Johannes Brinckerinck en zijn klooster te Diepenveen

[p. 360]

Bijlage III.
De ‘Vivendi Formula’ van Salome Sticken.

Deze leefregel is overgenomen uit MS. 8849-59 van de Bourgondische Bibliotheek te Brussel (fol. 169 r^o-176 v^o). Ik verwijs den lezer die iets naders omtrent dit Handschrift wenscht te weten naar de nauwkeurige beschrijving en volledige inhoudsopgave, die Dr. M. Schoengen er onlangs van heeft gegeven¹⁾.

Wat het stuk zelf betreft, het moet opgesteld zijn tusschen 1435 en 1439. Immers, Salome Sticken schreef het op verzoek van Loder, en deze stierf 13 Juli 1439²⁾. Nu spreekt Salome van zichzelve als van een verzwakte,

1) Zie de Narratio van Jacobus de Voecht, Inleiding, blz. lxxxi-cvii. Ik herinner aan hetgeen Dr. Schoengen blz. xcvi zegt: ‘Het schrift is een ware oogenbederver, vooral daar de schrijver ook het principe der heilige armoede op de afkortingen in ruime mate heeft toegepast.... Ik beaam ten volle, wat mij een bekend Bollandist omtrent dit HS. schreef, nl.: “Scriptura est pessima”. Van palaeographisch standpunt is dit HS. dan ook een waar arsenaal van zeldzame en onbekende - immers plaatselijke - af kortingen. De algemeene regels en de palaeographische dictionnaires laten dan ook den bewerker er van helaas al te dikwijls in den steek’.

2) Chron. Wind. p. 570 [p. 186]. De kantteekening van Grube op deze plaats bevat een kleine onjuistheid.

[p. 361]

die niet meer in staat is tot lichaamsarbeid¹⁾. Handschrift D zegt²⁾, dat zij tien of elf jaar vóór haar aftreden een beroerte kreeg. Dat aftreden heeft plaats 14 September 1446. De terminus a quo is dus hoogstwaarschijnlijk 1435.

Een andere vraag is: bezitten wij nog een tweede afschrift van dezen leefregel, hetzij in het Latijn, hetzij in de landstaal? Onder de handschriften, die vroeger aan Moll hebben toebehoord en die na zijn dood zijn overgegaan naar de Universiteits-Bibliotheek te Amsterdam, bevindt zich een (gecatalogiseerd I.F. 29), dat mij aanleiding geeft die vraag te stellen. Bedoeld handschrift, afkomstig uit het St. Ceciliaconvent te Hoorn, werd door Dr. C.M. Vos, den schrijver van ‘De leer der vier uitersten’, in zijn laatste levensdagen aan zijn leermeester Moll geschonken. Deze teekende op het schutblad het volgende aan over het eerste opstel ‘Hier beghint dat spieghel der gheenre die hem nywes tot gode gheuen’ (fol. 1-70 v^o): ‘Ik vermoed dat dit opstel een werk is van Salomé Sticke, priorin van Brinckerincks klooster te Diepenveen en wel bekend uit mijne Handschriften G. en D. Ik gis dat er eene Lat. vertaling van gevonden wordt in MS. 88₄₉-88₅₉ der Bourgondische Bibliotheek te Brussel, onder het opschrift: Hanc vivendi formulam’.... etc.

Uit de vergelijking van beide stukken blijkt echter onmiddellijk, dat de gissing van Moll onjuist is.

1) Zie fol. 174 r^o.

2) Blz. 28.

[p. 362]

⁺ ⁌ Hanc viuendi formulam edidit mater Salome Sticken, priorissa quondam in Diepenven, ad instanciam et multiplicatas preces venerabilis prioris in Noorthorn, fratris Henrici Loeder¹⁾, ut esset fundamentum structure spiritualis in quadam noua congregacione²⁾.

In nomine dilectissimi Domini nostri Iesu Cristi amen. Dilecte sorores in Christo, mane cum sonitum pulsantis audieritis, festinanter surgere debetis ex lectulis cum tanto feruore deuotionis ac gratitudine, quasi essetis in presencia dilectissimi Domini nostri Iesu Cristi et sanctorum angelorum eius, humiliter vos prosternentes ad oracionem deuotam fundendam ante pedes amabilissimi Domini Iesu, et rogantes eum humiliter ardenti ac cordiali desiderio, ut dignetur vobis tribuere diem illum totum expendere in summam laudem suam et gloriam, prout salubrius vobis et consororibus vestris sit conducibilius ad quietem et pacem. Quo facto cum articulo quodam dominice passionis ardenter et affectuose leuabitis corda vestra ad Dominum, incipientes legere matutinas, quas vigili et alacri corde affectuosoque desiderio Domino persoluetis. Existimabitis enim vos stare in presentia Domini Saluatoris et sanctorum angelorum eius, quia sancti angeli cum magno desiderio considerant quam deuote et ardenter Domino Deo horas nostras legimus et

+ Fol. 169 r^o.

