Letterbak. Moeles van de sjalevaeger

[p. 112]

Braaksel

Dat idee is er niet. Ik permitteer me daarom weer een uitweiding. Een wijdverbreide mening is: een dialect is een verkeerd, boers uitgesproken Nederlands. Iets om te lachen. Decennia heeft Holland gezeverd over de zachte g, en dat gaat maar door, al begint het langzamerhand leuk te worden. Cabaretier Youp van 't Hek had het over zuiderlingen die zijn buren dreigden te worden, en vroeg zich af ‘of het invloed op de wijn zou kunnen hebben. Ik heb nogal wat mooie jaren in mijn kelder liggen en wist niet of die wijn last zou kunnen hebben van buren met een zachte g. Het zoemt toch door de muur. Daarbij hebben wij kinderen in de kwetsbare leeftijd en die wilden we niet blootstellen aan dat taaltje (...)’

Juist. Hij heeft het ook over ‘die stuitende zachte g’, de schrijver Joris Moens laat een van zijn hoofdpersonen uit Een beest met twee lichamen menen dat Limburgs klinkt ‘alsof iemand zijn braaksel binnenboord trachtte te houden.’

Limburgs dus, en ik zal maar niet meer boos worden. Kunnen ze wel beter weten? Alles wat buiten de Randstad gesproken wordt heet een taaltje, dat is die lieden ingeheid. Ik citeer dr. Jo Daan, zeer thuis in de vaderlandse streektalen. Zij schreef in het tijdschrift Taal en Tangval: ‘Eentaligen hebben gedurende een à twee eeuwen van hun leerkrachten geleerd dat dialecten minderwaardig zijn, dat ze uitgeroeid moeten worden.’

Met andere woorden: ze denken dat het bezigen van dialect een gebrek zou zijn. Ze beseffen niet dat het Limburgs honderden woorden heeft die het zo bewierookte Nederlands best zou kunnen gebruiken om wat meer kleur te krijgen. Tellingen hebben uitgewezen dat iemand die dat Limburgs redelijk beheerst tussen de 3000 en 4000 woorden en betekenissen van woorden kent die eentalige Nederlanders niet kennen. Zal die een zorg zijn, maar het lijkt me zinnig dat ze wel weten dat het Limburgs meer is dan klompentaaltje.

[p. 113]

Jo Daan hekelt daarom de weigering om het vak taalkunde op school in te voeren. Nu hoort niemand op het vwo wat over ‘het Fries, de tweede officiële taal in Nederland’, laat staan over het Nedersaksisch en het Limburgs, die ‘onder het Europese Handvest voor regionale talen en minderheidstalen erkend zijn als regionale taal.’

Onkunde dus. De meeste (vrees ik) randstedelingen menen dat iemand die normaal Nederlands spreekt maar met een duidelijk zuidelijk accent, dat die Limburgs spreekt. Vlak na de oorlog -ik citeer nu het maandblad Maasland: ‘meende een in Haarlem geboren echtgenote van een minister dat een Limburger met wie ze in een gemoedelijk gesprek was, Limburgs sprak.’ De man sprak echter gewoon Nederlands, met een accent natuurlijk. Een halve eeuw later, eind 1998, zei het CDA-Limburg een eigen geluid te willen, meer zeggenschap binnen de partij. Nieuwslezeres H. Stoel teemde daarop dat Limburg iets eigens enzovoort wilde, waarbij ze een zeer zachte g liet horen in het woord Limburg (doen wij niet, alleen aan het begin van woorden), en de ei van het woord eigen oprekte tot een complete doos eieren. Zielig, maar wat geschiedde? Allerlei lieden meenden dat de nieuwslezeres Limburgs gesproken had.

Is dit nu zo belangrijk?

Natuurlijk. Vind ik.

Maar moet je daarvoor een eenheidstaal hebben? En welke eenheid? Menselijkerwijs gesproken wordt een algemeen Limburgs nooit meer een economische taal, waarin voorschriften verschijnen, wetten, een keur aan dagbladen. Het Nederlands zal het moeilijk genoeg krijgen. Mijn droom is een literaire taal, voor gedichten, liedjes, toneel en verhalen, een taal die schrijvers en tekstdichters laten fonkelen, ontwikkelen en vervolmaken.

Snel zal het woord kunsttaal vallen.

Verkeerd. Die eenheidstaal - noem nog maar even AGL - is

[p. 114]

weliswaar een gemaakte taal, maar geen geconstrueerde taal als Esperanto. Dat heeft geen basis in een bestaande taal. Lees je Esperanto dan begrijp je daar weinig van. Je moet het helemaal leren. Inclusief puur verzonnen woorden. Maar elke Limburger die zijn dialect beheerst, begrijpt wat in het AGL geschreven is. Dat wordt immers een eenheidstaal op basis van de woordenschat en het taaleigen van de verschillende Limburgse dialecten. Het staat boven de afzonderlijke dialecten, en dra zal blijken dat dat boven letterlijk opgevat kan worden: een overkoepelende taal.

Iedereen vindt daar weliswaar zijn eigen dierbare woorden en klanken in terug, maar de winst is leesbaarheid. Het kost even moeite het AGL helemaal onder de knie te krijgen, maar dan zal het een zegen blijken dat we alle boeken die geschreven worden in het Limburgs ook makkelijk lezen kunnen. Je hoeft niet steeds over te schakelen naar weer een ander vaak moeilijk te lezen dialect.