Mijn leven

Nieuwsblad van den Boekhandel. 16 Juni 1874.
Nadruk in Indië door Mr. C.P.K. Winckel.

De klachten in Nederland over de Indische pers zyn niet nieuw. - We zyn er aan gewoon geraakt dat men dáar den toon van onze pers onaangenaam vindt.

Zy is, wy weten het, de tolk eener verbitterde maatschappy. Vooral sedert de Indische journalisten een blik hebben geworpen op de toestanden in de Engelsche koloniën en daaruit vergelykingen hebben geput, die gansch niet in het voordeel van het Hollandsche stelsel uitvielen, vooral sedert dien tyd is het onderscheid van hun toon met dien der Hollandsche journalistiek zeer merkbaar. Deze gelooft nu eenmaal dat haar saai party-ge-

[p. 277]

kibbel zelfs voor Indië amusant is, en is ernstig overtuigd dat geen andere toon moet aangeslagen worden dan de hare. Ons Indische lieden laat dat party-gekibbel koel. Het is ons bekend, we hebben van de liberalen even weinig te wachten als van de vereenigde anti-liberalen. Het is een quaestie van geld, en daarin zyn alle Hollanders conservatief.

Of Indië conservatief wordt geëxploiteerd of liberaal, is de meesten onzer volkomen onverschillig. En, daar wij er niets aan doen kunnen, geven we ons gemoed lucht op eene wyze die de Hollanders onaangenaam stemt, die ons den vorm verwyten, om het debat te kunnen afbrengen van het wezen der zaak.

Het is de oude geschiedenis: het gevogelte werd geraadpleegd of men het zou stoven of braden, dan wel met een witte saus nuttigen. ‘We willen niet genuttigd worden’ was het antwoord;¹ maar men repliceerde: ge gaat buiten de quaestie, ge zyt niet parlementair! -

Maar thans heeft een orgaan der Hollandsche pers, dat zich, (ten koste van de verdenking, door een catechiseermeester te worden geredigeerd) byzonder ten doel stelt, zedepreken ten beste te geven, en vooral de Indische pers de les te lezen, een andere grief geformuleerd.²

Ik bedoel het Nieuws van den Dag, dat thans beweert dat de Nederlandsche schryvers en drukkers hooge reden tot klagen hebben, daar men hunne werken op Java straffeloos nadrukt. -

Dat blad spreekt trouwens naar aanleiding van een opstel in het tydschrift van Neêrlandsch-Indië, van Dr. F.C.L. Wynmalen. Deze jeugdige geleerde, wiens stuk ik niet voor mij heb, breekt, zegt het N.v.d.D. een lans voor het goed recht der Nederlandsche schrijvers en uitgevers.

Het Hollandsche dagblad stelt zich dus op het standpunt dat de geldelyke belangen der Hollandsche schryvers en uitgevers door de Indische staatsmacht worden miskend. Het standpunt is bekrompen, maar we verwonderen ons daarover niet. Hoe kan men in Holland denken aan het belang der beschaving in het algemeen en van Indië in het byzonder: dat medebrengt dat er zoo veel mogelyk worde gedrukt en gelezen;³ dat tusschen de zucht naar kennis en de mogelykheid om daaraan te voldoen zoo min mogelyk geldbezwaren liggen?

Toch is het verwonderlyk dat de redactie der goedkoopste (en

1 Dit antwoordden de Nederlandsche auteurs nu ook! -

2 Gij ziet het, Ds de Veer, waar gij een goede - een eerlijke - zaak voorstaat, treed ik u ter zijde, al ken ik u ook als mijn persoonlijken vijand; neem hier een voorbeeld aan. -

3 En het zekerste middel om dit doel te bereiken is: de schryvers te plukken en te nuttigen als het gevogelte, waarvan gy zooeven spraakt? - Bravo! Wie van gebrek is omgekomen schryft zeker 't best! - Och, herinner u, dat niet alle groote talenten op troonen geboren zyn en over miljoenen te beschikken hebben!

[p. 278]

dus meest gelezene) courant in Holland zich niet over dien Indischen nadruk verheugt. Indien wy werkelyk zoo verre beneden de Nederlandsche pers staan in goeden toon en ware beschaving, dan moest het den heer de Veer lief zyn, dat wy ons haasten de producten van die pers onder de oogen te brengen van onze lezers. Hy behoorde daarin zelfs een bewys te zien, dat we geenszins verstokt zyn in onze boosheid.

