In excelsis

[p. 198]

Sint Gummarus

HEEFT GOD U EEN GOEDE VROUW GESCHONKEN? NEEN, IK VRAAG HET U NIET, BEminde verliefden. Hoe kùnt gij mij anders antwoorden als met een loflied, als met een opsomming van alle menselijke en bovenmenselijke deugden waarmede het lichaam en het leven van de beminde als een overlopend vat zijn volgedaan? Ik vraag het u, die zakken zout samen hebt gegeten, die peluw en dis lange jaren hebt gedeeld, die elkander hebt leren kennen als de morgen de middag kent. Heeft God u een goede vrouw geschonken? Dank Hem dan en bemin haar iedere dag meer, want hoe dichter de parel tegen uw boezem rust, des te meer zal zij glanzen en ademen van blijdschap.

Zwijgt gij? Heeft God u beproefd en heeft een heilige verbintenis u geketend aan een

[p. 199]

vrouw die u zoveel beproevingen schenkt, dat het schijnt als had God haar tot taak gegeven uw geduld, uw lankmoedigheid en uw vergevingsgezindheid te maken tot een klaverblad van diamanten deugden?

Wel, voor u heeft Sint Gummarus geleefd. Want de Kerk heeft nu wel de schrijnwerkers geraden hem te vereren als hun patroon - Sint Jozef delen zij met alle handwerkslieden, en Sint Jozef heeft reeds de zorg voor alle gezinnen die hem de beide heilige, machtige handen vol geeft - maar ik zou hem zeker aanroepen als ik niet meer wist in welk gat ik het brakke water van een mislukt huwelijk gieten moest.

Want Gummarus, onder Lier vandaan, werd wel héél slecht voor zijn deugden en zijn trouw aan Pepijn beloond, toen deze heerser hem de hand, de relaties en het fortuin van een voorname jonkvrouw bood. Gommaar huwde haar, zette zich met haar op hun landgoederen, en de mensen hebben hem zonder twijfel benijd. Zij waren rijk, machtig, de gunsten en de vriendschap van Pepijn straalden op hen af. Het huis was groot en heerlijk, en naar alle kanten golfden de vette akkers. De hoeven en de lijf-eigenen waren niet te tellen, de schuren puilden uit, honderd struise meiden konden het lijnwaad op één dag niet gewassen krijgen. Maar Gummarus' vrouw had een grillig, hoogmoedig en wreed karakter. Het was een koude, gevoelloze schoonheid, en haar mond kneep zich samen van

[p. 200]

plezier wanneer het gekerm van een paardeknecht naar haar gemakken waaide, die op het stalplein voor zijn verzuim met de bullepees werd geslagen.

Zelf tergde zij haar kamermeiden met kwetsende en vernederende beuzelarijen, en als dan te langen leste het verzet in hun ogen fonkelde, sloeg zij ze met de kleine hand midden in het gezicht en gaf ze over aan de provoost om, in honger en duisternis, gevangen te worden gezet.

Was ze hard als een steen voor de armen, liet ze haar knechtschap geselen, vernederde ze haar pachters en bespotte ze laatdunkend de onderhorige ridderschap, voor Gommaar was ze als een doorn in zijn vlees. Zijn rondborstige goedheid, zijn zin voor het gebed en de diepe vroomheid van zijn levenswandel waren haar een dagelijks verwijt. Haar grillig egoïsme was alleen met heilig geduld te verdragen, en het was dan weer juist dat geduld dat haar tot razernij bracht. Onder zulke omstandigheden waren de veldtochten van Pepijn, waarin Gummarus mee moest rijden, hem een beproeving en bekoring beide. De vrede des harten nam hij met zich, wanneer hij zijn vrouw verlaten ging. Maar de zorg voor haar was nu eenmaal op hem geladen en het was niet alleen haar ziel die hem beangst deed zijn, het was óók het lot van zijn onderhorigen, die nu aan haar waren overgeleverd, zonder dat hij hen beschermen kon.

