Bouwstoffen voor een geschiedenis van den Nederlandschen boekhandel gedurende de halve eeuw 1830-1880. Deel 1

[p. 383]

[p. 385]

1850 tot 1859.

Boekenlijsten.

Rechts- en Staatswetenschap.

Noordewier, Nederl. Regts-oudheden 5. -, Codex Diplomaticus Neerlandicus 46.50, - Vreede, Inleiding tot de Ned. Diplomatie 18.90, - Jansma v.d. Ploeg, Het Romeinsche Regt 5. -, Bijvoegsel tot het Staatsblad door van Dorp 6.50 (beg. in 1850), - v. Bell, De Grondwet (2 drukken, 3e druk 1872), - Schuller, Het Burg. Wetb. 5. - (3e druk 1867), - Schooneveld, Het Wetboek van Strafregt 11. - (3e druk 1864, 4e 1876), - van Deinse, Beginselen v.h. Strafregt 6.20 (2e druk 1860, 3e 1866), - van Deinse, Strafwetten 3.40, - van Deinse, Wetboek van Strafregt (2e druk 1858, 3e 1867), - van Hall, Handl. Burgl. Regt 4.10, - Verwoert, Klapper op het Burg. Bestuur 12.80 (2e druk 1874), - de Pinto, Burg. Regtsvordering 13.- (2e druk 1857), - de Pinto, Regterl. Organisatie 3.50, - Leon, Regtspraak v.d. H. Raad 28.05 (2e druk 1865 en Vervolgen tot 1879 133. -),- Zubli, Het Ned. Wisselregt 7.90, - Vissering, Het Wisselregt 3.25, - Meijer Bing, Belastingen 7. -, Boogaard, Wetten op den Waterstaat 35.80, - Holtius, Het Faillietenregt 6.90 (2e dr. 1878), - Boissevain, Het Staatsregt in Nederland 15.30, - de Bosch Kemper, Handl. tot het Ned. Staatsregt 10.50, - Groen van Prinsterer, Verscheidenheden uit het Staatsregt 3.75, - v. Hogendorp, Bijdr. tot de Huishouding van Staat, 2e druk onder toezigt

[p. 386]

van Thorbecke 25. - (3e 1864)¹, - Moorrees en Vermeulen, Vervolg op het Groot Placcaatboek 33.45, - Lagemans, Recueil de Traités 35.75, - Vaz Diaz, Ned. Scheepvaart-wetgeving 14. -, Molster, Zeemanshandboek 3.25 (2 drukken), - Molster, Handb. der Averijen (2 drukken), - Kuijper v. Harpen, Zee-assurantie 6.50, - Bassecour Caan, Administratief Regt 7.- (2e druk 1865). - de Jongh en Oudeman, Handb. v.d. Kantonregter 4.70 (2e druk 1865), - Oudeman, Regt. Uitspraken (2e druk 1861), - Hoytema, Ophelderingen Registratie 5. -, Lejeune, Brievenposterij-wezen 4.80, - de Munnik, Handl. Plaats. Besturen 6.55, - Francken, De Gemeentewet 5.25, - Boer en Six, Handb. Plaats. Besturen 8.-, Bijsterbos, De Provinciale. Wet 6.-, de Jonge, Zamenstel. Gemeentebesturen 3.75, - Evertsen de Jonge, Regten der Schrijvers 3.80,- Evertsen de Jonge, Regten van Gezanten 5.60, - Presburg, Bibliographie v. Regts- en Administrat. Wetenschappen 6.75, - Ramaer, Verz. Administr. en Geregt. Beslissingen. 7. -, Staats Evers, Eenige Conclusiën 7.05, - Molster, Wetboek van Koophandel (3e druk 1868), - de Pinto, Wetboek van Koophandel 8.- (3e druk 1879), - Dunkley, Vrijheid van Handel en Scheepvaart 5. -, de Rooij, Geschiedenis v.d. Ned. Handel 7.80, - Weeveringh, Geschiedenis der Staatsschulden 13.40, - Dinger, Overzigt der Effecten 5.20 (3e druk 1864, 4e 1868, 5e 1873), - A. Vrolik, Nederl. Muntwezen 2.50, - de Gelder, Formulierb. v. Notarissen 7.80 (2e druk 1867), - Zegers Veeckens, Wetgeving Notarisambt 3.50 (4 drukken), - Overhoff, De Nederl. Notaris 5.85 (2e dr. 1866), - Francken, Wet op het Armbestuur 4. -, de Bosch Kemper, Prijsverhandeling over de Armoede, - Thorbecke, Parlementaire Redevoeringen 23.80 (1856-70), - Groen v. Prinsterer, Adviezen Lager Onderwijs 9.50, - Groen v. Prinsterer, Adviezen in de 2e Kamer 4.20, - Groen v. Prinsterer, Losse Geschriften 3.90 (3 drukken, 4e 1869, 5e 1873).

