In excelsis

[p. 44]

Margareta van Cortona

WIJ WETEN HOE DE ROUWMOEDIGE IN DE HEMEL REDEN WORDT TOT DE vreugde en tot een feest waarin de negen en negentig rechtvaardigen, die geen boetvaardigheid nodig hebben, delen.

Hier op aarde, in de schoot van de strijdende Kerk, lijkt het er vaak op alsof de rechtvaardigen moeilijk zullen kunnen wennen aan een hemel waarin deze belangloze blijheid vanzelfsprekend zal zijn. Of zij zijn niet zo geheel en al rechtvaardig, of het is, omdat zij de liefde niet hebben, maar het is te vaak alsof men de rouwmoedige de moed, waarmede hij rouwt, kwalijk neemt, en alsof men meent dat hij, na vaardig te zijn geweest in het kwaad, niet óók nog eens vaardig behoefde te zijn in de boete.. De zelfgenoegzaamheid is een van de weinige dunne plekken die de duivel uitnemend in het

[p. 45]

krachtig pantser van de vrome en rechtvaardige weet te vinden. Het is een zwakke stee in het borstkuras, precies op de plaats waaronder het hart klopt. Bezwijkt daar het stalen kleed, het giftig gevaar verspreidt zich onmerkbaar, zonder iets aan de uiterlijke glans en de imponerende kracht naar buiten af te doen.

En toch is immers het woord van de Zaligmaker over de rouwmoedige zondaar een van de meest bemoedigende die Hij ooit sprak. Het belooft ons, verloren zonen, een alles vergevende, blijde vader, en tegelijk, o wonder, de vreugde van te mogen zien hoe anderen vreugde hebben, omdat ons hart weer vredig werd. Margareta van Cortona, geboren in Toscane in het midden van de dertiende eeuw, is een bijzonder mooi meisje. De jonge vrouwen van dit land zijn vaak vervoerend schoon, en als zij zich wiegend reppen naar de dorpsfontein of met klepperende muilen van de treden komen voor hun huizen, ziet men heel het geheimzinnig licht van dit land in de donkere ogen staan. Margareta is schoon onder die de schoonsten zijn. Als kind blijven de voetgangers talmen om haar na te staren en zelfs de vrouwen lokken haar met een zoete gave. De ouders zijn arm en haar schoonheid is haar gehele, angstig heerlijke bezit. Moeder sterft als ze nog bitter jong is, en als haar vader na een paar jaren een nieuwe vrouw tot zich neemt, meent Margareta dat ze voortaan haar eigen leven leven moet. Het leven dat de arme schoonheid als het ware wordt opgedrongen:

[p. 46]

onbezorgdheid en weelde die ze met haar jeugd en haar eer betaalt, overdaad en aanstootgevende luxe die zelfs het heimwee naar de zuiverheid van haar kinderjaren vernielen en bespotten.

Negen jaar leeft ze met een rijke minnaar in zijn weelderig huis. De geboorte van een zoon wordt haar geen reden tot inkeer. De mensen verachten haar en noemen haar de schande van haar geboortegrond als ze onder elkander zijn. Maar tevelen zien haar naar de ogen en vrezen haar. Alleen de armen zijn onbevangen en al haar liefde gaat naar hen uit. Soms huilt zij haar prachtige ogen rood en als zij na een wild feest de frisse berglucht zoekt, voert ze haar luchthartig gevolg soms naar een der vele heiligdommen van de streek. Niemand weet of het haar èrnst is, als ze dan zuchtend vertelt dat ze in zo'n kapel zou willen bidden.

Als haar vriendinnen eens zien hoe haar kamenier een zonderling kapsel moet fatsoeneren van het prachtig haar en daarmee spotten, zegt ze met een stem als sprak een geest in haar, dat er een dag zal komen waarop men haar heilig noemen zal.

‘En jullie zullen me komen bezoeken, steunend op een pelgrimsstaf.’

In 't jaar 1277 valt haar minnaar in een tweegevecht. Niemand weet waar het duel zal plaats vinden, en als na enkele dagen haar hazewind, die met hem was vertrokken, naar huis terugkeert, verwacht Margareta weldra zijn krachtige stap te horen op het voorplein.