Het standpunt van het N.v.d.D. is bekrompen. Maar het is ook der moeite waard, aan te toonen dat zyne beweringen ook onjuist zyn. Indië heeft zich over de heeren Nederlandsche uitgevers niet te beroemen. Zy exploiteren het waar zy kunnen.¹

Boeken voor Indië bestemd zyn altyd veel duurder dan noodig. Reeds Lion heeft er op gewezen, hoe het een schandaal mocht heeten dat een abonnement op het tydschrift van en voor Neêrlandsch Indië, dat in Holland dertien gulden kost, in Indië er twintig moest bedragen. De Indische pers heeft, tegenover die zucht om van ons te halen wat er te halen is, volkomen gelyk, het beste uit dat tydschrift uit te zoeken en het gratis² aan hare lezers voor te zetten. Een ander voorbeeld. De Nieuwe Rott. Courant houdt er een mail-editie op na, die den ongehoorden prys van veertig gulden 's jaars kost, terwyl die der Indépendance Belge, heel wat beter, slechts op ƒ19 komt te staan.³

De prys van ƒ0,80 per nummer is ongehoord, wanneer men bedenkt, dat de kosten eener mail-editie zeer luttel zyn. Men laat eenvoudig datgene, wat men er voor bestemt, niet uit elkander nemen. Wat de dagbladen duur maakt, het zetloon, behoeft men hier niet te betalen. De mail-editie der Nieuwe Rott. kon 15 gulden kosten en voordeel afwerpen, door met de Indische couranten te concureren. Thans is het eene dwaasheid er zich op te abonneren. Immers, men krygt hetzelfde in de achtereenvolgende nummers der zooveel goedkooper Indische couranten, met het Indische nieuws en advertenties op den koop toe. Er zyn dus maar weinig abonnenten.

Het komt my voor dat men veel te weinig nadrukt. De geschriften van Multatuli, ziedaar wat men van de andere zyde vooral kan aanvoeren.⁴ Met wetenschappelyke werken is het,

1 En moeten de auteurs dit boeten, de auteurs, die toch in Nederland ook al zoo meedoogenloos geëxploiteerd worden door de uitgevers! Als iemand die een uitzondering maakt op (mag ik zeggen) dezen regel, ken ik den heer Revers te Dordrecht, die betaalt, al is 't weinig, en loyaal is in den omgang met zyn auteurs.

2 Gratis? - wordt de Indische pers dan niet door hare lezers betaald? -

3 Welnu, koopt dan de Belgische en laat de Hollandsche rusten. Zoodra er een concurrent zal komen, die een mail-editie in 't Hollandsch goedkooper zal leveren dan de Nieuwe Rott., zal deze natuurlijk ook goedkooper worden, tot zoolang geduld.

4 Hoe meer nadruk hoe beter, mits tegen betaling, want òf de auteur òf de hem betalende uitgever, heeft recht op het werk, nooit iemand anders.

[p. 279]

geloof ik, nog niet gebeurd. De Hoogleeraar Opzoomer geniet voor zyne redevoeringen de eer¹ geregeld te worden voorgesteld aan het Indisch publiek, dat dit genot het eerst aan den heer Huët te danken had. Maar veel verder gaat men niet. Zoo menig wetenschappelyk boek zou in Indië dienst bewyzen. Wanneer de Hoogleeraar de Bosch Kemper b.v. geen tweede druk van zyn meesterstuk wenscht te leveren, en het daarom het vyfdubbele van den oorspronkelyken prys kost, dan zou de Indische nadrukker door zyn bedryf een dienst bewyzen aan de wetenschap, en by den grooten omvang der bedoeling van het strafrecht in Indië is het zelfs de vraag of dergelyke nadruk niet plichtmatig is geworden.²

Er is geen wetgeving, die de ontwikkeling van den mensch meer belet, dan de dusgenaamde letterkundige eigendom. Nu heeft Indië in dit opzicht toevallig vryheid (zoolang het duurt). Nederland krygt zoo veel koffie, suiker en tin van ons, laat het dankbaar zyn als wy ons met de edele wraak vergenoegen, iets van zyne schryvers over te nemen om er gemeen goed van te maken. Laat men ons althans die vryheid gunnen.³

Nadeel hebben de Hollandsche schryvers er niet by, althans niet noemenswaard, al verbeelden ze het zich misschien. Behalve dat verscheidene Nederlandsche geleerden en geletterden Indische honoraria trekken, moet men niet vergeten dat al werden de redevoeringen van den hoogleeraar Opzoomer niet in de Indische couranten overgedrukt, er toch geen vijftig ex. in Indië van zouden verkocht worden, niet uit gemis aan belangstelling, maar omdat de boekhandel in Indië nog slechts in zyne kindsheid is.

Bovendien de rechtsgeleerde en staatswetenschap heeft zich reeds tegen de beperking der vryheid van nadruk verklaard.⁴

1 Wordt de Hoogleeraar Opzoomer ook geregeld betaald voor deze voorstelling, dan heb ik hier niets tegen, maar is de eer alléen voor hem en wordt de heer Huët door zyn lezers betaald voor het werk van een ander, dan vind ik in deze voorstelling aan het Indisch publiek geen eer voor den Hoogleeraar Opzoomer, maar enkel oneer voor den heer Huët.

