Mijn leven

Mej. Mina Krüseman.
Wiesbaden, 17 Januari '75.

Waarde Mina, ik zit nog altijd onder den indruk van je brief van den 3^den dezer.

Vóór dien datum had ik, ongerust over je welstand en stemming, je herhaaldelijk verzocht om eenig bericht. Langen tijd antwoordde je in 't geheel niet, en eindelijk in genoemd schrijven, op 'n toon die me onverklaarbaar is. Ik was zoo ‘pedant’. Waarom? Omdat ik je bij herhaling vroeg hoe 't je ging? Ik was 'n ‘teut.’ Waarom? Omdat ik, na al wat ik over je las reden meende te hebben, ongerust te zijn over je stemming? Ik meen geschreven te hebben: ‘Als je bedroefd bent hom bij ons.’ Is dàt 'n reden me zoo'n brief te schrijven?

En meer nog. Je schrijft:

‘Je suis lasse de..... neen, eigenlijk moest ik zwijgen. Ik vlieg toch mijn vleugelen maar lam in een ruimte zonder einde! Vechten voor vrienden als gij zijt, c'est la mer à boire. Men kan er zich in¹ verdrinken, maar meer ook niet! En dat is povertjes!!!!’

Vergun me van die klacht geen jota te begrijpen, noch op zichzelf beschouwd, noch als lang uitgesteld antwoord op de hartelijke, belangstellende vraag hoe je gestemd was? En er bestond reden tot die vraag!

Dáárna heb ik gezwegen! En ik zou hiermee zijn voortgegaan, wanneer ik niet op je verzoek verplicht was het Contract terug te zenden, dat je mij nu bij je brief van gister aanbiedt. 't Gaat alzoo hiernevens.

1 Ik beweer nu dat ieder in 't water valt en minstens half verdrinkt, die zijn handen uitstrekt om Douwes Dekker boven water te houden!
(1877.)

[p. 14]

Je briefje begint met 'n triumfkreet. Welnu, mijn indruk is geheel anders. Ik houd het gesloten contract voor zeer nadeelig en had (voor zoo ver ik in de opvoering van Vorstenschool¹ belang stel, want 'n hoofdzaak is 't me niet!) geen onaangenamer tijding kunnen ontvangen, dan dat elke voorstelling met ƒ200 extra-onkosten belast was! Dat is gewis in ons ellendig land de manier niet om 'n stuk op 't répertoire te houden! 't Zou me dan ook zeer leed doen als je nu ook weer deze zaak noteerde als ‘vechten voor vrienden.’ Ik verzeker je dat vijanden moeite hebben zouden 'n middel uit te denken, dat me meer contrarieerde.

Doch ook ten uwen opzichte is 't contract nadeelig. Ik had u liever 500 of 1000 maal ƒ25 toegewenscht, dan 6 of 8 maal ƒ125. Ook ware 't beter geweest, 'n behoorlijke som in eens te bedingen, en dan 'n (betrekkelijk) gering honorarium per avond. 't Spreekt van zelf, dat het aantal opvoeringen zeer gering zal zijn, en de kans op² popularisatie van m'n stuk is wèg!

Ik heb je plein pouvoir³ gegeven, en moet woord houden. Reken er vast op, dat ik geen woord zal zeggen of schrijven, dat van die belofte afwijkt. Maar ik protesteer ernstig tegen de (naar 't schijnt) bij u bestaande meening, dat ge mij 'n dienst hadt gedaan.

Mij ware 't aangenamer (en vooral nuttiger!) indien Vorsten-

1 Herlees zijn vorige brieven eens, Publiek! Zijn vleiend-nederig biddendklagend wenschenlijstje van: ‘Ik wou - ik hoopte - ik hàd gewild - gewenscht, gehoopt! Maar helaas! enz.’

2 Herinnert ge u, Publiek, dat de man vroeger nooit om popularisatie van zijn stuk gevraagd had (hij die het Publiek veracht!) maar enkel en uitsluitend zijn Vorstenschool had willen zien spelen ‘om er de fouten van te leeren kennen?’
Toch heeft hij zijn ‘popularisatie’ nog op den koop toegekregen, daar de Vorstenschool ‘belast met de ƒ200 extra-onkosten’ 26 malen gegeven is in de voornaamste steden van ons land, ‘voor eivolle zalen’, en tegen verhoogde entrée-prijzen. Later hebben ze met alle intrigues en zonder ƒ200 extra-onkosten, het (met Moeder ten Hagen als Louise, Mev. Larondelle-Bouwmeester als Hanna en Multatuli als beschermmeester) niet verder kunnen brengen dan tot 12 voorstellingen! - Waar bleven D.D.'s 500 of 1000 maal ƒ25?
‘In een gisterenavond gehouden vergadering van aandeelhouders der Nieuwe Rotterdamsche Schouwburgvereeniging is medegedeeld, dat de kopij van een nieuw blijspel van Multatuli (den heer Douwes Dekker), uitsluitend voor het gezelschap van de heeren Le Gras, Haspels & Van Zuylen geschreven, in aantocht is. Tevens werd het bericht bevestigd, dat mevrouw Ten Hagen plotseling en overwachts het land heeft verlaten.
‘De toestand der Vereeniging bleek zeer gunstig te zijn. O.a. werd Vorstenschool 38-maal opgevoerd.’
Vaderland, 15 Sept.^*

* Volgens dit koeranten-artikeltje, dat ook nog spreekt van het steeds beloofde blijspel! dat voor iedereen uitsluitend geschreven wordt, maar nooit verschijnt! En àls 't verscheen, dan had Funke, zijn uitgever, er ook recht op, hij die het vooruit betaald heeft!

