in de catacomben een ondiep en smal graf gehouwen in de wand. Tot vroeg in de morgen werkte men dan aan de inscriptie, en soms moesten de vleugels van de duif des Vredes of de Olijftak van het Heil snel worden afgebeiteld, omdat het schemerige licht van de nieuwe dag door de ronde gaten viel.

[p. 234]

De beul wist dat niet. Hij veegde bedachtzaam zijn brede zwaard schoon, want het bloed korstte snel, en, of het nu van Christenen of van bandieten was, hij zag het niet gaarne wanneer het niet strikt nodig was.

Ik denk dat de beul van muziek bield. Bijna alle beulen houden van muziek, van tere, droefgeestige deuntjes, van liedjes zó dun van klank dat een kinderstem ze het best kan zingen, en van vrolijke liederen, zo ver van bloed en moord verwijderd, als een mensen-lach maar van een mensengil-in-doodsnood verwijderd kan zijn.

De beul luisterde. Voor het hek. Hij drong niet naar voren tot rond het orgeltje omdat een beul nu eenmaal niet gezien is, al is zijn vak noodzakelijk en zijn zijn diensten soms onschatbaar. Dat Cecilia Christin was, wist hij niet. Dat ze eerst haar echtgenoot Valerianus, en later baar schoonbroer Tiberius tot doop en genade gevoerd had, kon hij niet weten alvorens hij vluchtte na de derde slag. Toen hij een schijf watermeloen stond te eten bij de ingang van het circus, had hij over haar horen praten, maar hij had geen ogenblik meer aan het meisje met het orgeltje gedacht. Het was trouwens beter, maakte hij vroeger reeds voor zich zelf uit, helemaal niet te denken, voor een beul.

Die hij terecht moest stellen hadden dikwijls te véél gedacht, en later behoefte gevoeld dat wat ze eenmaal hadden gedacht, in daden om te zetten. De rechters hadden het gemakkelijker. Die dachten ook, tenminste, ze fronsten

[p. 235]

hun voorhoofd, en wierpen de punt van hun toga over de schouder, als wilden ze met de wind van die waaiende plooien alle slechtheid der wereld uit hun gedachten en uit de rechtplaats bannen. Maar hun gedachten uitvoeren hoefden ze niet. Zij dachten: Gij moet dood. Hij moet dood. Die allen moeten dood. En de beul zette hun gedachten dan om in felle, flitsende daden waarbij het bloed vloeide als wijn uit de tuitkan.

Waarom zou een beul dan denken?

En voelen? Dat deed hij óók niet, zegden de buren. Maar dat was leugentaal. De beul voelde wanneer hij moest kijken hoe de bijl in de halswervels viel, en wanneer hij over veroordeelde en wachters heen moest zien naar de blauwe hemel boven de verre Campagna. Het meisje met het orgeltje... Het meisje dat hij eens in een draagstoel had zien zitten, zwevend als in de kajuit van een klein scheepje, gewiegd op de brede schouders van Moren die verheugd waren over zó'n lichte vracht. Ze zat toen met de handen gekruist over de borst, het gezicht naar beneden gewend. Hij had de Vestaalsen zo gezien in de wachtkring rond het heilig vuur. Cecilia nam Jezus tot bruidegom, en haar man tot aardse beschermer. Beiden verkeerden zij in hun huis als in een wit, stil klooster, waarin men de stap Christi hoort in de gangen, als men een ogenblik heel en al stil wil zijn.

De broer van Valerianus was rond en met hen, en ook hij leefde in het nieuwe, volmaakte rhythme van de Kruis-belijdenis. Wat wonder

[p. 236]

dat Romein en afgodist haar te doden zochten? Meer dan haar verachting voor wat mensenhanden maakten uit steen, hout en goud, was de smetteloosheid van haar leden, het stralen van haar voorhoofd en het on-aards bewegen van haar smalle handen hun een ergernis.

Waar ter wereld verdraagt de slechtheid de deugd, en, zag men ook al leeuw en lam onder een enkele boom te samen liggen, nóóit omarmden zondaar en zalige elkander, of de zondaar schreide van berouw en de zalige lachte van vreugde.

In Rome schreiden de zondaars niet. In Rome lachten zij van de morgen tot de nacht. En als het weer morgen geworden was, lachten zij, zoals alleen een mens die vol vrees op de volgende morgen heeft gehoopt, lachen kan.

Cecilia vluchtte voor de valse vreugde, en koesterde blijdschappen in haar hart, zó werkelijk en zó tastbaar, dat het leven rond haar een bange, onrustige droom werd, waaruit zij steeds dringender hoopte te ontwaken. Almachus beval de beul Valerianus en Tiberius te onthoofden. Zij stierven, de een een paar tellen na de ander. Het laatste wat ze zagen was een stofwolk op de weg naar Rome: de snelle ruiter, die reeds vertrokken was met het bericht van hun dood.

Cecilia liep in de schemering achter de baar, waarop men de beide broers had gelegd. Toen de stoet langs de tempel van Jupiter kwam. stond het haar klaar voor ogen, dat de Bruidegom nu haastig roepen zou voor het feest.

[p. 237]

Almachus bleef de hoffelijke, in de hoofse taal der aarde volleerde Romein. Hij sprak met haar terwijl bij afdaalde van de rechterstoel als om haar te doen vergeten, hoe dodelijk-officieel hun betrekkingen waren op dat ogenblik. Tot hij geen uitweg meer zag, en breed, tot alles besloten, zijn plaats weder innam onder de keizerlijke vaan.

‘Kent gij mijn macht?’ vroeg hij Cecilia, langzaam.

‘Uw macht is als uw buik: zo vol wind, dat een enkele speldeprik kan maken, dat het een zak vol plooien wordt’, antwoordde de dochter van Metellus.

‘Vanwaar nu nog, op dit ogenblik, die trots?’

‘Wat gij trots noemt, noem ik, in goede hoop, standvastigheid’.

‘Wat helpt U standvastigheid tegen een, die gebied over leven en dood?’

‘Nu weet ik zeker, dat de leugen in U woont: gij kunt het leven nemen van de levenden, maar neem de dood eens weg van de doden?’

De Romeinen die beschaafd rond de gerechtsplaats stonden, zeiden later nimmer boeiender schouwspel te hebben mee gemaakt: de schone, stralende Cecilia, bezeten door een onbekende geest, en de beschaamde gestalte van Almachus, die niet beter wist te doen dan met de voet te stampen en onnodige bevelen te geven aan dienaren en helpers.

Het zwaard sneed de laatste banden door. Driemaal sloeg de beul toe. Driemaal werd zijn hand vertederd, en, zoals tederheid váák pijn

[p. 238]

voor de beminde betekent, gaapte de wonde roder en dieper na iedere slag. Maar de ziel wilde nog niet scheiden van haar aardse woon. Toen is het geschied dat de beul het zwaard wegwierp tot tegen de trappen van Jupiter's tempel. Het rinkelde als wanneer men kristal tegen kristal stoot, en die enkele hoge tonen gingen voor Cecilia onmerkbaar over in het ijle zingen van de hemelingen-stoet die nader kwam.

Niemand geloofde de wegwerker die in de taveerne aan ieder vertelde dat hij de beul was tegengekomen, die zingend langs de weg liep, wankelend in de blinde, zo stijf hield hij de handen tegen de oren en ogen gedrukt.