1 Herdrukken worden vermeld als de 1e druk nog niet genoemd was.

[p. 387]

Beoefening der staathuishoudkunde geeft aan tal van grootere en kleinere werken een doorgaans gunstig debiet, o.a. aan die van de Bruyn Kops, Wijnne, d'Ablaing van Giesenburg, de Rooij, Molster, de Bosch Kemper, Fokker, Modderman, Elink Sterk, Bastiat, Droz, Blanqui, Baudrillart, Alison, Say, Stuart Mill; de Bruyn Kops, Beginselen Staathuishoudkunde 3.90, was vooral een gezocht boek (3 drukken, 4e 1860, 5e 1873). Ook vinden de koloniale belangen meer dan vroeger bespreking; Keijzer gaf het Handboek voor het Mahomedaansch Regt 5.60, en zijn Strafregt 2.40, terwijl verbeteringen in koloniale toestanden bepleit werden door Steyn Parvé, Graaf v.d. Bosch, Elout, Mees, van Vloten, Cornets de Groot, van Hoëvell, Levyssohn Norman, behalve in een aantal kleinere geschriften.

Voorts begonnen in 1857 de Regtsgeleerde Adviezen, en in 1859 de Vries en Molster, Magazijn voor Handelregt 7.50 p.j., en de volgende tijdschriften: Amsterdamsche Regtspraak 6. - (1850-51), - De Gemeentestem, door Leon en van Emden 8.50 (beg. in 1851), - Gids voor Prov. en Burg. Besturen, door Boissevain, 8.- (1852-1854), - De Economist, door de Bruyn Kops 3.80 (begonn. in 1852), gevolgd door het Bijblad 3.80 (1857-67), - De Juridische Vraagal en Opmerker 3.80 (1851-58), - Adviezen op het gebied van Zegel, Registratie, Successie, enz. door de Gelder 5.50 (1S57-66), - De Juridische Correspondent 3.80 (1854-64), - Blaupot ten Cate en de Sitter, Tijdschrift v.h. Armwezen (1852-65), - d'Engelbronner en v. Gigh, Regtspraak voor Buitenland en Koloniën 10.-. Het Statistisch Jaarboek (1851-66), - Jaarboekje voor de Gemeentebesturen 2.40 (1856-61).

Genees- en Heelkunde.

Oorspronkelijk: v. Hasselt, Vergiftleer 3.- (2 drukken), - Persille, Natuurkunde van den zieken mensch 4.15, - Gobée, Klinische

[p. 388]

Verhandelingen 4.50, - Moleschott, Leer der Voedingsmiddelen 2.60, - Kerst, Natuurkunde van den zieken mensch 15.25, - Quarin-Willemier, Natuurkunde van den zieken mensch 14.90, - Donders en Baudoin, Natuurk. van den gezonden mensch 7.80, - Fles, Ontleedkunde van den mensch 11. - (2e dr. 1862), - Fock, Natuuren Geneesk. Woordenboek 12.55, - Gobée, Brieven over Geneeskunde 8.75, - Cop, Aanteek. op de Pharmacopoea 3.45, - Oudemans, Aanteek. op de Pharmacopoea 14. -, v. Hasselt, Bijzondere Vergiftleer 7.70 (2 drukken),- Schroeder v.d. Kolk, Het ruggemerg 3.20, - Suringar, Opvoeding der zintuigen 3.75, - Quarin Willemier, Milit. Geneesk. Velddienst 4. -, v. Hasselt, Milit. Geneesk. Onderzoek 3.80 (2e dr. 1867), - Peltzer, Verbandleer 4.65, - Pruys v.d. Hoeven, Levensstudiën 3. -, Schroeder v.d. Kolk, Het verlengde ruggemerg 4.50, - Kerbert, Klinische Memoranda 3.90, - Ermerins, Hippocratis Reliquiae 17.50, - Pruys v.d. Hoeven, Anthropologisch onderzoek 12.30 (2 drukken).