2 Wanneer de Hoogleeraar de Bosch Kemper b.v. in het geheel geen druk van zyn meesterstuk had geleverd, zou Indië dan verder gevorderd zyn dan nu? - Dàn had Indië 't zonder bedoeld meesterstuk moeten doen, nu kan Indië het bekomen tegen betaling. Wie kan van den heer de B.K. vergen dat hij meesterstukken schrijft zonder betaling, om diensten te bewijzen aan de wetenschap, terwijl de wetenschap hem tot belooning (indien hy arm was) van gebrek zou laten omkomen? -

3 Nederland! - Welk auteur is aansprakelyk voor Nederland? 't Is reeds ongelukkig genoeg voor hen die met genie of talent bedeeld zyn, dat ze geboren werden in Nederland! Moeten zij nu ook nog aansprakelijk gesteld worden voor de onrechtvaardigheden, die tegen hun wil gepleegd worden, en waartegen juist zy, en zy alléen, te velde trekken?

4 Dit bewyst niets. - De zon heeft om de aarde gedraaid. Slaverny is wettelijk geweest. James Watt was een gek, enz., enz., enz., enz. - We moeten vooruit, Mr. Winckel.

[p. 280]

Waarop is die beperking gegrond? Wanneer ik een belangwekkend onderhoud in de sociëteit hoor, mag ik het opschryven en in druk geven, maar is dit door den spreker reeds gedaan dan niet. Dat gesprek is dan een eigendom geworden, zoo redeneert een verouderde wetgeving,¹ van hem die het heeft gehouden. Niets is minder waar.² Wat de denkbeelden betreft³ ze zyn zoo goed als nooit nieuw.⁴ En ook wat den vorm aangaat, geen schryver is zoo oorspronkelyk, dat zyn geschrift niet als het gevolg zyner opvoeding kan beschouwd worden, en van de lezing zyner voorgangers.⁵ De taal die hy spreekt zelfs hebben zyne medeburgers hem geleerd.

Men ziet het, ik behoor tot hen die zich geen begrip kunnen vormen van letterkundigen eigendom. Wanneer ik een diamant bezit en gy, waarde lezer, dien van mij ten geschenke⁶ aanneemt, dan ben ik hem kwijt, maar wanneer gy my een meesterstuk van uw hand hebt voorgelezen, dan hebt gy het daarom nog niet verloren,⁷ integendeel, het kan zyn dat gy door de voorlezing nog een vlekje⁸ aan het juweel hebt bemerkt dat ge dan kunt herstellen. Toch is het dan ook myn eigendom geworden⁹ - Wildet ge dat niet, ge kondt het voor u houden.¹⁰

1 Hier is 't Mr. Winckel zelf, die de wetgeving verouderd noemt, welke hy den minister aanraadt niet te veranderen.

2 Dus heeft hy die luistert meer recht op wat gesproken wordt dan hy die spreekt! -

3 Zijn letters of cyfers nieuwer dan denkbeelden?? - Toch worden alle gouvernement's bureaulisten betaald. De kleintjes schryven boekdeelen vol voor een paar honderd gulden, de groote teekenen hun naam en ontvangen duizenden!

4 Wat is oorspronkelyk nieuw? - Is het Koningschap nieuw? of het militairisme? Is er een minister, die als zuigeling de portefeuille aanvaardde? Een predikant die preekend ter wereld kwam? - Niet alleen dat allen - even als de auteurs - alles leeren moeten van hunne voorgangers of tijdgenooten, maar niet éen van alle koningen, ministers, militairen, of dominés zelfs zou er in berusten gratis zyn plaats in de maatschappy te bekleeden en uitsluitend voor het welvaren van anderen te leven. Gelukkig ook! Want die uitsluitendheid zou zyn dood zyn.

5 Ja, zóo als myn nootjes de gevolgen zijn van de lezing van uw stuk. -

6 Ten geschenke?..... Maar hier is geen sprake van geschenken. Hier is sprake van werken voor geld - van loon voor arbeid - van recht tot leven, zonder bedelen of stelen. - Ik heb myn Huwelijk in Indië aan niemand ten geschenke gegeven, evenmin als eenig ander geschrift, zelfs heb ik nooit een werk verkocht en heb ik alleen dus het recht myn arbeid te laten drukken en verkoopen zoo als my dit goed dunkt. Zie de wet van 35 January 1817, die volgt.

7 Neen, door 't voorlezen verliest men zyn meesterstuk niet (of liever, moest men het niet kunnen verliezen) maar wèl verliest men het door den nadruk, die 't elders door anderen aan anderen doet verkoopen, ten koste van de moeite en den tyd die het den niet betaalden auteur gekost heeft.

8 Mr. W. ik houd u voor eerlyk en loyaal, kom in Godsnaam niet in de hofhouding terecht van Meester Kritiek, die niets doet dan réclames maken in 't voordeel van de door hem mishandelden.

9 Waarvan gij profiteeren kunt als van een les, maar niet als van een diamant dien gij in uw voordeel verkoopt.

10 Dus leidt de afschaffing van den letterkundigen eigendom tot de afschaffing van meesterstukken.

[p. 281]

De geheele theorie van den letterkundigen eigendom is misschien uitgedacht in het belang der schryvers, maar ze werkt enkel in het belang der uitgevers.¹ Dezen trachten een intellectueel monopolie te scheppen en dat streven moet in het belang der menschelyke ontwikkeling worden tegengegaan.² Dat zy hierdoor grooter honoraria aan de schryvers kunnen betalen is een voordeel dat men niet moet overschatten. De waarde der letterkundige produkten moet men niet naar de honorarie afmeten, de lichtzinnige romans worden het best betaald evenals Offenbach meer trekt dan Beethoven ooit gedaan heeft.³

Het belang der schryvers zou nog op andere wyze kunnen behartigd worden. Bovendien telt Nederland nog geen half dozyn⁴ lieden die om het honorarium boeken schryven,⁵ als men er de handleidingen voor schoolgebruik buiten laat.

