Letterbak. Moeles van de sjalevaeger

[p. 116]

Verhuizen naar Sigel

Ik verplaats me even naar de markt van Geleen, voor ik daar eventueel opgehangen wordt. De waereldsjtad moet al verdwijnen, samengaan met Sittard (is Sigel geen mooie nieuwe naam, u weet wel, die Italiaanse schaatser, Geleen heeft toch zijn kunstijsbaan?), en nu deugt het dialect ook nog niet.

Dat beweer ik niet.

Ik heb Geleen niet zomaar genoemd. Er wordt nog mooi Limburgs gesproken, zonder typische kenmerken. Dat kan komen door de groei van Geleen nadat daar de mijn Maurits kwam. Er kwamen Limburgers uit alle gewesten, die hun taal meebrachten.

Zo ongeveer moeten we de eenheidstaal zien. Die behelst heel wat meer dan een uniforme spelling. Woorden worden altijd eensluidend geschreven, dus geen koek, kook en kouk. Ook de grammatica is algemeen geldend (er zullen dus voorschriften moeten komen), maar wat het belangrijkste is: die eenheidstaal bevat het beste van alle dialecten. Ook uit de kop van Noord-Limburg. Daarvandaan komen aparte woorden, uitdrukkingen, taalgrappen. Hoe meer hoe liever. Prima toch?

Nogmaals: niemand hoeft die woorden en die taal over te nemen. Ik hoop alleen dat schrijvers ze gaan gebruiken, om een rijkere taal te krijgen. Zij moeten dus wel wat opofferen, verlaten - net als de koempels vroeger - hun huis en een beetje de taal van thuis en gaan zich voelen of ze van een rijtjeshuis naar een villa verhuizen, of: een schitterende vakwerkboerderij. Dan moet je ook van alles achterlaten, maar je neemt wel je verleden mee, hersens en herinneringen, oma en alle andere dierbare doden, een schop ook om nieuwe schatten op te graven, pionieren, ontdekken, landveroveren. Meer doen met die al rijke taal, zoals rijken nog rijker proberen te worden, die woorden (talenten) niet in de grond graven, maar mee woekeren.

[p. 117]

Woekeren - staat hier. Daar heb je materiaal voor nodig. En - is althans de mening van velen: het Limburgs heeft te weinig woorden om taal genoemd te mogen worden.

Dat argument wil ik serieus nemen, hoewel er geen grens is: boven de zoveel woorden pas spreek je van taal.

Hoezo? We begrijpen elkaar toch prima?

Zeker. We praten tegen een hond en die begrijpt ons, denken we, want hij blaft. Twintig woorden zijn daarvoor voldoende. ‘Me tarzan you Winnetou?’ Om over alledaagse zaken te praten hebben we een 800 woorden nodig.

En - ik heb het her en der in de provincie beweerd, ik heb het geschreven: met 3000 woorden uit het Mheers of het Neers kun je de Nobelprijs winnen. Dat aantal heb ik nog verlaagd tot 1800, er is de spot mee gedreven (Nobelprijs voor een dichter in het Neers, daar zou ik van dromen), allei, ik vind die bewering nog steeds juist: maar dan denk ik uitsluitend aan gedichten. Voor een roman heb je meer nodig. Edoch met 40.000 woorden kom je een heel eind.

Heeft het Limburgs al zoveel niet alleen in klank verschillende woorden? Een vraag die je niet in een zucht en een vloek beantwoordt. Ik kan slechts wat kanttekeningen plaatsen.

Om te beginnen: ik denk dat het Limburgs genoeg woorden heeft om een taal genoemd te worden, tenminste als je de bruikbare woorden van alle dialecten bij elkaar neemt. Hier horen ook honderden woorden uit het Rotwelsch bij (de handelstaal van het Rijnland, we hebben het Sjabbe Remunjs al gezien), en vergeet de aparte leenwoorden uit de Romaanse talen (inclusief het Waals) ook niet.

Woorden die de taal van elke schrijver verrijken kunnen.

Zo heb ik het over de dreksbak, in Maastricht geleerd, en een krachtig woord, beter in elk geval dan de half Nederlandse voelnisbak. Het is in heel Limburg bruikbaar, ook al is drek hier en daar modder, of onkruid.

[p. 118]

Frans van Woerden, de vertaler van de Franse woordkunstenaar Louis Céline, zei eens dat hij zo jaloers was op het Frans vanwege de rijkdom aan woorden. Naar aanleiding van een in drukwekkende rij woorden voor schoen merkte hij op dat de voorraad van het Nederlands niet ver zou strekken.

Persies tegooj zeiden we vroeger: net goed, want de Hollandse taalbaasjes hebben altijd woorden uit andere dialecten dan het Hollandse in de ban gedaan. Die waren verkeerd. Besmet.

Het had ook anders gekund, kijk maar wat de Hollander prof. dr. G. Kalff in de jaren twintig verkondigde. ‘(...) zij die de taal in haar rijkdom het best kennen, zullen de hulp van vreemde talen het minst behoeven. Soms zullen zij een aardig woord aan een dialect ontleenen, soms door een vernuftige verbinding nieuwen glans geven aan een oud woord (...)’