En kleinere werken van Vorstman, van der Hoeven, Swaegman, Dusseau, Schrant, Persille, van Praag, v.d. Heuvell, Kloete Nortier, Donders, Ramaer, de Vriese, Duparc, Janse, Polano, Halbertsma, van Geuns, Vrolik, van Koetsveld (Idiotisme), Sasse, Hess, van Dommelen, Engels, ter Kuile, Persant Snoep, Kros, Ilcken, Gildemeester, Luijten, Miquel, van Campen e.a.

Vertaald: Ernst Blasius, Bijdragen Heelkunde 3.60, - Teale, Onderbuikziekten 3.20, - Burger, Ontleedk. Verbandleer 7.50, - Hasse, Bloedsomloop en Ademhaling 5. -, Hyrtl, Physiol. Ontleedkunde 9.35 (2e dr. 1856), - Gerlach, Weefselleer 6. -, Hoefle, Scheikunde en Stereoskoop aan het ziekbed 4.20, - Maygrier, Afbeeldingen Verloskunde 13.20, - Lotze, Pathologie en Therapie 6. -, Asschenbrenner, De nieuwe Geneesmiddelen 8.50, - Pereira, Leerb. Geneesmiddelen 5.50, - Rademacher, Ervarings-Geneesleer 8.90, - Scanzoni, Verloskunde 8. -, Martin, Leerb. der Verloskunde (2e dr. 1874), - Richter, Physiologische Therapie 6.15, - Bernard en Huette,

[p. 389]

Kunstbewerkingen 30. -, Ideler, Alg. Levensregeling 4.80, - Rotterau, Ziekten Vrouwelijk gedacht 8.50, - Rotterau, Verloskunde 5.50, - Anton, Pathologisch Zakboek 3.80, - Anton, Vrouwenziekten 4.90, - Isnard, Zakboek v. Operative Chirurgie 4.90, - Morel, Klinische studiën 4.90, - Choulant, Ziektekunde 13.90, (2 drukken), - Oesterlen, Gezondheidsleer 7.85, - Hanbner, Gezondheidsleer (2 drukken), - Wilson, Leer der Syphilis 4.80, - West, Ziekten van Zuigelingen 7 50, - Burdach, Menschkunde 4.50,- Hyrtl, Topographische Ontleedkunde 8.80, - Henoch, Kliniek der Buikziekten 3.20, - Friedreich, Gezondheids-politie 3.75, - Druitts, Chirurgisch Vademecum 9.30, - Virchow e.a., Pathologie en Therapie 63. -, (een reeks van geneeskundige monographiën van Hebra, Traube, Vogel, Hasse, Griesinger, Stiebel, Falck, Heusinger, Simon, Wintrich, Bamberger, Pitha, Chiari (meestal afzonderlijk vermeld), met medewerking en onder leiding van Virchow), - Haeser, Geschiedenis der Geneeskunde 9.50, - Schmid, Vergelijkende Ontleedkunde 3. -, Wedl, Pathologische Histologie 9.80, - Oesterlen, Geneesmiddelleer 16. -, Scanzoni, Compendium der Verloskunde 4.80, - Funke, Leerboek der Physiologie 15.30, - Klencke, Zakwoordenboek der Therapie 3.75, - Eschricht, Het leven in zijn verschijnselen 7. -, Henle, Handboek der Ontleedkunde 7.40, - Seitz, Oogheelkunde 3.20, - Casper, Geregtelijke Geneeskunde 7. -, Scanzoni, Vrouwelijke geslachtsdeelen 6.50, - Albers, Artsenijmiddelleer 3.60, - Wunderlich, Ziekte- en Genezingsleer 6.70, - Hanschka, Pathologie en Therapie 10.20, - Choulant en Richter, Ziektekunde 2e druk 13.50, - Gabler, Woordenboek der Geneeskunde 4. -, Schröff, Pharmacologie 6.50, - Virchow, Cellulair-Pathologie, - Roser, Ontleedk. Heelkunde 9.80, - Lohmeyer, Handb. der Heelkunde 4.80, - Michaelis, Leer der Syphilis 3.90, - Syme, Beginselen der Chirurgie 6. -, Schauenburg, Ophthalmiatriek 3.25.