1) Zie over het klooster Frenswegen bij Nordhorn, Acquoy, Windesheim, dl. III, blz. 28-30; MS. 8849-59, fol. 79 v^o-89 v^o; D.J.M. Wüstenhoff, Frendeswege in de Windesheimer Congregatie ingelijfd door paus Bonifacius IX (Archief voor Ned. Kerkgeschied., dl. V, 1895, blz. 326-335); C.N. Wybrands, Het klooster Frenswegen (in Eigen Haard, jaarg. 1902, blz. 138-143, 149-154, 164-168, 180-183). Wat den prior Hendrik Loder betreft, zie de in het register van Acquoy's werk aangehaalde plaatsen.

2) Het opschrift is met rooden inkt onderstreept. De versierde hoofdletter I is eveneens rood.

[p. 363]

MS. 8849-8859 van de Bourgondische Bibliotheek te Brussel, fol. 169 r^o.
(Oorspronkelijke grootte).

[p. 365]

offerimus¹⁾, ut et ipsi oraciones nostras et pia desideria confestim amabilissimo Domino suo et nostro possint offerre. Sed prochdolor, si vano, deside et tepido corde legimus horas, statim assunt demones, qui illas offerunt principi suo cum gaudio. Finitis vero horis, poteritis opera vestra exteriora incipere cum silencio et tali affectu et desiderio, ut singule ex vestris intrinsecus cuperent, vellent et dicerent: ‘O Domine Iesu, vtinam possem sola cuncta perficere que in loco agenda sunt²⁾, quia ad spiritualia minus idonea sum, ut cetere sorores⁺ ab his ex- // onerate tanto se possent ad te conuertere liberius atque deuotius’. Noueritis eciam, dilectissime sorores, multum nobis necessarium esse, ut ante tempus oracionis ardenti desiderio nos preparemus, si volumus in oracione nostra deuote et affectuose coram Domino inueniri. ⁌ In principio misse humiliter vos prosternetis ante conspectum amabilissimi Domini Iesu, et affectuosis suspirijs et desiderijs confitebimini illi omnes defectus vestros, et precipue vicium illud, in quo magis exceditis. Sub missa ponatis ante oculos vestros amabilem passionem Domini Iesu, cum magno et ardenti desiderio et ingenti gratitudine desideria vestra et corda totaliter effundentes ad dilectissimum Dominum Iesum, ei gracias agentes ex totis viribus vestris, quia ipse, qui tam incomprehensibiliter magnus est, dignatus est tanta et tam grauia atque multiplicia tormenta pro vobis agere et pati. Insuper cordiali desiderio ineffabilem et amabilem passionem dulcissimi Domini Iesu

1) Hierboven is ‘persoluimus’ geschreven.

2) Zelve had Salome vroeger in Meester-Geertshuis naar dat woord gehandeld. Verg. HS. G, fol. 119 r^o en v^o: ‘Sij was sonderlinge vlitich op oer werck ende plach soe vuerichlike te arbeiden, als of si dat werck allene wolde doen als si oec onder tijden geerne ghedaen hadden’, enz.

+ Fol. 169 v^o.

[p. 366]

offeratis Patri celesti tamquam acceptabilissimam hostiam, addentes precelsa et dignissima merita gloriose Virginis Marie, laudes quoque et puritatem sanctorum angelorum, omniumque sanctorum merita et communem oracionem tocius sancte et catholice ecclesie, quineciam humilitatem, amorem, pia desideria omnium bonorum hominum in oblacionem acceptabilem et placitam Deo pro vobis et pro omnibus peccatis vestris. Et cum ista oblacione poteritis corda et animas vestras plena mortificacione et abnegacione vestraipsius offerre Domino Deo cum perfecta et confirmata voluntate numquam discedendi a seruicio eius. Quineciam dilectissime sorores, si feruide et diligentes essemus, possemus per gratiam Domini nostri amabilem passionem Domini Iesu ita reuoluere et mentibus nostris inprimere et nos illi affectuose vnire, ut parate efficeremur omnia⁺ agere et pati, que ipse super- // euenire permitteret, siue correptio fuerit, siue humiliacio, siue temptacio, siue quod contemnamur et despiciamur ab omnibus hominibus. Ad quas mortificaciones pacienter ferendas nisi conate fuerimus, parum utilitatis inferet nobis et parui ponderis erit dominicam passionem tepido corde reuoluere. Si vero per huiusmodi mortificaciones et abnegaciones vos conuerteritis ad Dominum, ipse sua largissima et effluentissima gratia influet mentibus vestris, plus docens et instruens vos in momento temporis, quam possit¹⁾ mortalium aliquis scribens aut instruens. ⁌ Cum vero tempus refectionis aduenerit, desidero ut cum silencio * oris * et sine strepitu refectorium adeatis et pariter cum deuotione mentis benedictionem mense legatis. At ille, que seruiunt mensam et que in coquina sunt digno et pio affectu,

+ Fol. 170 r^o.

