In excelsis

[p. 204]

Ursula en de elfduizend Maagden

OP DE OUDE PRENTEN ZIEN WIJ HET WONDERLIJK GEBEUREN AFGEBEELD: EEN stijve bries bolt de grote zeilen van schip na schip, en alle dekken zien wit, als een kersenbongerd in de lente, van het stralend kleed der maagden. Jonge vrouwen en meisjes, kinderen nog, in wier ogen het prille licht van de eerste, zuivere genegenheid is ontstoken. Als een onafzienbare kudde witgewolde lammeren staan zij tegen elkander gedrongen, en hoog en zuiver klinkt hun zingen over het water. Waar de schaduw van de zeilen valt, leven alleen de omhoog geheven palmen boven het melkwit van het zoet gezelschap uit, maar waar de zon van het blikkerend water terugkaatst op de gezichten ligt over alles één glimlach van blijde verwachting.

[p. 205]

Het waren soldatenbruiden, de elf duizend onder het vroom commando van Ursula, die Ribadeneira de ‘kolonelle’ van een maagdenarmee noemde.

De koning van Brittanje vroeg aan Deonoot, die Maurus was bijgenaamd, en koning van Schotland, diens dochter Ursula ten huwelijk voor zijn zoon Konaan. Ursula's roem was in liederen uitgedragen en tot over de wateren gewaaid. Zij was schoon, bovenmate; vroom, zoals een jonge vrouw kan zijn die nog alles te geven heeft en wier hart van mildheid en ootmoed is volgedaan. Maurus ziet het gezantschap komen, en hij ontvangt het met staatsie en feestelijke voorkomendheid. De cithers ruisen en de wijn vloeit, maar in de hoofsheid der gesprekken blijft de angst van de vader maar moeilijk verborgen: hij wil zijn duive niet uit laten vliegen naar het nest van de felle adelaar. Hij weet hoe Ursula zichzelve een bruigom koos, de liefste van alle, en hoe Jezus haar blijdschappen schenkt en genade, waartegen alle rijkdom en liefde van deze wereld pover wordt en bleek. De gezanten gaan en keren. Telkens klinkt in hun boodschap het verlangen van Konaan en de wil van Maurus dwingender door.

Dan valt de schaduw van de Romeinse standaarden over Brittanje, en als de heerschappij der veroveraars gevestigd is, is Brittanje's koningshuis ontluisterd, en prins Konaan onder de Romeinse legeroversten opgenomen, en met hen naar Bretagne getrokken.

[p. 206]

Ursula leeft niet in de tijd, en als haar vader haar zegt, dat het gevaar van de dwang over haar leven naar mensen-inzicht geweken is, dan is het of zij met moeite luistert naar die boodschap uit een wereld die zij sinds lang in liefde en gebed ontkwam.

De jaren gaan, maar zij verschonen Ursula. Zij blijft als een nauw-ontloken roos die op een wonder-zonnige morgen wacht om haar hart te openbaren aan het licht.

Dan staan wéér de gezanten voor haars vaders troon.

Regulus, die de legioenen in Bretagne commandeert, wil daar de lictorenbundel blijvend planten. Hij wil de vruchtbare landen koloniseren en dat zijn soldaten huwen en zo een nieuw volk planten in het wingewest.

Konaan heeft hem geraden een bede te zenden aan Deonoot, dat deze hem de nijvere, gewillige maagden van Schotland zenden zal, tot bruiden voor zijn kohorten. Regulus volgt zijn raad, maar wat een bede zou moeten zijn wordt een krachtig verzoek, met de duidelijke dreiging dat een afwijzing oorlog, plundering, ellende betekent.

O, de hoeven en de huizen van Schotland, ze gonzen van droefheid en overreding, van tweespalt en verzet ook. Maar de soldaten, werd gezegd, zullen rijk zijn en hun eigen hoeve bezitten.

Konaan, die sinds het doopwater vloeide, Aethereus genoemd wordt, droomt dat zó tenslotte nog aan zijn diep verlangen zal worden voldaan.

[p. 207]

Ursula zal immers onder de maagden zijn die komen als de moeders van het nieuwe volk? Ursula vraagt haar Bruidegom om een teken, en het wordt haar klaar hoe zij aan het hoofd moet gaan van deze wonderlijke expeditie. Zij zal de maagden sterken en bemoedigen, maar, vóór alles, zij zal ze zó ontsteken aan haar hart dat ieder van hen de man die haar wacht zal kunnen bevrijden uit de schemering van het heidendom.

Zo wordt de reis, zo droef voorzien, tot een kruistocht, en als bij de inscheping her en der het schreien om het afscheid opklinkt, is het Ursula die aller vrees tot blijdschap maakt, nu zij als een veilig boordlicht op de steven te blinken staat.

De kust van het vaderland wordt rozig en grijs en glijdt onmerkbaar achter de nevels weg. Dan blaast de wind onstuimiger in de zeilen, en de kracht die hen drijven moest naar het land van haar nieuwe roeping, voert hen verraderlijk in de dood....

Het is niet de trouwe grond van Bretagne waaraan de kiel gaat schuren. Stormen, die tot or kanen worden, werpen de schepen naar het Noorden, en als de monding van de Rijn zich veilig opent, is het nog maar luttel dagen reizen tot zij 't bruine silhouet van Keulen rijzen zien. En van wat daar geschiedt vertelt ons de historie, warm van het maagdenbloed dat breed spreidde over de verbeelding van de tijd. De Hunnenvuren roken overal langs de oevers, en onder iedere speerpunt grijst het wellustig ge-

[p. 208]

zicht van een krijger die zijn afgoden dankt om de weerloze prooi.

Als een onweerswolk vallen de pijlen in de witte kudde. In schennis en ontluistering sterft de droom van een reine jeugd, en eer het avond geworden is, haalt de hemel de ontzaglijke stoet in van Ursula die met haar elf duizend gezellinnen nadert in heerlijkheid.

Het is over die glans dat Vondel gebogen zat, toen hij zijn vaderstad eerde in zijn treurspel Maagden, en die zich aan zijn woorden mededeelde:

‘Gods snoeimes strekken zwaard en spiesen,
Zijn wijnberg Ellefduizendtal,
De druiven, die hij parsen zal,
En aan de wijnstok Jezus wiesen.’