In excelsis

[p. 55]

Longinus en Jozef van Arimathea

HET IS JUIST ALSOF DE VERHEVEN SPELERS DE EEN NA DE ANDER 'T TONEEL BETREDEN Nog verneemt men in de naderende lentewind het allereerste, weifelende Hosannah niet, nog zijn balk en dwarsbalk niet voor eeuwig verenigd tot het teken van ons enig heil, of zij rijzen in het memoriaal van de Kerk op: twee gestalten die voor altijd een plaats hebben gevonden in het schrille bliksemlicht over het plateau van Golgotha, onder de loden, bedroefde hemel waarin zon en maan het aangezicht verhullen. Een man met een lans, en een man met zachte handen. Een soldaat, en een maecenas.

Ineens treden zij in het licht van de geschiedenis en tot het einde der tijden zullen zij niet meer wijken in de duisternis. Zij staan in het

[p. 56]

onveranderlijk tafereel, tot de dood geroerd en tot de dood ontroerend.

Longinus bedekt het afgewend gelaat met zijn linkerhand, terwijl de rechter het blinkend mesblad van de lans in het Allerheiligst Hart doet glijden, en Jozef beurt het Heil der wereld van de bloedbekorste boom, en plukt zo de Vrucht die ons allen verzadigen en sterken kan.

Joseph is geboortig van Arimathea, van de flanken van het gebergte van Ephraïm, waar ook Samuel het levenslicht zag. Hij is zelf als zijn bergen: een verheven man. Om zijn deugd, om zijn aanzienlijkheid, om zijn rijkdom aan aardse goederen. Hij is als raadsheer toegevoegd aan het bestuurscollege van Jerusalem. Het licht van de toortsen dat de samenzweerders rond Caiphas bescheen, viel ook op zijn gelaat. Hij bad, met het vuur van een die alles van het gebed verwacht, omdat hij zelf niet handelen durft. Als hij door de donkere stegen van Jeruzalem huiswaarts keert, brandt het zelfverwijt in zijn ziel.

En als na een slapeloze nacht, waarin hij duizend doden stierf en van seconde tot seconde met de Heer was, (onder de olijven van Gethsemaneh, in de voorhof, bij de dronken, honende soldaten, achter de witte schim van de spotmantel aan, waarin Jezus gewikkeld was en waarnaar de honden grauwend beten) zich naar het paleis van de landvoogd voortsleept op voeten die niet verder willen, dan is in alle pijn en ellende in zijn hart de moed geboren, een dapper volgeling te zijn.

[p. 57]

Maar nu is er geen plaats en geen tijd meer voor een meeslepend getuigenis of voor een woedend gevecht met het zwaard. Nog slechts zijn autoriteit bij Pilatus, zijn zachte, welverzorgde handen en zijn eigen graf mag hij ten dienste stellen van de Meester. Maar hoe worden hart en ziel in het verdriet gewassen als hij het aanbiddelijk lichaam behoedzaam neerlegt in de wijdgeplooide moederschoot, en als hij met Nicodemus de droge myhhre en het balsemkruid mag strooien in de plooien van 't lijkkleed. Hij had de beker geerfd, zeggen de oude verhalen, waarin bij het laatste avondmaal Christus Zijn bloed deed rondgaan, en zal hij ooit dit allerkostbaarst stuk in de handen hebben genomen, zonder opnieuw 't bloed te zien dat aan de slapen stolde en dat in de handpalmen tot een donkere bloem geworden was?

