In excelsis

[p. 219]

Willibrord
Apostel der Nederlanden

EEN BREDE BUNDEL ZONLICHT STAAT OVER DE GROENWITTE WATERWEI, EN DAARIN VAren de kleine boten naar het vasteland. Het zijn de kleine schepen die op de oude prenten staan. Welbevaren mannen zetten zich schrap tegen de roerstok en met helder geklapper vangt het grootzeil de wind voor de nieuwe koers. Op de voorsteven staat de jongeman met het woord Gods tegen de borst geklemd. De zon vingert over zijn habijt en legt een trillende goudvlek achter zijn kroezig haar.

Nog is alles aan hem leven, moed, opstand, onbuigzaamheid, veroveringslust. Eeuwen en eeuwen later zal dit alles bewegingloos geworden zijn, de plooien zullen zich plechtig en streng bundelen van hoofd tot voet en de aureool zal als een schijf gestold licht zweven bo-

[p. 220]

ven het verklaard gelaat.

Nu is het nog de vechter die de strijd tegemoet gaat. Strenge, geweldige woorden staan in zijn hart. De hymnen en de koorzang laat hij achter zich met de vrede van die de Waarheid reeds gevonden hebben. Hij ziet de rollers op zich af komen, en trilt tot in het voetgewricht, wanneer het schip hem er boven uit beurt en verder draagt naar de kustlijn, die achter damp en flarden schuim hard en feitelijk nader komt.

En als de kiel schuurt over het schelpenstrand, springt hij ongeduldig aan land en rent een eindweegs de duinen op, als een jager die hoopt achter die hoogte eindelijk het eerste wild te zien.

Vanuit Katwijk begint de veldtocht van Willibrord, en reeds in Utrecht is er de grimmige weerstand van koning Radboud. O, Willibrord wist tevoren wat hij tegenover zich zou vinden. Zijn niet helden en heiligen hem voorgegaan, en zijn ze niet, moegepredikt en moegestreden, als vrome grijzen in hun land teruggekeerd?

Radboud is koel-hoffelijk, vormelijk-hulpvaardig, maar hij houdt hart en poorten gesloten voor de heilsleer die uit de gehate vreemde komt. Eerst als Pepijn de hardheid van zijn hand en de glans van zijn macht achter Willibrord laat oprijzen, zal deze stap voor stap binnendringen in het land waarin Wodan's pijnwoud de schemering bewaart en waar op de onafzienbare heide en in het eindeloos broekland de oude goden harteloos heersen over hun volk.

[p. 221]

In 690 trekt Willibrordus naar Rome. De gunst en de diplomatie van Pepijn maakten, dat zijn stoet er een werd van eer en aanzien, maar te midden van de aanzienlijken die met hem waren, was Willibrord de stille bidder, die altijd weer het driftig ongeduld naar de zielen met moeite bedwingen moest.

Wij weten het: Sergius gaf hem de wettige zending, en toen daar in het Lateraans paleis de handen van de Paus van Rome rustten op Willibrords hoofd, toen werd de band gesmeed tussen de lage landen, tussen Nederland en Rome. Toen werd, voor eeuwig en altijd, het erfdeel van ons vaderland ingebracht in de wereldrijkdom van de Kerk Gods, toen werd een vriendschap gesloten die thans nog bloeit. En Willibrord begon, vuriger en moediger nog dan tevorern, aan de kerstening der Friezen. Over hun trotse hoofden hief hij het naakte, arme kruis, en waar zijn woorden hun nog niet de twijfel brachten, deed het de ongestrafte moed van zijn handen. Sidderend van vrees wachtten zij, wanneer hij met het kruis hun heiligdommen en godenbeelden aanraakte, roepend luid over hun onmacht en hun onwaarachtigheid, en als bliksemslag en ziekte uitbleven, werden hun harten klein en keken zij als verwezen toe wanneer Willibrord de eiken deed versplinteren en de beelden door ossen langs de grond liet voortslepen tot in de modder van de poel. En toen hij na vijf jaar arbeid opnieuw de poorten van Rome naderde, was zijn hart vol dankbaarheid over alles wat

[p. 222]

hij de Paus kon zeggen: zó groeide het heilig graan, zó hard werd er gewerkt op de velden. Sergius zelf wijdde Willibrord tot bisschop en - hard en als een kreet moet zijn eigen naam geweest zijn voor het oor der Romeinen - gaf hem de naam van Clemens, de Paus-martelaar wiens glorie de volgende dag werd gevierd.

Dan komen de jaren van het grote werk: de prediking langs de grote rivieren, Zeeland, Limburg en Brabant, tot ver in Denemarken, op Helgoland en in Duitsland. In Echternach ligt als het ware zijn geestelijke en materiële basis, die hij later in zijn testament zal noemen: ‘het huis Gods te Echternach, en de heilige gemeenschap van broeders die daar God dienen’, terwijl in Utrecht zijn hoofdkwartier gevestigd is. Utrecht is dan al wat het nog is: geografisch middelpunt van Nederland, en vanuit de Sint Salvator en het klooster dat Willibrord stichtte, trekken telkens nieuwe krachten het missieveld binnen.

Willibrord stierf in de nacht van 6 op 7 November 739. Wij mogen geloven dat hij tijdens zijn laatste jaren in de stille gaarden en vreedzame landouwen van Echternach wat van de rust had gevonden die hij een leven lang had ontbeerd. Uit een ongekend rijk blok marmer, daarvoor reeds lang tevoren door een vrome vrouw geschonken, werd het schrijn gehakt, dat zijn lichaam bevatten zou, en op dezelfde tijd dat hij de hemelse glorie verworven had, begon hier op aarde de stroom van wonderen reeds waarin God zijn gedachtenis eerde.