Platbook 1. Columns

[p. 32]

Frits Linssen
'n Streektaal um gröts óp te zien

Schóns Venroj tot de preveensie Limburg huuërt, is Venrods gén Limburgse taal, már 'n Gelrese. Ze huuërt tot 't Kleverlands.

Daorum hit ós taal ok gen slaeptoeën, már hewwe allenneg már de stoeëttoeën. Baove Vendele (d'n âlden naam vur Venlo) hiel Limburg óp en wónde 'r allenneg már bore.

Maej zudde zegge, dat dat nog zoeë is. Már álláh! Vanzelfspraekend hit ós streektaal ok biending mit de ángrenzende gebiede. Venroj en Venlo hebbe maej wel de endere (geschreve) weurd, már de uutspraok is wat ânders.

len 't midde van de 17e ieëw voond 'n uutstraoling pláts ien de streke van 't Nederriens, 't âlde Gelre en vurral ien de plátse Emmerik en Kleef. 't Kleefs en 't Gelres hán de maeste weurd gemaen mit de Venrodse streektaal. Nów nog gaeve 't hoonderde Venrodse weurd die krek ender kleenke as ien de Kleefse streektaal, wiel de weurd ien 't Nederlânds en 't Döjts gâns ânders zien.

Schóns 't nie te bewieze velt, kunne we 'r evvel vanuut gaon, dat hier ien ós streek, Venroj en umgaeving, de klaanke van de oeërsproonkelek Gelrese taal 't baeste en 't lángste bewaard zien gebleve.

Wat 'n taal of streektaal tot taal mikt is de grámmatika, 't gehieël van spraokklaanke en uutspraok. Ânders gezeed: de regels van de woordvörming en zinsbow, die zówel 'n horizóntale biending hit, aswel 'n vertikale.

De horizóntale biending wil zegge: de zinsópbow, ienklusief de vervoeginge, verbuuëginge en de tráppe van ver-

[p. 33]

gelieking. De vertikale biending: pâssend ien 'n siesteem zoonder uutzoonderinge.

't Ópvallendste kenmaerk van 'n gieëve taal of streektaal is ur struktuur, ur siestematiek. De Venrodse streektaal kent zó'n struktuur en hit 'n aege siestematiek.

Um nów alles hieraover te gón umschrieve voert veins te wied, már twieë ópvallende fejte wil ik gaeve. Uurste fejt: Venroj kent hieël veul weurd die mit mekaar 'n oppeziesie vörme dur ennen dóffe en ennen heldere kleenker te gebruke, wiel ândere streektale enne gâns ândere kleenker hebbe. Vurbeelde: boek (buik) en boek (boek, elders book). Ouch: riek (rijk) en riek (riek).

'n Twedde fejt is dat 't Venrods 'n verschil kent tusse 'n betaekenisdragend of ienhâldswoord (deftig gezeed: semanteem) en 'n funksiewoord (morfeem).

Betaekenisdragende weurd zien: waerkweurd, zelfstândege naamweurd, beejweurd, beejvoegeleke naamweurd en hoofdtelweurd. Funksieweurd zien alle ândere sórte weurd, mit uutzoondering van 't tussewaerpsel.

'n Betaekenisdragend woord kan of kriegt (as daor de meugelekhejd vur is) ennen heldere of lánge kleenker ten ópzichte van 'n funksiewoord, wiel ien 't Nederlands de klaank ender is. Over is aover in: ik heb geld aover (beejwoord), en: ik smiet 't ovver d'n balk. En: Reej de wage már veur, tot vur de deur.

Ok bestöt dit verschil tusse 'n hoofdtelwoord (semanteem) en 'n rangtelwoord. 'n Paar vurbeelde: twieë - twed, zeuve - zuvvend en vege - niggend.

Dit zien már twieë vurbeelde van 'n structuur. 't Gaeve nog veul mieër structure, die allemól pâsse ien 'n siesteem.

Weej zien tot óp hede nog nörmdragers van de Venrodse streektaal, már jommergenoeg göt de jóngere ginnerasie

[p. 34]

hoe langer hoe mieër mit eur kiender spraeke ien de Nederlândse taal, of wat daor vur dur mót gaon. Ge huuërt maej de gekste zinne en weurd uut de moond rolle. As de meense evvel 's wisse, al was 't már uur 25 prezent, hoezieër ós streektaal 'n hölp is beej 't lieëre, nie allenneg var vrimde tale (uutspraok van klaanke), már ok 'n hieël groeët hölpmiddel vur 't Nederlânds, dan liete zillie wel 't Hollands praote. Genoeg peprot (en geschreve), mát lót ik uutschejje mit dees uutspraok: Wie zien aege taal verloeëchent, hit gén raecht van spraeke mer!