1) Na possit is ‘quis’ doorgeschrapt.

[p. 367]

cum magna reuerencia parabunt escas et sororibus apponent, veluti si ipsi amantissimo Domino Iesu et dilecte Matri eius et omnibus sanctis pararent escas atque apponerent. Ille autem, que recumbunt in mensis, simili modo cum magna reuerencia inclinatis capitibus suscipient cibos, tamquam ab angelis administrarentur. Desidero eciam, ut inter edendum sepius corda vestra leuetis ad Dominum. Et quelibet vestrum affectuoso corde et ingenti desiderio nitatur apprehendere quod in scutella vilius viderit et esui magis ineptum. Si vero aliquis cibus aut potus apponitur nature vestre aut appetui contrarius veniat in mentes vestras, quod rex eterne dulcedinis, amabilissimus Dominus Iesus felle et aceto propter vos in cruce potatus est. Oportet eciam, ut oculos vestros inclinetis et diligenter custodiatis tempore comestionis, nec eciam scire conemini⁺ quid // assidentes ante se habeant aut comedant, sed feruenti desiderio corda vestra cum auribus conuertite ad lectionem que recitatur, ut anime vestre non minus reficiantur ex verbo Dei, quam corpora ex cibo terreno. Scio namque multas ex sororibus nostris ita se ab intra conuertere ad Dominum Deum dum comedunt et tam custoditas esse in oculis, ut nesciant que sibi assideant aut quid ante se habeant; nec eciam querela aliqua auditur a sororibus nostris super his que apponuntur, sed humiliter et simpliciter cum graciarum actione apposita comedunt. Audiui et a confessore nostro, quod numquam ex quo nobiscum * habitauerit* querelam aliquam audierit super cibo. Sed frequenter audiui sorores nostras conqueri, quod copiosius quam opus sit et delicatiora quam quondam cibaria apponantur, cum tamen tantummodo grossa et communia sint que illis anteponuntur. Agnosco insuper aliquas, que nesciunt quid sit quod ante se habent, eo

+ Fol. 170 v^o.

[p. 368]

quod eciam tempore refectionis totaliter se vniunt et cordialiter cum Domino Iesu. Hec, sorores carissime, ideo scribo caritati vestre, quia cupio ut corda vestra in nullo occupentur, sed solum que Domini sunt affectuose reuoluant. Cum autem surgitis a refectione, legatis gracias cum feruenti gratitudine, rogantes Dominum Deum pro benefactoribus vestris, et pro remissione peccatorum vestrorum, si forte in gula aut alijs excessistis. Hoe eciam peto, ut post refectionem ad minus vna hora silencium obseruetis, quamuis congruum esset tota die silere, et quod reliquum est diei cordialiter et deuote in his que Dei sunt expendere, utpote in rememoracione peccatorum vestrorum et negligenciarum, in consideracione diei mortis incerte, diei tremendi iudicij, penarum infernalium et retribucionis iustorum,⁺ id // est vite eterne, beneficiorum Domini, vite et passionis Domini Iesu, quemadmodum hec omnia, ut existimo, in vsu vestro habetis et perfectius scripta in libris vestris. Preterea in omni loco et tempore studebitis corda vestra frequenter crigere ad amatissimum Dominum nostrum Iesum Cristum per breues oraciones cum gemitu aut suspirio fusas, videlicet: ‘Cor mundum crea in me, Deus’¹⁾, aut: ‘Veni sancte Spiritus’²⁾, aut simile quid. Singulis cciam³⁾ horis desidero, ut vosmetipsas inspiciatis et diligenter examinetis quantum profeceritis aut defeceritis, diligenter considerantes propter quid gaudeatis aut contristemini,

+ Fol. 171 r^o.

1) Ps. L (LI), vs. 12.

2) Beroemde sequentie, thans nog in kerkelijk gebruik. Verg. Wetzer und Welte, Kirchenlexicon, zw. Aufl., op ‘Sequenzen’ (Bd. XI, S. 159 ff.) en op ‘Veni sancte Spiritus’ (Bd. XII, S. 668).

3) Na ‘eciam’ staat een enkele s zonder eenig afkortingsteeken, blijkbaar een schrijffout, die men vergeten heeft door te schrappen.

