Noord- en Oost-Salland

Gramsbergen

Litteratuur: A. Haga, De stad en de heerlijkheid Gramsbergen, Versl. en Med. o.r.g. 1932 blz. 88.⁺

Het vlek Gramsbergen is waarschijnlijk ontstaan als nederzetting bij het slot Gramsbergen, een⁺ ‘castrum’ dat men in 1339 bezig was te bouwen. In 1383 gaf de stad Deventer geld voor de kerk van Gramsbergen die verbrand was. In 1442 wordt de stad Gramsbergen genoemd. De plaats heeft nooit groeikracht getoond.

Het huis te Gramsbergen werd in 1614 herbouwd voor Anna van Wachtendonk, weduwe van Statius van Aeswijn (Ebbinge Wubben in Ov. Alm. 1845 blz. 30). In 1674 liet Rabenhaupt het slot, dat destijds militaire betekenis moet hebben gehad, in de lucht vliegen. Geruime tijd later werd er een nieuw huis ter plaatse gebouwd, dat in 1822 is gesloopt. Het vlek Gramsbergen werd in 1777 door een hevige brand geteisterd, waarbij de spits van de pas gebouwde kerktoren schade opliep.

DE HERVORMDE KERK is in 1878 gebouwd ter plaatse van de oude kerk, waarvan alleen de toren, dagtekenend van 1776 zoals het jaartal op de sluitsteen van de ingangsboog leert, gespaard bleef. De toren is eigendom van de burgerlijke gemeente. Afb. 26. De kerktoren is in 1776 niet volledig nieuw opgetrokken; de oostelijke muur toch blijkt inwendig voor een deel ouder metselwerk te bevatten, dat wellicht uit de xve eeuw dateert. De torenromp wordt door een zandstenen waterlijst in twee geledingen verdeeld en eindigt met een eveneens zandstenen deklijst. Deze lijsten vertonen zuiver gotische profielen, zodat zij ongetwijfeld afkomstig zijn van de voorafgaande toren. De achtzijdige spits heeft het traditionele gotische model. De toreningang bevindt zich in de noordmuur, een eigenaardigheid waarvan wij de reden niet bevroeden.

In de kerk ligt vóór de preekstoel een vrij sterk afgesleten grafzerk van blauwe kalksteen⁺ voor Statius van Aeswijn, heer van Gramsbergen, † 1607, en zijn vrouw Anna van Wachtendonk, voorzien van beider wapens en kwartieren (Prins blz. 105).

De Hervormde gemeente bezit twee oude zilveren avondmaalsbekers, beide met⁺ bewerkte voet en stam, en beide hoog 19 cm (afb. 29, 30). Op beide bekers komt een gegraveerde vogel voor met het omschrift: Dese drinckbeker der dancksegginge die

+ litteratuur

+ geschiedenis

+ grafzerk

+ avondmaalsbekers

[p. 18]

wij danckseggende zegenen is gemaket voor de gemeente te Grammesberge cant. 6 v. 7 Een eenighe is mijn duive mijne volmaeckte & c. Anno mdcli (1651). Hoewel hoofdvorm en opschrift eender zijn, verschillen de bekers duidelijk in de wijze van bewerking. De ene beker (afb. 30) is gemerkt Zwolle, jaarletter c, de ander vertoont alleen het monogram ls.

⁺ Op de plaats van het voormalige Huis te Gramsbergen, ten n van de Hervormde kerk, is in de afgelopen jaren een nieuwe woonwijk aangelegd. De toegang van het zuiden wordt gevormd door de hekpijlers met aansluitende vleugelmuren die oorspronkelijk de toegang tot het Huis te Gramsbergen hebben gevormd. Pijlers en vleugelmuren zijn van baksteen met plinten en geprofileerde dekstukken van zandsteen, en zullen van omstreeks 1700 dagtekenen (afb. 28).

⁺ Op het gemeentehuis, een voormalige villa even buiten de kern van de plaats, bewaart men een verzameling oudheden, voornamelijk bestaande uit prae- en protohistorische voorwerpen, vondsten van het slagveld van Ane, en gebruiksvoorwerpen uit later tijden (Zie De Nederlandse Musea, 4-de dr. 1967 blz. 122). Voorts zijn hier twee stukken bouw-ornamentiek voorhanden: een steen met alliantiewapen Laer-Sighers, xvii, en het middenstuk van een fronton van een venster of deur met een ver uitstekende gehelmde kop (midden xvi?), wellicht afkomstig van het slot (afb. 31).

+ hek huis te gramsbergen

+ verzameling oudheden