Naast Joseph staat Longinus. Hoe is het mogelijk, hebben velen zich afgevraagd dat hij vol gelovige schrik heeft uitgeroepen: ‘Deze was waarlijk de Zoon van God,’ en toen toch nog, nadat Jezus Zijn geest aan de Vader had overgegeven, de zijde van de Heiland opende? Zelfs Augustinus heeft zich over deze vraag uitgesproken. De eerste kreet was een getuigenis van het Licht dat in hem begon te gloren, doch eerst nadat hij zijn rol ten einde had gespeeld en het water en het bloed waren uitgevloeid, erkende hij helder Zijn God en Heer. Schoner dan Augustinus' verklaring is het

[p. 58]

middeleeuws verhaal waarin dezelfde uitleg ligt opgesloten. Longinus was nagenoeg blind, zegt dat vertelsel, en eerst nadat hij de lans liet zinken en het bloed van de Gekruisigde op zijn gelaat gespat was, werden zijn ogen genezen en zag hij weder. En, voegt de verhaler er aan toe, was het niet uit eerbied en uit innig medelijden dat hij door de lansstoot het heilig lichaam de vernedering bespaarde van het breken der beenderen?

Longinus is eeuwen lang door de soldaten als een van hun bewonderenswaardigste voorbeelden beschouwd. Drager van wat men een vaak vervloekte plicht zou kunnen noemen, maar met het eenvoudig hart van de krijgsman dat geen ogenblik weerstaat aan wat 't waarlijk als een hoger bevel erkent.

Legde Joseph van Arimathea Jezus in het graf, Longinus betrok er de wacht voor met zijn soldaten, en zeker waren zijn bedoelingen heiliger dan die van zijn opdrachtgevers, en werd wat als een vernedering bedoeld was, 'n dodenwake van een in rouw vermorzeld hart.

Zo werd hij deelgenoot in de glans van de verheerlijkte verrijzenis, en 't was uit zijn van ontroering vertrokken mond dat zij hun vonnis hoorden: hoe Jezus van Nazareth waarlijk was opgestaan en verrezen van de doden. Wat baat het deze man tot stilte en voorzichtigheid te manen, hem op de schouders te kloppen, hem te kalmeren, hem te laten zien hoe goudstukken glanzen in de schemering van 'n beurs. Hij wil getuigen, hij wil 't uitschreeuwen,

[p. 59]

hij wil zingen dat de gevels het terugkaatsen luider dan het ‘Kruisig Hem’ en triomfantelijker dan het ‘Hosannah’ dat zo spoedig vergeten werd.

Daarom staan de Joden hem naar het leven, en als Longinus ontslag neemt uit het leger en met twee van zijn manschappen naar Cappadocië trekt om daar door zijn getuigenis velen tot het Christendom te brengen, wordt Pilatus opnieuw een werktuig in hun handen. Hij zendt zijn heulen uit om Longinus te grijpen en te doden.

Zij kennen heg noch steg en zo gebeurt het dat zij aan Longinus zelve vragen waar ergens toch Longinus woont.... Hij ontvangt hen gastvrij, en belooft hun dat zij Longinus zullen kunnen grijpen, zonder zich veel moeite daarvoor te geven. Drie dagen breken ze met hem het brood, drie dagen drinken ze zijn wijn, drie dagen mogen ze zich warmen aan de mildheid van zijn hart. En als hij dan niet langer het verlangen bedwingen kan zijn bloed te geven voor Hem Wiens bloed hij zelve vloeien deed, willen de beulen het niet geloven. Als hij hen overtuigd heeft, walgen zij van hun handwerk en willen liever heengaan dan zo de gastvrijheid te vergelden. Maar Longinus zet zich voor een laatste maal met hen neder op de bank voor zijn huis en verklaart hun hoe zij hem een geschenk komen brengen dat al zijn hartelijkheid in de schaduw stelt.

Hij laat zijn oppasser een nieuw wit kleed brengen en kleedt zich voor de bruiloft met 't

[p. 60]

Lam. Dan omhelst hij zijn beide krijgsmakkers en vermaant hen standvastig te blijven, wijst de plaats aan waar hij gaarne wil begraven worden, en knielt om met hen onthoofd te worden.

Zo schilderen hem de ouden, de ogen gesloten en met een kristallen beker in de hand, waarin het bloed van zijn Meester blinkt.