[p. 369]

quid ametis et quid speretis. ⁌ Vesperis singulis, cum ante stratum vestrum sederitis, diligenter perscrutemini qualiter preteritum diem expenderitis, confitentes Domino et humiliter conquerentes defectus et negligencias vestras, facientes firmum et forte propositum emendandi. ⁌ Cum contigerit vos exire conuentum ad agendum quodlibet opus, hoc affectuose desidero, ut deuote Dominum exoretis, ut custodiat introitum vestrum et exitum, et ita exhibeatis vos in omnibus, in moribus scilicet et gestibus, ut quicumque viderit vos aut loqui audierit, ex vobis emendetur et edificetur. Noui namque sorores quasdam, que tam custodite erant in oculis cum emisse foris essent in plateis, ut pene curribus fuissent oppresse, nisi Dominus custodisset easdem, tamque festinanter expletis negocijs reuertebantur ad domum, ut visa alonge domo putarent se paradisum terrestrem¹⁾ inspicere. Cum seculares ad vos veniunt, hoc singulariter expeto, ut singule fugiant, vitantes coloquia eorum, et pigre sint ad hospites suscipientes.⁺ Sed et illas, que ordinate sunt ad // loquendum cum illis, hortor et moneo, ut caueant interrogare de rumoribus seculi et loqui de vanis et inutilibus materijs. Quod si ipsi seculares inceperint loqui vana et secularia, interrumpatis, si potestis, sermones eorum alijs bonis materijs Dominum Iesum concernentes aut sanctos eius. ⁌ Desidero eciam cordialiter, sorores carissime, ut totaliter vos subiiciatis matri vestre et his qui presunt vobis, non solum non agentes, sed nec cogitantes quidem que illis aut scitis, aut aduertere potestis non complacere aut nolle; sicque cupio vos esse affectas ad matrem, ut nichil graue putetis aut molestum quod

1) Verg. HS. D, blz. 248 en boven, blz. 282.

+ Fol. 171 v^o.

[p. 370]

illa mandauerit. Nitamini eciam ita exuere proprium velle et matris induere, ut vna sit voluntas et idem consensus vtrimque; ut quecumque voluerit illa et vos, et que illa noluerit nec vos velitis. Eas autem, que matrem adiuuant in custodia domus, rogo et moneo, ut tam humiliter se illi subiiciant, ut libere et secure possit agere prout melius et utilius esse cognouerit, quemadmodum ego facere possum cum adiutricibus meis et omnibus sororibus meis, quamuis indigna sum et nimium vilis et inutilis ad officium mihi impositum. Verumtamen onus officij pene sine onere suffero, quando considero sororum humilem subiectionem, quomodo scilicet humiliter cedant et se inclinent, de nullo se intromittentes aut loquentes preterquam de eo, quod ad curam earum pertinet, ad hoc solum intente, ut consciencias suas puras et mundas conseruare possint et soli Domino complacere. Que omnia et multa his similia quotidie in eis letanter intueor. Cognosco namque sorores quasdam tam obedientes, ut si preciperem quod domum incenderent vel tecta deiicerent, mox sine contradictione complerent; similiter si injungerem⁺ illis, ut ultra centum // miliaria pergerent, sine ulla dilacione parate inuenirentur confestim exire. Quapropter sepius necesse habeo premeditari quid iubeam, quia multas indiscretas in obediencia inter nostras agnosco. Insuper libere affligo, exercito et corripio illas; quantoque magis hec facio, tantomagis me diligunt, corda sua aperiunt et liberiori corde accedunt ad me. Tales eciam sunt, ut opus sit mihi excogitare aliqua, per que humiliem eas aut comprimam. Quod si non fecerim, contristantur, timentes ne minus bene contenta sim eo quod solitas epulas minus impendam. Omnia quoque que infero et que patiuntur a me paruipendere videntur; hoc solum magnipendunt, si bene contenta sim et erga

+ Fol. 172 r^o.

[p. 371]