By afschaffing van den letterkundigen eigendom zullen dus enkel de uitgevers lyden, en, tegenover eenige winstderving op een enkel artikel staat dan nog, dat zy, door op hun beurt na te drukken, wederom goede zaken kunnen maken.⁶ De boeken zullen goedkooper worden, vooral ook omdat men in Duitschland zal moeten laten drukken⁷ meer nog dan nu om de concurentie het hoofd te bieden.

De minister dus, die den letterkundigen eigendom op nieuw zou regelen, zou een schadelyk monopoliestelsel bestendigen.⁸ En die de Indische samenleving door dergelyke regeling aan een

1 Dit ben ik volkomen met den heer W. eens en juist omdat onze verouderde wet van 1817 enkel in het belang der uitgevers werkt moest ze veranderd worden.

2 Juist. En dit kan alleen geschieden door de auteurs aan te moedigen en geheel vry te laten in het beschikken over hun eigen werk. Ik heb niets tegen uitgevers, maar ik hoop door dit boekje te bewyzen dat ze over-bodig zijn.
Een auteur schryft - een drukker drukt en een boekverkooper verkoopt het werk. Wat hebben deze drie handelende, elkander helpende personen nu te maken met een uitgever, die ze alle drie plukt? Uitgeven is een geld questie, zoodra dus de auteurs niet meer door de uitgevers gedoemd zullen worden tot armoe lyden... neen, meer zeg ik niet... Ik zie al 1000 uitgevers opspringen! -

3 Dit is een geheel andere quaestie. Deze aanklacht geldt u, Publiek! Hadt gy meer schoonheidsgevoel dan zou iets goeds meer waarde hebben dan iets slechts; of wel, ze geldt u, Regeering, die te weinig over hebt voor kunst... O Hemel! begryp me niet verkeerd! Ik spreek niet van kunst in den modernen zin, van antiquiteiten inzamelen en verheffen hemelhoog om al wat nieuw is te overschaduwen, maar ik spreek van bevorderen van kunst, aanmoedigen, steunen, beloonen, waardeeren, in een woord helpen leven. -

4 Welk een mooie comdemnatie van het bestaand systeem! -

5 Omdat zy van het honorarium niet leven kunnen! Natuurlijk! - Het is niet voor niet, Nederland! dat gij zoo arm zijt aan kunstenaren! -

6 En ‘ze zullen er onder lyden’ zegt ge? O! o! Mynheer de Advocaat! -

7 Dus zou Duitschland er by winnen!

8 De minister dus, die den letterkundigen eigendom opnieuw zal regelen, zal een schadelijk monopoliestelsel uitroeien.

[p. 282]

nieuwen band zou willen leggen, zou meer nemen dan hy, die de staatsexploitatie van koffie, tin en suiker nog een weinig zou kunnen opvoeren. Hy zou zich vergrypen aan de intellectueele belangen der bevolking¹ van een groot ryk² en dat ter wille van een ondergeschikte tak van Nederlandsche nyverheid. De tyden zyn er niet meer naar. Men legt niet meer een geheel handelsvertier aan banden³ ter wille der reeders van den Kinderdyk of der assuradeuren onder de Boompjes. En zou het staatsmanswysheid zyn, ons te beletten de Indische lezers kennis te doen dragen van het boek, dat wordt geproduceerd in het moederland?

Dit althans kan het misschien nog verzoenen met veel wat bovendien daaruit overwaait en wat minder lief is.

__________

Let wel, publiek. Hier is La part du Lion.

Wet van den 12^den Augustus 1849 (Staatsblad No. 36).

Art. 2. Het uitsluitend recht van drukken en uitgeven der Pharmacopoea Neerlandica⁴ en der Nederlandsche Apotheek wordt aan den Staat voorbehouden.

De drukker, uitgever, verkooper en verspreider van eenig exemplaar van dit formulierboek, niet van Staatswege gedrukt, uitgegeven en gewaarmerkt, worden gestraft met eene boete van ƒ100 voor ieder exemplaar, door hen gedrukt, uitgegeven, verkocht, verspreid of nog in hun bezit gevonden; en, ingeval van onvermogen om die boete te betalen, met gevangenis van éene maand tot twee jaren.

Alle zoodanige exemplaren, waar ook gevonden, worden in beslag genomen en ten behoeve van den Staat verbeurd verklaard.

1 De lezende bevolking in N. Indië is welgesteld, en betaalt wat zy leest, ook nadruk; de arme bevolking - inlanders - kan en mag niet lezen en leest dus niet.