En kleinere werken van Werdmuller, Meisner, Emmert,

[p. 390]

Owen Rees, Budge, Maygrier, Skoda, Ritter, Bouchet, Asschenbrenner, Frerichs, Chapman, Kluge, Ahlers, Dods, Mayr, Riegler, Hassenstein, Valentiner, Bodner, Romberg, Henoch, Velpeau, Bönninghausen, Payne Cotton, Vogel, Locher, Otto, Schreber, Casper, Knapp, Albers, Artl, Bonnett, Diegelman, Liebreich, Walther, Ricord, Masse, Hirschell e.a.

Voorts verschenen de volgende tijdschriften: De Nieuwe Boerhaave, Praktische mededeelingen uit het gebied der Genees-, Heel- en Verloskunde en Geneesmiddelenleer 4.80 (1850), - Opmerkingen en mededeelingen betr. de Genees-, Heel- en Verloskundige Practijk door Swaagman 3.20 (1850-52), - Tijdschrift der Nederl. Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst 6. - (1850-51), - Tijdschrift voor Algemeene Gezondheidsregeling en Medische Politie 4.50, (1853-56), - Archiv für die Holländischen Beiträge zur Naturund Heilkunde, herausgeg. vou Donders und Berlin (1857-64), - De Schat der Gezondheid, redact. Lubach en Egeling 3. - (1858-75), - Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde (vervolg op het Tijdschrift van de Ned. Maatsch..) 9.50 (1857-79, saamgesmolten met het Weekblad). - Ramaer en van Geuns, Ned. tijdschr. voor geregtel. Geneesk. 4. - (1854-57), - Tijdschrift ter bev. van de Geneesk. Wetenschappen in Ned. Indië (beg. in 1852).

Natuur- en Wiskundige wetenschappen.

Natuurkunde.

Lubach en Logeman, Panorama der bewoonde Aarde 10.80, - van den Broek, Handl. Natuurkunde 15. -, Schoedler, Het boek der Natuur 7.50, - v. Humboldt, Natuurbeschouwingen (vert.) 5.40, - Vervolg op de Natuurl. Sporen der Schepping (vert.), - Dunkt, De wonderen der Schepping 6. -, v.d. Horn van den Bos, De mensch in zijn bestaan 7.80, - Buff, Natuurkunde van onzen Aardlol (vert) 2.50, - Hugh Miller, Het Scheppingswonder (vert.)

[p. 391]

3.90, - Bischof, Brieven over Natuurkunde (vert.) 3.25, - van der Burg, Natuurkunde 2e druk 4.90 (4e 1861), - Giebel, Geschied. v.h. Heelal (vert.) 3.10, - Muller, Physica en Meteorologie (vert.) 5. -, Sommerville, Natuur- en Sterrekunde (vert.) 2.50, - Krecke, Natuurkundige Aardrijksbeschrijving 2.60 (3e druk 1867, 4e 1879), - Ule, De wereld in hare wording (vert.) 7.65, - van den Broek, De natuur, in tafereelen 4.60, - v.d. Broek, Meteorologie, 2. -, Zimmermann, De Aardbol en zijne natuurwonderen (vert.) 15.75 (2e druk 1860), - Harting, Microscopische voorwerpend 4. -, Lubach, Grondbeginselen der Natuurkunde 3.60 (2e druk 1868), - Blikken in het leven der Natuur 7.20 (1855-61), - Schouw, De Aarde, de Plant enz. (vert.) 2.90, - Klencke, Geschied der Natuurk. Wetenschap (vert.) 2. -, v. Humboldt, Kleine geschriften (vert.) 8.90, - Maury, Natuurk. beschrijving der Zeeën (vert.) 6.50, - Harting, Voorwereldlijke Scheppingen 6.50, - Burdach, Blikken in het leven (vert.) 2.80, - Klencke, De Scheppingsdagen (vert.) 2.75, - Klencke, Zondagsbrieven (vert.) 2.75, - van Koten, Natuurk. Atlas 5. -, Matthes, Lucht en dampkring (Uilkens) 6.90, - Acta Societatis Ind. Neerlandicae (1854-60), - Brewer, Oefeningen in Natuurwetenschap (vert.) 3.30, - Berghaus, Wat men van de Aarde weet (vert.) 4.80, - Hamm, Grondtrekken der Natuurkunde (vert.) 3.50, - Zimmermann, De wonderen der Voorwereld (vert.) 5.25 (2e druk 1865, 3e 1871), - Hartwig, De Zee en hare wonderen (vert.), - Steyn Parvé, Leerb. der Natuurkunde 5.20, - Crüger, Grondb. der Natuurkunde (vert.) 2 drukken 3.90 (3e druk 1869), - Hugh Miller, Het getuigenis der gesteenten (vert.) 4.85, - Ganot, Leerb. Natuurkunde (vert.) 6. - (3e druk 1872), - Fleischauer, Natuurk. Wetenschappen (vert.) 8. -, Rossmaesler, Het Water (vert.) 6.75, - Verweij, De Aarde en hare voortbrengselen 3.50, - de Jong, Handb. Natuurk. Wetenschappen 11.20, - Crap Hellerman, Natuurk. Aardrijksbeschrijving der Zee 3.75, - Koot, Afbeeld. Natuurkunde 10. -, Diesterweg, Het Heelal en zijne wonderen