se libera¹⁾. Hec idcirco intersero et scribo, ut agnoscere possitis quantum desiderem vos humiliari et sublici superioribus vestris. Audiui eciam quod venerabilis pater noster, magister Gerardus Grote, dicere solet quod²⁾, si superiores domum incenderent, subditi in tantum ad obedienciam conuersi esse deberent, ut nec semel quidam interrogarent ob quam causam id factum esset. Dominus quoque Iohannes Brinckerinc, venerabilis pater noster, aliquando dixit nobis: ‘Si dyabolus ordinaretur nobis superior aut rector, non posset nobis mala suadere et consulere, si nos humiliter illi subiiceremus in vera obediencia propter Dominum nostrum Iesum Christum’. ⁌ Desidero eciam ex toto corde, ut omnimodis studeatis pacifice et caritatiue inuicem conuersari, ad quod facilius peruenire non potestis, quam ut singule se humiliare nitantur, minime esse velint, suamque voluntatem derelinquentes, que alteri placita sunt tota virtute implere festinent, et quod quelibet ex vobis culpam alterius in redargucione libenter super se imponi sinat, eciam si culpabilis non sit. ⁌ Hoc eciam peto, ut certatim quelibet vestrum //⁺ conetur prima esse in humilibus et abiectis operibus, et ut caritatiuo certamine certetis altera alteram precedere et preponi in huiusmodi; similique modo, cum in opere fueritis congregate, certent singule viliora instrumenta preripere. Audiui enim aliquando a quodam presbitero multum deuoto, quod gracia Dei in nulla re facilius inuenitur quam in humilibus et abiectis operibus, si contra sensualitatem ex amore Dei fideliter impleantur. Hec namque sororum nostrarum hactenus

1) Verg. HS. D, blz. 14.

2) Dit ‘quod’ staat boven den regel geschreven; teekenen duiden aan, dat men het hier moet invoegen.

+ Fol. 172 v^o.

[p. 372]

obseruata est consuetudo, ut quando ad laborandum conueniunt, singule sine intuitu proprii commodi feruenter et affectuose alijs opus ex manibus preripiant, ita ut iam sepius ab alijs impletum inueniant priusquam iste possint manus apponere. Sepe quoque ad me veniunt flebilibus oculis ut vix eas possim consolari, de nullo molestiam inferentes, quam quod non sinam eas accedere ad omnia vilia opera, quod summe desiderant. Sunt et alie quedam, quarum summa molestia est, quod ire non preualent cum ceteris ad opera vilia, eo quod debilitas nature prohibeat. Sorores eciam nostre tam abiecte et viliter indute ad laborandum egrediuntur, ut si viderentur ab aliquo seculari minus que Dei sunt intelligente, magis eas derideret quam honorem impenderet. Eciam multas noui in domo nostra, que nichil aduertunt aut curant qualiter vestiantur extrinsecus, sed ad hoc solum intendunt et satagunt, ut Domino Deo placere possint intrinsecus; tamque interne sunt et custodite in moribus et in oculis suis eciam cum in opere fuerint, ut nesciant que assistat aut assideat, siue que eas transeundo pretereat. Quod eciam non solum obseruant in opere, sed eciam in choro: ad spacium duarum vel trium horarum stantes, non semel quidem ad circumspiciendum aperiunt oculos,⁺ quod eciam cautissima obseruacione scru- // tata sum. Oh dilectissime sorores, omnium sororum nostrarum virtutes describere nimis prolixum esset, sed et ego ad hoc minus digna sum. ⁌ Cum sorores cum matre sua conueniunt, tunc valde desidero, ut collocutio sit de Domino nostro Iesu Christo et de amabili benignitate eius, quam exhibuit nobis, et de eius amatissima passione, quam pro nobis sustinuit, et vita, moribus et conuersacione sanctissime Matris eius. Item de vita et doctrina sanctorum, ut talibus pijs colloquiis excitentur ad

+ Fol. 173 r^o.

[p. 373]

mortificandum semetipsas et ad imitandum exempla et doctrinas sanctorum. Poterunt eciam, cum conuenerint, se mutuo caritatiue admonere de defectibus, que in inuicem considerauerunt; caueant tamen singule, ne quid ex passione proferant. Cumque aliqua se senserit prouocatam ad dicendum aliquid ex passione, magis eligat reticere vel, si utile est ut dicatur, interroget ex matre et dicat: ‘Ego libenter dicerem aliquid sorori illi, sed sentio me ex passione moueri et non ex caritate’. Si vero tunc mater iusserit ut dicat, cum omni humilitate et verecundia dicet: ‘Visum est mihi de sorore illa hoc vel illud; cum mihi quid tale contingit, sic vel sic me habeo; potest tamen in ea alia intencione aut melius fieri’. Et studeatis modis omnibus, ut admoniciones mutue et correptiones in tali amabilitate et caritate fiant, ut magis excitent mutuam caritatem quam prouocent indignacionem. Et si videritis defectum aut infirmitatem in inuicem, studeatis semper excusare in cordibus vestris, cum humili subiectione considerando scilicet propriam infirmitatem et defectus multiplices. Assuefaciatis eciam obsecro, ut aspiciatis vos mutuo et honoretis tamquam thronum sanctissime Trinitatis et tamquam templum in quo requiescat Spiritus sanctus¹⁾, reputantes vos indignas altera alterius osculari vestigia.⁺ Et multum // cordialiter desidero, ut caueatis ab inuicem dicerc quod minus edificatorium est, dicendo: ‘Hec debilis est; ab illa vero oportet nos multa sufferre; ista quoque onerosa est communitati’, et similia. A talibus quippe verbis grauatur consciencia et multe inquietudines exinde oriuntur in congregacionibus et indignaciones in inuicem. Caueatis eciam vana et secu-

1) Overgenomen van Brinckerinck. Zie HS. DV, fol 36 r^o, MS. 8849-59, fol. 45 v^o.