2 Indien er iets voor de intellectueele belangen van een groot rijk gedaan moet worden dan moet de minister dit doen als een eerlijk man, maar niet als een dief. Landeryën en gebouwen worden wel ontëigend en betaald ten algemeenen nutte, zoo zouden immers ook de wetenschappelyke werken onteigend kunnen worden? -
Voor een kanon kan men een wetenschappelyk werk koopen en voor éen expeditie naar Atjin een geheele bibliotheek! Hoe veel gesneuvelden hadden daaruit mee kunnen lezen! -

3 Alle schryvers, drukkers en boekverkoopers, ter wille van een uitgeversgilde!

4 Aan die Pharmacopoea zullen ze ook in Indië niet komen. Waarom heeft de Staat een ander recht als een auteur?

Brussel, 21 Juni 1874.

Aan den Red. v.h. Soerabaia's Handelsblad.

Geachte Redakteur!

Hoe heb ik 't toch met u? Ik zie daar tot mijn verbazing dat

[p. 283]

gy myn ‘Huwelijk in Indië’ gebruikt hebt als feuilleton in uw Soerabaia's Handelsblad! Hoe zyt gy daartoe gekomen? -

Hebt gy recht myn werk te publiceeren op eene wyze, waarop ik het niet gepubliceerd wil hebben?

Bestaat er één wet die iemand anders meer recht op een werk toekent dan den auteur zelf?

Ik heb geweigerd myn ‘Huwelyk’ te verkoopen, eerst aan M. Nyhoff en later aan G. Kolff, die 't my voor Indië vroeg; wie kan my nu uitleggen hoe 't in uw blad gekomen is, buiten myn weten en tegen myn wil?

De heer Kolff beweert, dat nadrukken op Java wettelyk is - 't is mogelyk, er zyn zoo veel wetten die niet deugen! - maar ik noem nadrukken, 't zij dan mèt of tègen de wet, diefstal.

Van twee dingen één. Of men heeft in Indië 't recht van nadrukken, waarom wilde men dan myn werk koopen? Of men heeft dat recht niet, waarom steelt men 't dan?

Ik ben pas uit Rome terug en heb nog geen tyd gehad my met Nederlandsche wetten bezig te houden - een verward werkje! - daarom zal ik maar beginnen met in deze zaak zelve uitspraak te doen.

Hebt gy myn ‘Huwelyk in Indië’ overgenomen, zonder daartoe door de wet gerechtigd te zyn, wees dan zoo eerlyk my twee duizend gulden te betalen voor 't nadrukken van een werk, dat myn eigendom is en blyft; en hebt gy volgens de wet gehandeld, doe my dan het genoegen my met een enkel woordje te zeggen; waar ik de wet kan vinden die den auteur het recht op zyn eigen werk ontneemt.

In beide gevallen zal ik u dankbaar zyn voor uwe hulp.

Geloof my, enz.

Mina Krüseman.

P.S. Ook tegen procedeeren ben ik niet, integendeel!

Zie hier het antwoord op myn schryven.

Malang, 20 Augustus 1874.

Mejuffrouw!

De tegenwoordige Redakteur van het Soerabaia's Handelsblad zendt my uw schryven van 21 Juni, met verzoek het te beantwoorden, omdat de opneming van uw roman ‘Een Huwelyk in Indië’ tijdens myne redactie plaats vond.

De toedragt der zaak is deze:

In Indië bestaan geen wetten op den letterkundigen eigendom¹

1 Ik beweer dat er ook geen afzonderlyke wetten voor Nederlandsch Indië moesten behoeven te bestaan. - Of is Java een vreemdrijk? - Wordt het door een anderen vorst geregeerd? Is het afhankelijk van andere ministers dan Nederl.? Heeft het een eigen leger? een eigen schatkist? Iets eigens? Werd Nederland Duitsch, of Indië Engelsch, ja, dàn zou dáár eerlykheid kunnen heeten wat hier diefstal zou zyn. Nu nog niet.

[p. 284]

dat wil zeggen, het staat een ieder vry elk werk na te drukken waar het ter wereld ook verschenen mogt zyn. In Indië gepubliceerde werken, kunnen zelfs hier, zoowel als in Europa straffeloos worden nagedrukt. Daarvan wordt echter in Europa zoowel als in de Kolonie zelden gebruik, of liever misbruik gemaakt, en ook ik, of liever de uitgever van het Soerab. Hand. deden het niet; enkele couranten-artikels misschien uitgezonderd.

By werken van eenigen omvang, hebben zy van den schryvers of van de uitgevers¹ verlof gekregen, soms tegen soms zonder eenige geldelyke vergoeding. Zy volgen dit uit een gevoel van moraliteit.² - Want hoewel het nadrukken niet verboden - en verlof daartoe geheel onnoodig is - stuit het hun tegen de borst om van die leemte in de wet gebruik te maken, ook meenen zy dat de schryvers van wier talenten zy gebruik willen maken, recht³ hebben daarin gekend te worden.

