In excelsis

[p. 227]

Elisabeth van Thüringen
Moeder der armen

IN VORSTLIJKE KLEDIJ, DE KROON OP HET HOOFD, TERWIJL ZIJ IN EEN SLIP VAN DE MANTEL ROZEN toont, zo beschrijven de dikke boeken, waarin aan schilders en beeldhouwers verteld wordt, hoe zij de heiligen moeten tonen, Elisabeth.

Maar zij droeg niet de kroon en het kleed van koningsbruiden, en de mantel van sameet en hermelijn plooide niet om haar leden.

Rond haar slapen was de blijde, geurige kroon van herfstrijp haar, van korengoud overgoten. Meisjesvlechten, met moeite gewonden tot een moedertooi. En niet stijve stulpplooien van brocaat stonden tot op het maroccijnen schoeisel, maar het nederig waaien van schortelinnen speelde haar om de bedrijvige voeten.

Zij is de dichterlijkste onder de heiligen, want op haar bede werd brood rozen; ze deelde het

[p. 228]

brood zó onder baar lieve armen, dat het was alsof ze rozen bracht in levens die het bestaan van rozen en geuren en ochtenddauw vergeten waren.

Ja, een schort vol rozen. Een moederschort, de schoot van een schort, de plek waar het kind als in een verzonnen bark naar zijn dromen vaart, de plek waar het weerloze het allerveiligst is.

Elisabeth was een Hongaarse prinses en ze wist ternauwernood de namen van de dieren en van de dagen, toen zij reeds werd bestemd de bruid te zijn van Lodewijk, de zoon van Herman, landgraaf van Thüringen. En, opdat zij jong reeds wennen zou aan de sfeer en de stijl van het hof dat zij eenmaal zou moeten beheersen, vertrok zij kort nadat haar onbekommerd hart en haar kleine handjes waren weggeschonken, naar het paleis van haar schoonouders. Daar waren de veilige, kleine wegen niet, waarover zij dromend kon dwalen, en de ballen waren te mooi en de meiden te eerbiedig, en het ging zoals het gaat wanneer men een jonge leeuwerik uit het gras beurt om die in een kooi te sluiten; zij keek triestig naar de verte en deed zich pijn aan de tralies.

Moeder Geertrui had vanaf haar geboorte wel geweten: het kind Elisabeth was een wondere bloem die héél moeilijk open ging, maar waar binnen een goede geur bewaard werd voor Die in haar héél jonge jaren al haar Prins en Beminde was, de Onzichtbare Bruidegom. En nu kwamen alle voorspellingen die moeder háár

[p. 229]

verzwegen had, maar aan vader had gedaan, gaandeweg uit: Elisabeth werd een vreemde in de praal van het nieuwe huis.

Haar dagen begonnen eerst als ze geëindigd waren: in de stilte van haar eigen vertrekken, als zij kinderlijk en onbevangen kon spreken met de meiden die haar verlosten van haar staatsiekleed, en met de enkelen even eenvoudigen als zij onder de ere-juffers die haar waren toebedeeld. Een dag vol klein verdriet en plagerij was dan voorbij: de speldeprikken van Sophie, die haar een bespottelijke bruid vond voor haar zoon, de openlijke spot van tante Agnes, de boze petemoei van het hof, en heel het glimlachend en werelds gevolg.

O, het was te veel voor een arm klein mensenkind! Terwijl ze toch zoveel liever naar moeder terug was gegaan, naar moeder, die wist, dat ze de grauwste kloostersluier boven 't witte bruidskleed zou verkiezen, werd haar openlijk verweten dat zij de prins te vleien zocht. En dan stond zij tussen die snaterende vrouwen die zeiden dat nooit ter wereld een prins slechter bruid kreeg toebedeeld, en de prins zelf, die zwoer voor al het goud van de wereld geen afstand te willen doen van haar die zijn vader voor hem gekozen had.

Elisabeth was negen jaar toen de vader van haar verloofde stierf, en nauwelijks vier jaar later voerde Lodewijk haar voor het altaar... Zij werd een vrouw als die ons in het Evangelie ten voorbeeld zijn gehouden. Een waardige, volmaakte echtgenote van een voornaam en

[p. 230]

machtig man, zorgend, stralend, troostend, beminnend. Maar als Lodewijk's zorgen van staat hem ook maar één week van haar vertrekken verwijderd hielden, legde zij sieraad en pronkkleed af, en werd ook uiterlijk de nederige derde ordeling van Sint Franciscus die zij innerlijk altijd was.

Hoe onstuimig moet haar man aan haar hebben gedacht, toen hij ten kruistocht onder het kromzwaard viel...

Hendrik, Lodewijk's broer, verloor niet de minste tijd met troostredenen of betuigingen van medelij; hij verjoeg haar uit haar paleis nog dezelfde dag dat het doodsbericht van Lodewijk in Thüringen aanwoei. En de armen en ellendigen over wie zij zich altijd had ontfermd, waren de eersten om haar te bespotten toen haar zelfs het onderdak in een herberg geweigerd werd, omdat zij het logies voor haar en haar kinderen immers niet betalen kon...

Een oude vrouw, die zij altijd met liefde en alle goeds had bijgestaan, zo vertellen de kronieken, stiet haar in de modder, om maar vóór haar weldoenster de smalle brug over een beek te kunnen begaan.

Later, toen zij door machtige bemiddeling, doch zonder dat zij zelf daarvoor ooit enige moeite deed, haar erfdeel kreeg toegewezen, werd zij een heilige dwaas, een spilzieke, een die als men haar niet weerhouden had zelfs het linnen overkleed had uitgedaan om het weg te geven. Zo werden haar dagen en haar jaren vol, tot het lichte ziekbed der heiligen voor haar begon,

[p. 231]

[...]en dageraad waarin de zon der geestes opgaat over de geploegde akker van het vlees.

Zij sprak als het kleine meisje van voor zoveel jaren, en die zich over haar bogen hoorden hoe zij over de geheimen van de Heer sprak als kind over de vlinders in zijn tuin.