+ Fol. 173 v^o.

[p. 374]

laria facta, que forte foris audistis, effundere inter sorores, et ne iuuencula colloquatur iuuencule sine scitu et permissione rectricis. Preterea, carissime, desidero ne nimium blandimentis utamini in admonicione defectuum, sed ut inuicem fideliter et ex caritate eciam in minimis admoneatis, quia, teste glorioso Hieronymo, maximum signum est caritatis fraterne, ut mutuo nos eciam in minimis admoneamus. Quapropter instantissime rogate rectricem, ut libere vos comprimat, humiliet, exercitet atque corripiat, nitentes in omnibus vos tales exhibere, ut erga vos libera sit in omni loco et tempore. Cauete eciam toto conatu, ne quid agatis eciam minimum sine licencia eius, vti discedere ab opere, lauare quicquam aut resartire in vestibus, nec eciam bibere sine assensu eius. Insuper in omni tribulacione, temptacione et similibus sitis illi aperte omnia manifestando, ne dyabolus nidum in vobis inueniat si occultaueritis. Non enim facilius potestis demonem vincere quam si prodatis omne consilium eius, sed satagite, ne ex consuetudine defectus vestros illi aperiatis aut confiteamini, sed cum vera contricione et proposito illos emendandi. Caueatis eciam diu et minus utiliter loqui cum rectrice, precipue ante prandium, ut, quia propter curam domus turbatur erga plurima, habeat aliquando modicum temporis redire ad cor et spiritualibus exercicijs occupari. ⁌ Si vero cupitis ad vitam peruenire spiritualem, opus⁺ est ut a multilo- // quio abstineatis, precipue in opere manuali, quia labor manuum emplastrum est volnerum peccatorum nostrorum. Necesse est igitur, ut, dum vulneribus nostris mederi et medelam apponere satagimus, omni circumspectione curemus ne per multiloquium vulnus vulneri adiungamus, quod tunc eciam facimus si infideliter * agimus * et propria commoda in labore querimus. Legitur eciam de fratribus sancti Bernardi,

+ Fol. 174 r^o

[p. 375]

quod cum in graui labore pariter essent, tanto silencio cuncta agebant, ut tantummodo sonitus ligonum, securium et aliorum instrumentorum audiretur. Sit eciam vobis familiare, deuote orare et corda erigere ad Dominum Deum in ipso labore, quia Dominus Deus non solum querendus et inueniendus est in ecclesijs per oraciones injbi fusas, sed inuenitur in omni loco et presens est omnibus per graciam omnibus, qui pie desiderant illum. Verumtamen copiosiori gracia presens est in humilibus, vilibus et abiectis operibus, que fiunt ex caritate et cum desiderio ad complacendum illi. Et ut prodam ad edificacionem vestram que in me fecit opus, significo vobis, quod in omni vita mea numquam me sensi sic affectam ad Dominum, quemadmodum sensi cum, adhuc potens in corpore, ad communes ibam labores cum conuentu, utpote sunt pinsere, braxare, lanam carpere, fodere, lauare et ad alia siue grauia, siue vilia que in domo nostra agenda sunt. Insuper videtur mihi, quod si possem ut aliquando potui, quod nullibi Dominum Iesum delectabilius et amicabilius inuenire deberem quam in supradictis operibus, et utique preciosus mihi esset ingressus ecclesic. ⁌ Est eciam in omnibus bonis congregacionibus consuetudo, quod a mane usque ad vesperam ferialibus diebus fideliter et alacriter operentur opus suum, excepto eo quod missam audiant, et si que⁺ fuerint, quibus hoc conuenire non potest, si- // ue propter non differenda negocia, siue propter ministerium coquine aut propter simile quid, hee in suis locis permanent, sine murmuracione conantes amantissimum et dulcissimum Dominum Iesum, quia in ecclesia non possunt, in corde suo querere et inuocare. Est eciam consuetudo in domo nostra ut, finita prima, quelibet sororum alacriter ad opus suum accedat, siue sit carpere lanam, siue texere, siue nere, aut simile, excepto

+ Fol. 174 v^o.