[p. 392]

(vert.) 3.20 (3 drukken), - v.d. Burg, Schets Natuurk. 1.45 (2 drukken), - Krecke, Algem. Nat. Aardrijksk. (2e druk 1851, 4e 1864, 6e 1872).

Kleinere geschriften van Rauschl, Hannover, v. Koten, van Hall, Bernstein, Rutemeijer, Hartwig, Bosscha, Brough, Reuther, Krecke

Tijdschriften: Natuurk. Tijdschrift voor Ned. Indië, red. Bleeker 6. - (1850-73), - Album der Natuur, red. Harting, Lubach en Logeman 3.60 (beg. in 1852)¹, - Verslagen en Mededeelingen van de Koninkl. Academie van Wetenschappen. Afd. Natuurkunde (beg. in 1853), - Het Practisch Volksboek. Museum voor Natuur, Kunst en Wetenschap 3.60 (1856-70), - De Natuur. Lectuur voor de huiskamer, red. v. Bemmelen e.a. 3. - (1859-60).

1 Het Album der Natuur behoort onder de eerste pogingen om de natuurwetenschap, die zich in die dagen op den voorgrond begon te stellen, zoogenoemd te populariseeren. Het groote publiek zag met eerbied en belangstelling tot die gevierde wetenschap op, maar had, behalve door dikke, droge, dure studieboeken, nog te weinig gelegenheid met haar in aanraking te komen. Daartoe moest het Album dienen. Door het gelukkig slagen van het Christelijk Album werd de uitgever wakker tot het ondernemen van een tegenhanger op wetenschappelijk gebied. Zoowel bij de mannen van wetenschap als bij het beschaafde publiek vond het bijval. Het had een debiet van omstreeks 3000 exemplaren.
In fondsveiling 1857 bracht het kopijrecht met ruim 3500 afzonderlijke deelen een som op van f 13.400.-

Scheikunde.

Stöckhardt, Scheikunde (vert.) 4.50 (3 drukken), - Fresenius, Leerb. der Scheikunde (vert.) 4. -, Mulder, Zeewater en Zout 2.40, - Pélouze en Frémy, Handb. Scheikunde (vert.) 28.50, - Regnault, Handb. Scheikunde (vert.) 5.90 (2e dr. 1856, 3e 1864), - Reudler, Chemie en Pharmacie 7.50, - Stöckhardt, Landbouw-

[p. 393]

scheikunde (vert.) 4.65, - van Tricht en Woltersom, Woordenboek der Scheikunde 106.40, - Schneider, Geregt. Scheikunde (vert.) 3.25, - Kolbe, Organische Scheikunde (vert.) 5.50, - Wagner, Fabriek-scheikunde (vert.) 32.45, - Duflos, Scheikunde v.h. dagelijksch leven (vert.) 3.90, - Lehmann, Physiologische Scheikunde (vert.) 4.20, - Fresenius, Qualitative Analyse (vert.) 5. -, Mulder, Scheikundige Onderzoekingen 17.80, - Gunning, Leerb. der Scheikunde 3.55, - Johnston, Scheikunde dagel. leven (vert.) 3.40 (2e dr. 1878), - v.d. Burg, Voorlezingen Scheikunde 3.60, - Sibson, Landbouw-scheikunde (vert.) 2.50 (2e dr. 1876).