3 Let wel, Publiek, dat de droit d'auteur in Nederland niet bestaat, en de man dus eigenlijk niets te zeggen had, ook niet zonder ‘plein pouvoir’

[p. 15]

school op zeer gewone conditien, of in 't geheel niet gespeeld ware!

Wat het bijwonen der repetitien aangaat, ik vrees dat me de daartoe noodige middelen ontbreken zullen, of liever dit weet ik zeker. Als de Heeren Le G.V.Z. & H. mij uitnoodigen, zal ik natuurlijk beleefd antwoorden, en me schikken in 't verdriet, 'n hollandsch auteur te zijn, die te arm is om de opvoering van z'n eigen werk bij te wonen.

Een verzoek! Wilt ge s.v.p. u de latere uitgaaf van Vorstenschool aanschaffen? Dat is: de nieuwe editie van Bundel IV mijner ideën. Daarin namelijk komen eenige varianten voor, waarop ik gesteld ben, en tevens 'n paar opmerkingen, die niet gemist kunnen worden. Laat Juffr. Baart wèl letten op 't erratum in haar rol. Op blz. 92 namelijk (van die editie) is 'n heele regel uitgevallen.

En recommandeer s.v.p. aan de acteurs die de lakeien en Schukenscheuer en de Koningin Moeder spelen, de opmerkingen die ik over die rollen in de nieuwe uitgaaf meedeel.

Ik erken dat ik om velerlei redenen 't land heb, al roer ik die niet allen in dit schrijven aan. Maar dit toch. Wat heeft in 's hemelsnaam mijn trouwen met Vorstenschool te maken? Ik vat het verband niet. Wat overigens dat trouwen zelf aangaat, 't is er mee als met het bijwonen van de repetities! Met pleizier, als ik maar kon. On fait ce qu'on peut et non ce qu'on veut. Meent ge dat ik, in m'n zeer moeielijke positie, m'n handelingen maar zoo voor 't bepalen heb?

Nog-eens,¹ ik heb 't land. Dit belet niet dat ik je hartelijk groet, en je goede réussite wensch, al moet ik beweren dat daarop, volgens de door u gevolgde methode van handelen, weinig kans is:

Adieu.

t.t.

D.D.

Ik zou nog meer leed voelen over 't schrijven van dezen brief dan reeds 't geval is, indien ik niet giste dat ge u mijn opinie al zeer weinig aantrekt. Blijf me echter vergunnen m'n eigen zaken te beoordeelen. Ik zeg dat er al weinig zoo efficace manieren waren uittedenken om Vorstenschool te smoren, dan de door u gekozene. En dan nog te moeten hooren (gelijk de algemeene opinie is!)² dat ik je opstook! Uw ‘Voorwoord’ bij den 2^den druk van ‘Kunst en Kritiek’ is me in één woord: onbegrijpelijk! Noem je 't ‘vechten voor mij’ als je³ ongerijmdheden zegt, die op mijn rekening gesteld worden?

1 Omdat hij zeer goed wist dat ik Mimi ongetrouwd nooit op het tooneel zou helpen, of naast mij zon velen.

2 Ik heb nooit iets van die ‘algemeene opinie’ gemerkt, zeker omdat mijn kennissen wel wisten, dat ik niet heel opstookbaar ben!

3 Hier verwijt Douwes-Dekker me zelf dat ik Multatuli au sérieux genomen heb.

[p. 16]

Meid, het contract deugt niet!¹ Niets belet die heeren het stuk zonder u te spelen. Zij verbinden zich slechts voor ééne voorstelling. Al 't volgende hangt af van hun oordeel over ‘geradenheid.’ Zoodra ze dus ‘geraden’ vinden 't niet te spelen, of het te spelen met 'n andere Louise, kunt ge er niets aan doen. Waarom zullen ze zich ƒ200 extra-uitgaven getroosten, als ze berekenen bij gewone prijzen 'n redelijk bezet zaaltje te hebben? Je begrijpt dat die Mev. De Vries (?)² hun dit wel in 't oor zal blazen. Volgens contract kunnen zij, na eens met je geprobeerd te hebben, doen wat ze willen, en jij kunt toezien! Je hebt zoowel je eigen belang als 't mijne uit het oog verloren!

Dit nog. Ik zal niemand iets van je contract meedeelen. Wordt het dus publiek vóór den tijd, zoek dan de bron niet bij mij. Ik ben zeer stipt en conscientieus in zulke zaken, maar zie in dat het plan spoedig openbaar zal wezen. Dit is immers natuurlijk?

Als je wegens ziekte niet spelen kunt, moet je dan ƒ3000 betalen? Wat 'n contract!

1 Dit blijkt niet in de intentie van die heeren gelegen te hebben, want dan hadden zij het immers kunnen doen, veel vroeger zelfs.

2 Hier wordt de 1ste actrice bedoeld, mev. Ten Hagen, en niet mev. de Vries, die bij het gezelschap van A. en v.O. behoorde.

* Volgens dit koeranten-artikeltje, dat ook nog spreekt van het steeds beloofde blijspel! dat voor iedereen uitsluitend geschreven wordt, maar nooit verschijnt! En àls 't verscheen, dan had Funke, zijn uitgever, er ook recht op, hij die het vooruit betaald heeft!