Bemerkte ik dat er in Holland een werk zou verschynen, dat ik gaarne in het Soerab. Hand. zag opgenomen, dan vroeg ik de uitgevers daarvoor verlof, dat gereedelyk gegeven werd.⁴ Zelfs ontving ik van sommigen de afgedrukte bladen of eene copie vóor dat het werk in Nederland verscheen, zoo dat de publicatie te gelyk, zelfs van sommige werken eerder dan in Nederland plaats vond, zooals byv. Keller's roman ‘Gederailleerd’ - welke eenige maanden na de opneming in het Soerab. Hand. in Nederland werd uitgegeven⁵.

Toen ik hoorde dat van uwe hand een roman zou verschynen verzochten de uitgevers den heer Kolff te Leiden van u de toestemming te vragen dien in het Soerab. Hand. als feuilleton op te nemen, op zoodanige voorwaarden als door hem billijk geacht zouden worden, terwyl zy haar ook, als ik my goed herinner, van den uitgever hadden verzocht⁶.

1 Maar niemand heeft van my verlof gekregen, integendeel ik heb pertinent geweigerd mijn H, i I. als feuilleton uit te geven.

2 Let wel, Publiek ‘Moraliteit’ noemt hy 't, als hy niet nadrukt; dus is 't immoreel om wèl na te drukken, zonder toestemming van den auteur!

3 Hoe vindt gij zyn satire op recht? Publiek!

4 Hy vergeet hier te spreken van het agentschap van den heer G. Kolff, zie zijn (K's) eigen schryven. Waar dient dat verlof vragen toe, als men geen antwoord afwacht, of een weigering gelyk stelt met een toestemming en dwars tegen de weigering in neemt wat niet gegeven wordt?

5 De heer Gerard Keller is Redacteur en valt dus in de termen, waarin, volgens Mr. Winckel, de uitgevers vallen, die ‘door op hunne beurt na te drukken wederom goede zaken kunnen maken.’ Mej. C. van van Rees is een beter voorbeeld (door Kolff aangehaald). Zy vernam eerst door mij (dezen zomer) dat haar ‘Koningin zonder kroon’ naar Indië was overgeloopen. - Ik ben toch altyd een nog mooier voorbeeld daar ik myn werk niet verkocht heb en het dus myn eigendom is en niet dat van een uitgever ‘die op zijne beurt enz.’

6 De Heer Nyhoff heeft my verzekerd dat hy hetzelfde antwoord gegeven heeft als ik, hetgeen my van zyn kant zeer natuurlyk voorkomt, daar hy toch moeielyk myn eigendom verkoopen kon!
Zie eens Publiek, welk een goed baantje het is in Nederland auteur te wezen. De eerste uitgaaf van myn ‘Huwelijk in Indië’ is my door den Heer Martinus Nijhoff betaald geworden met honderd ex. en door W. Thieme met een bede om ‘iets over Rome’ dat een ander betalen zal. Wel ongelukkig wie in een land als het onze van zyn talent moet leven! Auteurs, ik raad u allen aan uitgevers te worden! -

[p. 285]

Hoewel die toestemming niet noodig was wilden zy toch hun principe getrouw blyven. Ik kon niet veronderstellen dat u iets zou weigeren hetgeen niet belet kon worden en aarzelde niet, toen het werk in Indië arriveerde, vóor het antwoord uit Holland te hebben ontvangen¹ met de publicering een aanvang te maken. Aan de gedane zaak was niet meer te veranderen.² Hadden wy uw refus eerder gekregen dan zou uw ‘Huwelyk’ niet gepubliceerd zyn geworden.

Ik geloof dat zoo u een werk over Rome denkt uit te geven,³ de tegenwoordige redacteur van het Soerab. Hand. het gaarne als feuilleton zal opnemen, wil u daartoe verlof geven? Ik ben overtuigd dat hy, by refus, zoo beleefd zal zyn uw wenschen te eerbiedigen.

U spreekt van procederen, zegt zelfs dat u er niet tegen opziet! Ik wel, doch in dit geval is het my onverschillig, bestond er eene wet die het nadrukken toestond, dan zou er nog gevaar bestaan, dat de een of andere handige advocaat er iets dubbelzinnigs in vond,⁴ dat tot myn nadeel kon uitgelegd worden,

1 Let op deze data Publiek, - den 3^den November 1873 weigerde ik myn ‘Huwelijk’ aan den Heer Kolff af te staan voor Indië en kreeg toen van hem ten antwoord ‘Ja, als u het weigert, nemen zy het mogelyk toch.’ ‘Dan zullen ze my 't recht geven hun van diefstal te beschuldigen.’ Den 26^en November eerst gaf ik den heer M. Nijhoff, myn toestemming tot het in den handel brengen van het boek, in Nederland, en in Januari 74 reeds verscheen het als feuilleton in het Soerab. Handelsblad. -
Sedert wanneer ontvangen de boekverkoopers in Indië hunne voor den handel bestemde boeken per landmail? Of sedert wanneer doet een koopvaardyschip de reis naar Java binnen de twee maanden? My dunkt de brief van den Agent had eerder in Indië behooren te zyn, dan myn boek, dat in Nederland verschenen is, minstens vyf en twintig dagen na myn weigering.