[p. 376]

tempore in quo missam audiunt et horas in choro legunt aut canunt. Cetere vero, que chorum non visitant a prima, ut ad vesperam semper laborant, dempto tempore misse. Videretur eciam sororibus nostris, quod magnum ipsis dispendium inferret in amore diuino, si non fideliter et alacriter operi manuum suarum insisterent. Eciam agnoui, quod in principio fundacionis domus istius quedam, eciam nouicie primitus domum intrantes, a mane usque ad vesperam erant in graui labore, portantes lapides, carros terra replentes, parantes calcem et fundamenta adactorijs et ruderibus preparantes; que tamen in his grauibus et continuatis laboribus tanta gracia a Domino perfundebantur, ut de exterioribus pene nichil attenderent. Et cum aliquando lapides portabant cum alia socia, ibant nescientes quo tenderent ex plenitudine gracie que erat in illis, sed tantum quasi absorpte interius sequebantur cam, que precedebat¹⁾ in gerula²⁾. Hec nempe institucio nostra primaria fuit, ut alacriter propter Deum operi manuum intenderemus. Quicumque ergo putauerit graciam Dei et internam dulcedinem in sola vacacione aut ocio inueniendam, penitus errat. Teste namque Bernardo³⁾, opus manuum sepius exprimit compunctionem cordis et deuocionem puriorem efficit. Propter hec et plurimas alias causas⁺ sancti patres in Egipto tam sedule laborauerunt, // et propter hoc a sanctis patribus tam magnifice commendati sunt. ⁌ Desidero insuper, sorores carissime, ut humili et abiecto habitu incedatis, sitque vestium

1) Onzekere lezing ten gevolge van veranderingen. Er staan twee p's met het teeken van ‘pro’ en van ‘pre’.

2) Dit wordt HS. D, blz. 215, verhaald van Elsebe Hasenbroecks.

3) Bernardo is onderstreept met rooden inkt.

+ Fol. 175 r^o.

[p. 377]

vestrarum pannus grossus et rudis, prout est¹⁾ apud sorores nostras Domus magistri Gerardi Magni, quia deformitas exterior atque despectio abscondit interius Dominum Iesum. Specialiter quoque desidero, dilecte sorores in Christo, ut cum omni humilitate vos subiiciatis confessori vestro, et quicquid ipse dicit aut consulit, recipiatur tamquam a Domino Deo transmissum fuerit. ⁌ Sorores carissime, dulcedinem et saporem sentire in Domino Deo multum delectabile est; sed fundamentum tocius sanctitatis in hoc consistit, ut integraliter abnegemus nosmetipsas et mortificemus malas affectiones nature nostre corrupte, insuper et voluntatem nostram conuertamus ad Dominum et eam toto conatu conformemus voluntati illius. Magister quoque Gerardus Magnus, venerabilis pater noster, in quodam loco scribit, quod intus derelinqui a Domino et foris nichilipendi et despici ab omnibus hominibus et hec pacienter posse portare, excedit in merito omnem contemplacionem. Quia cum Dominus tribuit nobis dulcedinem et solacium, tunc ministrat nobis; sed quando nos in multis tribulacionibus et temptacionibus fideliter illi adheremus, tunc illi seruimus, quod est multo maioris meriti. Hec tamen idcirco non dico, ut tepide sitis et pigre in oracionibus vestris et tempora oracionis inutiliter expendatis, sed cum magna diligencia et vigilantibus animis est nobis et vobis et omnibus hominibus necessarium querere graciam Dei. Si autem consolacio et interna dulcedo prestetur nobis a Domino, hanc cum magna²⁾ graciarum actione suscipiemus; si autem illam, quam³⁾ dedit, aliquando subtrahat, eque

1) Doorgehaald: ‘apud nos et’.

2) Na ‘magna’ is ‘gaudio’ doorgehaald.

3) Er staat: qua.

[p. 378]

ut antea in omni loco et tempore conabimur adherere⁺ Domino deuotis // desiderijs et pijs affectibus. ⁌ Sorores carissime, hec rudia et simplicia scripsi vobis, tamquam nescientibus ea. Spero tamen, quod plura sapiatis et maiora, quam scribere valeam. Ad rectricem. ⁌ Dilectissima soror, quia tibi cura domus commissa est, propterea hortor et moneo, ut sororibus tuis¹⁾ similis sis in cibo et potu et in labore communi, in quantum infirmitas nature tue²⁾ permittit, quia hoc ad te pertinet, ad me quoque et ad omnes qui alijs presunt. Insuper peto, ut dulciter, amabiliter et deuote te habeas inter sorores tuas, ut omnes prouocentur ad diligendum te atque timendum. Non tamen dico, ut quasi blandiendo vicia palpes, sed ubicumque³⁾ potueris conare fideliter, ut defectus et negligencie corripiantur et emendentur; verumtamen quicquid a sororibus tuis benignitate impetrare valueris, non utaris in eo seueritate aut austeritate sine consilio et assensu confessoris. Dilecta soror, hoc eciam peto, ut teipsam cum sororibus tuis studeas in disciplina seruare, et de die in diem coneris proficere de virtute in virtutem, quia profectus domus et custodia discipline cum ceteris bonis institucionibus multum ad te pertinent et in te consistunt; quapropter desidero, ut diligenter opereris in vinea Domini, in qua posita es, ut illam fructiferam facias per bonas consuetudines et exercicia virtutum, secundum consilium venerabilis Prioris de Noorthorn. Cum autem sorores ad te veniunt, que in tribulacione sunt posite, peto ut eas amanter et dulciter consoleris, instruas et admoneas. Et quando racio postulat, poteris eas arguere et increpare, et hoc