O, ik weet wat gij vragen wilt. Waarom

[p. 201]

dan niet zijn hand gestrengelijk over deze vrouw neerkwam, waarom hij, haar hoofd en heer, haar niet zijn gezag zo deed gevoelen dat haar nukkige kunsten en luimen werden gesmoord? Maar weet gij dan niet hoe een kwade vrouw een heirleger van mannen kan benauwen en tot wanhoop brengen?

In de gure winden van het Saksenland, als de rook van het kampvuur onder de tentzeilen bleef hangen, greep de angst Gummarus naar het hart. Zo waren de dagen vol wapengekletter en de nachten vol dringend gebed.

En toen na acht volle jaren Gummarus voor de eerste maal van de heuvels weer neerkeek over zijn domein, woeien hem het verdriet en de zorgen heviger nog tegemoet. De kerkers waren vol, de velden braak, de onderhorigen vol wanhoop over de wrede slechtheid van hun gebiedster. Dan kon Gummarus weer beginnen met het ontwarren van een eindeloze knoop. Herstellend troostend, vergoedend wat zijn vrouw geschonden en vernield had.

Was het dan misschien ten einde raad dat Gummarus ter beevaart trok naar Rome, teneinde daar verlossing te vinden van de ellende die zijn dagelijks deel was?

Hoe het ook zij, de hemel begeerde zijn pelgrimage niet, want nauwelijks onderweg, verscheen hem een engel die hem deed terugkeren. In zijn eigen landstreek moest hij een kluis en een kerk bouwen, opdat wat hem tijdens het leven tot bezinning maande, hem na zijn dood tot rustplaats strekken zou. Zo

[p. 202]

woonde Gummarus en verzamelde de honing van zijn deugden in de kleine bijenkorf van zijn verblijf, midden in de welige zoetheid van het Vlaamse land. De wonderen hingen als rozenslingers rond zijn leven, terwijl zijn vrouw voortging de distels van haar harteloosheid te zaaien. Lang reeds had hij haar alleen de weelde en de macht gelaten en ging hij als een bedelaar over de eigen bezittingen.

En dan is er die wondere, trillend-hete middag dat de ring stuk springt van haar hart. De oogst vloeit in de grote schuren en over twee volle, lange dagen zal alles geborgen zijn. Dan komt de opzichter van het huis met het bevel van de meesteres, dat in één enkele dag alles geborgen moet zijn. En Gummarus' vrouw komt zelve zien of niet één oogwenk verloren gaat. De bullepees suist op de ruggen, en als het afgebeulde volk drinken wil, worden zij met slagen teruggedreven naar het werk. In de koelte van de greppel hebben de vrouwen hun zuigelingen tussen kruid en bloemen gelegd, maar nu zij krijten van honger, mogen de vrouwen hen niet zogen, want de vrouwe verbood ieder tijdverlies.

In die zinderende, verdrietige hitte komt Gummarus langs de warrige bramen van de akkerrand. Zijn knoestige stok boort even tussen de stoppels en dan ruizelt en spoelt het water al over de stoffige voeten van die rond hem samendrommen. Heerlijk, verkwikkend water bront op en zoekt zich een bedding langs de heuvelrand om nimmer meer gestremd te

[p. 203]

worden.

Diezelfde avond zit de koorts op de borst van de kasteelvrouw. De duizend demonen van haar kwade daden grijnzen rondom en als Gummarus op haar bede gekomen is, is alle schoonheid en drift van haar geweken. De koude doodsnood heeft haar merg bevroren en hij moet de hand besturen, waarmede zij een drinkschaal met het wonderbare water aan de lippen brengt. Dan steekt de zoele wind Gods op in haar hart. En als het voorjaar haar ziet opstaan van het ziekbed, volgen er nog slechts jaren van boete, van bidden, van schuchter herstel.

Twee zielen zijn dan in God verloren. En wie ooit of ergens ter wereld op de elfde October de geurige sterfdag van Gummarus herdenkt, mag het niet doen zonder te bidden voor de bloei van liefdes heerlijkheid in alle harten van wie voor Gods altaar tot een eenheid zijn gesmeed en waarover de dorheid of de afkeer als een plaag zijn neergekomen.