2 Er was te betalen om eerlijk man te zyn of volgens 's schryvers eigen woorden de moraliteit in 't oog te houden getrouw aan ‘onze principes’ (?!) -

3 Ik een werk over Rome uitgeven? nu? - Ik zou toch wel dwaas zyn als ik nog eens alleen voor uitgevers en courantiers ging schryven!
Neen, ik heb my lang dom gehouden om te weten te komen hoe het achter de schermen toegaat: nu weet ik en het is dit weten dat ik voortaan meê zal deelen aan mijn vriend Publiek in den vorm van 1001 Satires, die ik zelve voor zal dragen en zelve zoo goed mogelyk beschermen zal tegen onrechtmatige of wettelyke ontvreemding. -

4 Piet bezit iets, dat hy zelf gemaakt heeft en dat hy behouden wil, maar Klaas, die er een duitje aan verdienen kan neemt het hem af en verkoopt het. Hoe heet dit in 't Hollandsch of in n'importe welke andere taal? - Mij dunkt dat hier niets dubbelzinnigs gezocht behoeft te worden, en de advokaat ook niet heel handig behoeft te wezen, om te bewyzen dat Klaas een dief is en Piet een bestolene, al zegt de wet van zyn land ook dat Klaas voor zyn werk beloond zal worden met een eerekruis en Piet met een geeseling of brandmerk! -

[p. 286]

doch nu er volstrekt geen wet bestaat, behoef ik zelfs daarvoor niet te vreezen. Als redacteur neem ik cchter de geheele verantwoording op my, zoodat de uitgevers gevrywaard blyven.

Intusschen zyn wy (als ik in dit schryven het woord wy gebruik, doe ik zulks uit naam der uitgevers) verlangend naar eene wet op den letterkundigen eigendom in Indië. Zy zal in ons voordeel zyn, want er bestaat veel meer gevaar¹ dat een uit de duizend boekverkoopers die Holland bezit, een wezenlyk verkoopbaar werk, in Indië gepubliceerd, nadrukt, dan dat een uit het halve dozyn Indische boekverkoopers daartoe overgaat.²

Kan u met uw talent een beweging in het leven roepen, die den minister er toe brengt een wet in bedoelde geest te ontwerpen; honderd tegen éen dat de kamers ze aannemen, want zy tellen vele leden - auteurs, of ten minsten genoeg die zich verbeelden het te zyn. Dat dit nog niet is geschied schryf ik alleen daaraan toe³ dat nadruk in den eigenlyken zin van het woord, uit het mercantiel oogpunt gedaan, om nagedrukte boekwerken in den handel te brengen - nog niet is voorgekomen,⁴ omdat zelfs van het meest gevierde werk geen tiende gedeelte der onkosten zou te dekken zyn.

Ten slotte eene opmerking: door het publiceren van uw ‘Huwelyk in Indië’ in het Soerab. Hand. heeft u materieel geen schade geleden, zy die het boek wenschten te koopen hebben het gekocht, en zelfs konden de uitgevers van genoemd blad, tevens boekverkoopers, bemerken dat het feuilleton als een réclame, gunstig op het debiet heeft gewerkt.⁵

Ik hoop dat u overtuigd zal wezen, dat door my geen onrechtmatige daad is gepleegd. -

Met de meeste onderscheiding heb ik de eer my te noemen

Uw dienstw. Dienaar,

⁶W. Thieme.

1 De feiten bewyzen het tegendeel. Imaginair gevaar!

2 Hy vergeet telkens dat zyn brief dient om te zeggen: ‘Ik heb uw werk zonder uwe toestemming nagedrukt, maar betalen wil ik niet!’

3 Dat de uitgevers geen belang hebben by het eigendomsrecht van de auteurs, die hierdoor voor twee uitgaven in twee verschillende landen, twee keer betaling zouden kunnen eischen, terwyl zy nu slechts door éen uitgever betaald worden en werken voor twee.

4 Als of een courant ook niet betaald wordt evengoed als een boek, meestal beter zelfs! - Daar vergeet hy weer dat hy 't tegen, my heeft over myn gestolen boek.

5 Welk een teedere bezorgdheid voor de materieele belangen van... myn uitgever! - Geheel overbodig echter, daar myn ‘Huwelyk’ sedert lang uitverkocht is. (Volgens aanvragen om exemplaren in het Nieuwsbl. voor den Boekhandel.) Mocht de teedere bezorgdheid mij persoonlyk gelden, dan wordt het zeker tyd dat ik begin te begrypen hoeveel ik den Heer Thieme verschuldigd ben voor zyn Reclame.....