[p. 47]

Maar het dier is alleen en huilt klagelijk rond haar voeten, en trekt met de bek aan de zoom van haar kleed, tot zij zich mee laat voeren naar een donker bosje in de omgeving. Daar ligt haar gezel, en de aanblik is afgrijselijk. Eerst enkele dagen is hij dood, maar de glanzende kevers kruipen in de opengezakte mond, en waar de borst is bloot gevallen sidderen de wormen in het bedorven vlees.

Dan begint het tweede leven van Margareta. Negen jaar beminde zij onstuimig de wereld en de weelde van het vlees, nu bemint zij met herwonnen kracht en ongekende hartstocht alles wat zij eens verwierp.

Zij vernedert zich voor haar vader en hij neemt haar in zijn huis op. Zij smeekt, dagen en nachten lang, angstig als een kind in een kelder, Gods heiligen haar toch te doen weten of er voor háár nog wel genade is.

Zij beschuldigt zich tegenover een ieder die haar nadert en stelt zich op in het kerkportaal, een strop om de hals, om vergiffenis te vragen aan die voorbij gaan. De tweede moeder verstaat niets van de stormen in deze verkoren ziel. Zij noemt haar een dwaas, een toneelspeelster, een vrouw die thans weer op deze wijze probeert de aandacht van de mannen op zich te vestigen....

Dan ontvangt zij de hemelse raad naar Cortona te trekken en daar in het klooster van Sint Franciscus verder boete te doen. De kloosterlingen vrezen echter opspraak, schandaal, ergernis. En zo wacht Margareta 3 jaar, waarin

[p. 48]

ze nacht aan nacht werkelijk de aarde nat schreit, waarnaar haar gelaat zich keert.

Als de poorten van het klooster eindelijk opengaan, begint eerst hevig de verbeten strijd tegen het eigen lichaam. Zij is de regelmaat van haar gelaat, de soepelheid van haar leden, de bevalligheid van haar figuur gaan haten, zoals een eerlijk man het verraad haat. Het is een guerilla, een strijd bij nacht en bij dag, met alle middelen, hardnekkig en wreed. Met een potscherf krast zij zich de wangen kapot, drek en modder smeert zij in het bronzen haar, de geselriem trekt rug en schouders open. Het slaapblok maakt haar achterhoofd kaal. Geheel haar lichaam wordt stijf en gevoelloos van het slapen en eindeloos knielen op een steenvloer. Zij bewaakt zichzelf, luistert als een scherprechter naar de stem van haar gedachten, loert op de wil van het vlees en slaat de kleine wensen en verlangens neer als gold het de hevigste rebellie.

Zo drijft zij de duivel der begeerte uit, om zeven andere duivels op te zien doemen. De geestelijke hoogmoed, de tevredenheid die zelfgenoegzaam is, het vertrouwen dat naar zij meent nog geen gronden heeft, en hun zwarte gezellen.

En dan neemt zij de wapens weer op en vecht opnieuw.

Zij trekt door de straten van Cortona en noemt zichzelf het uitvaagsel dat buiten de muren moet worden geworpen. Een van haar vroegere dienstmaagden kan niet aan haar smeken weer-

[p. 49]

staan en voert haar aan een strop door de stad luid roepend: ‘Dit is Margareta die zovele zielen bedierf; dit is de zondares die uw stad te schande maakt’.

Haar biechtvader dwingt haar zich in te tomen, en weer is zij met haar tranen in haar cel alleen. Maar alles is dan zó schoon geschreid, zó helder gebrand door de liefde, zo in een nieuwe maagdelijkheid van vuur en tranen verkeerd, dat de Bruidegom wil komen met Zijn vertroostingen. De jaren worden vol onuitsprekelijke geheimen. De lijdende Kerk zendt haar afgezanten en op Margareta's voorbede stijgen guirlanden van zielen uit het vagevuur naar het paradijs.

Op 22 Februari 1297 snelt de in verdriet gewassen ziel naar haar Volmaakte Minnaar. Urbanus de VIIIe verklaart haar Zalig, Benedictus de XIIIe plaatst in 1728 haar beeltenis op het altaar.

Zij draagt de naam van de stad, waarin zij om Christus' wil haar ogen blind heeft geschreid en waarin zij haar lichaam tot een grauwe schim heeft gemaakt. Om haar graf zweven de geuren van een bruidsbouquet, en de kleine hond die haar jankend naar het keerpunt van haar leven voerde, staat trouw en statig naast haar beeltenis.