+ Fol. 175 v^o.

1) Doorgehaald: vestris.

2) Doorgehaald: vestre.

3) Doorgehaald: noueris atque.

[p. 379]

sine personarum acceptione. Quia si vna familiariter attrahatur et pie tractetur, altera vero plus equo corripiatur,⁺ vni- // tas et concordia vulnerantur. Non tamen ab re est et indecens, ut virtuosiores plus ceteris diligantur. Si vero alique in temptacione et tribulacione fuerint, fideliter, peto, succurras illis et adiuues, prout potueris; quod si non suffeceris aut materia fuerit intricata, consulatur confessor super his, que facienda sunt. ⁌ Desidero eciam, carissima soror, ut aduenientes hospites¹⁾ amicabiliter et hilariter suscipere cures, tamquam ipsum Dominum Iesum, et exhibeas eis omnem humanitatem et caritatem pro posse tuo, ut edificentur qui ad te veniunt. Susceptionem vero hospitum non quibuscumque, sed tantum notabilioribus sororibus imponere debes, a quibus aduentantes instruantur et edificentur. Cetere vero sorores non occupabuntur cum hospitibus, nec eciam loquentur eis sine licencia, et maxime iuniores, quia in domo nostra nemo accedit ad fenestras locutorias, exceptis duabus ad hoc ordinatis, aut si alicui alteri specialiter iusserim. ⁌ Desidero insuper, ut prouideatis ne multiplicetur introitus secularium hominum ad vos intra septa loci, et precipue dissimilium personarum, nisi forte ille, que ad vos veniunt ut edificentur et ad bona formentur. Eciam peto, ut non sine vrgente necessitate permittas exire sorores ad consanguineos et amicos, et precipue iuniores et eciam has, quibus noueris non expedire. ⁌ Carissima soror, hoc eciam peto, ut in diebus festis post meridiem per vnam horam siue per duas conuoces sorores tuas, et conferas inuicem de defectibus et negligencijs que succreuerunt, ut mali mores et consuetudines praue corrigantur et emendentur, hoc tamen semper obseruato,

+ Fol. 176 r^o.

1) Doorgehaald zijn de uitgangen: aduenientibus hospitibus.

[p. 380]

ut admoniciones tue et correptiones ex caritate et⁺ caritatiue procedant. Sic // namque conuenire in vnum valde nutrit caritatem mutuam et sorores efficit vnicordes; multoque vtilius est, ut ita tempus expendant quam hinc inde circumeundo aut fabulando. Dilectissima soror, cui cura domus imposita est, humiliter peto, ut solicite caueas inutiles confabulaciones et crebrius hinc inde circuire sine necessitate, sed magis tempus, quod ab occupacionibus vacuum est, expendere cures in recollectione tueipsius et postulacione a pio Domino, ut tibi concedat sic sibi vniri, ut nec exterioribus occupata separeris ab illo, quia facile retrocedit homo et aridus corde efficitur, nisi cautissime prouideat sibi exterioribus et temporalibus occupatus. Desidero eciam cordialiter te curam impendere, ut sorores tue silencio studeant, et precipue in die quo venerabile sacramentum dominici corporis susceperunt, ne videlicet aliqua sine necessitate loqui presumat, donec hora vesperarum transierit. Insuper conare totis viribus, ut sorores proficiant in virtutibus, in mutua videlicet caritate, in humilitate, in obediencia et ceteris, sicut spero facis ex gracia Dei et exemplum facies. Habeat gratum caritas tua munusculum istud, quod paruitas mea scribendo composuit; impleat Deus atque perficiat secundum magnitudinem desiderij tui. Explicit exhortacio matris Salome, quondam priorisse in Diepenven¹⁾.

Scripsi anno 1501^o, in die sancte Margarete virginis²⁾, in Zwollis.

+ Fol. 176 v^o.

1) Deze zin is onderstreept met rooden inkt.

2) 13 Juli.