6 Vriend Publiek let alsjeblieft eens op de combinatie van de namen der personen die mij de eer gedaan hebben zich aan .mijn Huwelijk in Indië gelegen te laten leggen.
M. Nijhoff huurt het van mij voor één enkele uitgaaf van 600 exemplaren.
C.A. van Reijn drukt het voor Nijhoff.
G. Kolff wenscht het recht van overdrukken in Indië van mij te koopen voor W. Thieme, hetgeen ik weiger.
W. Thieme steelt het, en drukt het toch over, tegen mijn weigering in, en buiten weten van zijn agent G. Kolff.
M. Nijhoff biedt mij fl. 1,000 voor de tweede uitgaaf (1000 ex.) welke ik weiger.
D.A. Thieme zet de eerste hoofdstukken in het Vaderland, zonder mijn toestemming en buiten weten van Nijhoff.
C.A, van Reijn is administrateur van het Vaderland en heeft die geplaatst voor D.A Thieme zonder verlof van Nijhoff.
M. Nijhoff koopt de tweede uitgaaf van mij, (600 ex. à fl 600) maar weigert het kontrakt te teekenen, en krijgt die dus niet.
C.A. van Reijn weigert mij het drukken van een voorwoordje, om onaangenaamheden met M. Nijhoff te voorkomen.
D.A. Thieme wenscht mijn boek te koopen, maar vindt het te duur en koopt het niet!
Mijn eerlijke vriend Publiek, doe alsjeblieft eens als ik en noem ze allen dieven tot dat wij uitgevonden zullen hebben (ik denk nooit!) wie van de werkende leden geen dief geweest is!
Mr. Winckel, gij ziet het, dat ook hier de auteur weer de eenige bestolene is!

[p. 287]

Menschlievende, hulpvaardige, kunstminnende, talentbeschermende, geldmakende Indische uitgevers, redakteurs en boekverkoopers! -

Ik betuig u allen by dezen myn welmeenenden dank voor de moeite die gy u gegeven hebt, ten eerste om myn werk na te drukken en in uw voordeel te verkoopen en ten tweede om het te recenseeren en te beschimpen met eenige scheldwoorden aan myn adres (Ds. Huët, zie Prof. van Vloten's Nederlandsche Kunstbode no. 5) - met het godvruchtig doel om réclames voor me te maken en myn ‘al te weelderige natuur’ binnen de perken van het ordinaire beteugeld te houden. -

Gy zyt wél goed!

Dankje Heeren. -

Zie zoo, nu ben ik toch beleefd geweest! Ik heb bedankt voor de réclame en voor de recensie en voor de scheldwoorden ook. Heeft iemand van u, die uit pure weldadigheid gespekuleerd heeft met myn naam - of met myn talent, nog iets van my te reclameeren? -

Zoo ja, hy spreke.

Zoo neen, hy luistere.

Réclames in Indië verlang ik niet - zoo dra ik die noodig zal hebben zal ik zelve op Java komen, en ze maken op myn manier:

WERKEND.

[p. 288]

Wet van den 25^en January 1817 (Staatsblad No. 5).

Art. 1. Het recht van kopy of van kopiëeren door den druk is, voor oorspronkelyke letter- en kunstwerken, het uitsluitend recht van diegenen welke daarvan auteurs zyn, en hunne rechtverkrygenden, om hunne oorspronkelyke letter- en kunstwerken, geheel of gedeeltelyk, verkort of verkleind, zonder onderscheid van vorm of inkleeding, in eene of meer talen, met of zonder hulp der graveerkunst, of eenige andere tusschenkomende kunst, door den druk gemeen te maken, te verkoopen en te doen verkoopen.

Art. 4. Alle inbreuk op het voorzeid kopyrecht, hetzy by eene eerste uitgave van eenig nog niet gedrukt boek- of kunstwerk, hetzy by herdruk van hetgeen reeds in druk was, zal als nadruk aangemerkt en als zoodanig gestraft worden, met confiscatie van alle binnen dit ryk voorhanden zynde ongedebiteerde exemplaren van den nadruk, ten voordeele van den eigenaar van den oorspronkelyken druk, alsmede met betaling, aan denzelfden eigenaar, van de waarde van 2000 exemplaren van het nagedrukte boek of kunstwerk, te berekenen naar den boekverkoopersprys van den wettigen druk en zulks behalve de betaling eener boete, niet te boven gaande de som van duizend gulden, en niet minder dan honderd, ten behoeve van de algemeene armen van de woonplaats des nadrukkers; en zal de nadrukker bovendien, in geval van herhaald misdryf en naar gelang der omstandigheden onbekwaam kunnen worden verklaard om in het vervolg het beroep van boek- of kunstdrukker of verkooper te kunnen uitoefenen, alles onverminderd de bepalingen en straffen, welke tegen vervalsching by de algemeene wetten zyn, of mochten worden gestatueerd.

Op dezelfde wyze, als hier boven is bepaald, zal worden gestraft het invoeren, verspreiden of verkoopen van buiten het koninkryk nagedrukte oorspronkelijke letter- en kunstwerken of vertalingen, waarvan men hier te lande het kopyrecht bezit.

En nu, zelfs krachtens deze oude wet van 1817 verklaar ik aan alle uitgevers (waar ook) dat al wat ik tot dus verre geschreven heb, uitsluitend mijn eigendom is en blijft en even als een huis, een ezel, een rijtuig of een boek te koop of te huur wordt aangeboden (tegen overeen te komen betaling) door de eenige eigenares

Mina Krüseman.