In excelsis

[p. 13]

Antonius met het varken

HET IS WEL DE MAAND VAN DE RUIGE BEROEPEN! PAS HEBBEN WE DE VEEHANDELAREN tot voor de troon van hun hemelse beschermer gevoerd en hun laten zien dat het mogelijk is op veemarkten en langs de weg zijn werk te vinden en tegelijk een naar de geest voornaam en naar hart en ziel braaf mens te zijn, of we belanden voor het beeld van de grote Antonius, aan wiens zorgen in het bijzonder de pachters zijn toevertrouwd.

Was Honorius een brave zoon van zijn moeder, een blijde, speelse heilige die zich een levenstaak koos welke ook veel natuurlijke vreugden met zich bracht, Antonius met het varken is een man zonder wéérga, een poteling, een krachtfiguur zoals de eerste eeuwen van de Kerk er meer in de galerijen te zien geven.

[p. 14]

Zijn leven is niet te vertellen in de kleine ruimte die dit boek ons laat. Zijn wonderlijke avonturen in het Egyptische woestijngebied, een enkele dag ervan, een enkel uur van zijn honderd jaar lang leven, vraagt een boekdeel om het er in na te vertellen.

Na te vertellen.... Maar wat blijft er in een vertelling over van de angstige, verschrikkelijke werkelijkheid? Hij die de woestijnen kent, hij weet wat het betekent dat iemand daar de eenzaamheid en de vergetelheid zoekt.

Alleen met de oneindige, brandende vlakte, opgesloten in een bal van zand en lucht en trillende hitte, zonder een horizon vol beloften, zonder een kust vol dromen. En zelfs geen kruiden en geen klein gedierte tot troost en tot gezelschap.

Want Antonius drong steeds dieper en dieper in dat land van de lichamenlijke en geestelijke dorst. De mensen volgden en telkens als hij moest zeggen: ‘de wereld wil mij achterna’, bracht hij weer honderden kilometers tussen zichzelve en de paden van de mensen.

En toch, (hoe moet hij als een magneet de goeden van zijn tijd hebben getrokken, een springbron van steun en troost in de barre wereld!) men kwam opnieuw, en men bleef met hem in de zwarte spelonken van de Djebel, zoekend God in zichzelve, een hard leger van wegbereiders aan wie zelfs de sprinkhanen en de wilde honing niet vergund waren.

Zo ontstond het gezin van Antonius, de kring van zijn geestelijke zonen die hem Abbas,

[p. 15]

Vader, noemden. Zij hadden deel aan zijn leven, maar konden hem toch niet helpen bij de tormenten die God over hem toeliet. De duivel, in de prille vindingrijkheid van die eerste eeuwen na zijn definitieve nederlaag, beschikkend over alle magie en alle zwarte wonderen van die mysterieuze tijd waarin tussen Sphinx en Pyramide nog de namen van Isis en Osiris gezegend werden, vond in hem zijn dagelijkse tegenstander. Was de hitte tot de razernij toe benauwend, dan werd de satan een bloem en een dauwdroppel. Was de buik tot een net van plooien verdroogd en gekrompen, dan werd hij sappig vlees en dauw over druiven. Was de geest van uitputting overmand en één enkel ogenblik, te zeer vertrouwend op de bescherming van de Hemel, niet waakzaam, dan was er het lenige, wulpse vlees van vrouwen in alle schoonheid van Helena en Poppeia. Andere genade dan de schrale distels tussen de spugli, dan de vlijmende doorns van de gleditsia en de jeukende kransen van de cactusbladeren was er dan niet en Vader Antonius wentelde zich om en om in deze martelie, tot vlees en geest gehoorzaam en gebonden waren en opnieuw tot de harde dienst bereid.

Aan het eind van zijn dagen belegerde nog eenmaal de duivel de vesting. En hij kwam zoals hij komt wanneer alles tevergeefs is geweest, in zijn gevaarlijkste gedaante, in die van de nederige hoogmoed.

‘Zou er wel een zijn zoals gij, Antonius? Een die zó lang kluizenaar was, die zo streng vastte,

[p. 16]

die zo voortdurend bad, die mij zo blijvend weerstond? Neen, er is geen buiten U, en gij moogt tevreden zijn en fier. Gij waart de eerste die dit avontuur dorst ondernemen, en er zal wel nooit iemand zijn die U geheel zal durven navolgen’

En terwijl dit gif geurig en bedwelmend verdampte in zijn zelfbespiegeling, sterkte God hem met een visioen en hij zag in de diepte van de zandzee een man die vastte en bad en hoe hij dit reeds deed lang voor Antonius de woestijnen binnentrok.

En, door de Heer geleid en gesterkt, wandelde hij drie dagen en drie nachten. Toen stond hij in het hart van de droogte, aan het leger van Paulus de Kluizenaar en het werd hem geopenbaard dat deze zijn voorganger was geweest. Paulus stierf, als had hij slechts gewacht tot Antonius zijn getuige zou zijn. En terwijl deze hem ontdeed van de ruwe mantel die de Kluizenaar van dadelpalmblad had gevlochten, en rondzag waar hij ergens deze heilige voorganger ter aarde zou bestellen, dreunde het gebrul van de Berberleeuw door de lucht. Achter die rollende donder aan kwamen twee leeuwen met verschrikkelijk aangezicht. Zij groeven met hun machtige klauwen een kuil voor Paulus' overschot en trokken weer in de geheimen van de wildernis terug. Antonius voerde de palmen mantel met zich.

Hij stierf enkele dagen later. Zijn lichaam was na een hard leven van honderd jaar nog gaaf en vol mannelijke kracht. Zijn gebit was vol-

[p. 17]

ledig, zijn benen en armen waren machtig als jonge stammen.

Op de vijftiende Januari vieren we Paulus de Kluizenaar, en alle mensen die biezen matten vlechten, of het in Genemuiden of in Huissen is, moeten niet vergeten dat hij door zijn mantel hun patroon werd.

Twee dagen later, op de zeventiende, steken we een kaars aan voor Antonius met het varken. Het is niet heelemaal duidelijk waarom de pachters hem tot patroon kregen. Of het zou moeten zijn om hen tevreden te stemmen, wanneer hun landerijen weerbarstig zijn als.... een woestijn.