Kleinere geschriften van Mulder, Krutzsch, Oudemans, Galloway, Richter, Stumpf, Reudler, v.d. Broek, Tjaden Modderamn, Schramm, Moser, Gunning, Sibson, de Loos, Hirzel, Haaxman.

Sterrekunde.

Kaiser, De ontdekkingen der Planeten 7.50 (2 drukken), - Kaiser, Inrigting der Sterrewachten, - V. Galen, Bahnbestimmung der Planets, - Swart, Sterre- en Zeevaartk. tafelen 7.50.

Kleinere geschriften van Argelander, Labberton, Jones, Bomme.

Zeevaartkunde.

Piddington, Zeemans handhoek Stormen 6.90 (2 drukken), - Swart, Zeevaartkunde 2e druk 5. - (4e druk 1865), - Swart, Verz. en Berigten Zeewezen (beg. in 1851), - Abbink, Het Schip 3.60, - Morrison, Zeemansgids (vert.) 3.60, - Hondeijker, Handb. Stuurmanskunst 8. -, Kemper, Stoomwezen bij de Marine 4. -, Schokker, Handb. Scheepsbouw 54.50, - Stuart, Prakticale Zeevaartkunde 3e druk 5.60, - Bonnefoux, Handb. Zeilschepen 3.90, - Meezenbeek, Stuurmanskunst 6. -, van Cleef, Het ijzeren Schip 9.20, - Pilaar, Kennis van tuig en masten 7. -, v. Galen, Zee-

[p. 394]

vaartkunde 2.40, - Tideman, Scheepsbouwkunde 5.40, - Huijgens, Schroefstoomwerktuigen 7.20, - Horsburgh, Zeemansgids O. Indie (vert.) 2e druk 55. -, Giesse, Handb. voor Zeelieden 4.90 (3e druk 1860), - Douwes, Zeemanstafelen 4.80 (3 drukken).

Kleine geschriften van Nori, Heyning, Paris, van Cleef, van Galen, Smit, Swart.

Tijdschrift: Verhandelingen en Berigten betr. Zeewezen en Zeevaartkunde, door Tindal en Swart 7.20 (1851-55), - Swart, Verhand. betreffende het Zeewezen (1856-75).

Wiskunde.

N. Wis- en Natuurk. Verhandelingen K. Acad. v. Wetensch. (beg. 1850), - Verdam, Kleinste Quadraten 12.50, - Strootman, Vlakke Meetkunst 4.25, - Lobatto, Differentiaal- en Integraalrekening 9. -, v.d. Weerdt, Tafel van 2e en 3e Magten, - Verdam, Spherische Trigonometrie 3.30 (2 drukken), - Biereus de Haan, Tables d'Intégrales 15.30, - Lobatto, Driehoeksmeting 2.60, - Verdam, Summarium Goniometrie 4.30 (3 drukken), - Badon Ghyben, Wisk. Leercursus 3e druk 5.20 (7e druk 1874), - Smaasen, Gronden der hoogere Algebra 2.75 (2 drukken), - de Gelder, Meetkunst 2.50, - Lacroix, Beg. Meetkunst 5. - (5e dr. 1859, 6e 1865), - Kempees, Beg. der Goniometrie, - Kempees, Cijferkunst (6e dr. 1864, 12e 1879), - Kempees, Meetkunst (6e dr. 1863).

Tijdschriften: Tijdschrift voor Wis- en Natuurkunde 5. - (1850-51), - Tijdschrift voor toegepaste Rekenkunst 1.80 (1850-53), - Wiskundige opgaven, door het gen. ‘Een onvermoeide Vlijt’ enz. (1855-60), - Tijdschrift voor de Wiskunde, red. Geist 1.80 (1858-62).

Natuurlijke Historie.

Bonaparte, Conspectus Gen. Avium 24 75, - Maitland, Syst. Beschrijving der Dieren 3. -, Vrolik, Het leven en maaksel der Die-

[p. 395]

ren 13.80, - Eschricht, Het leven der Dieren (vert.) 7. -, Schlegel en Herklots, De Fauna van Nederland 45.25, - v.d. Hoeven, Handh. der Dierkunde 2e druk 20. -, v.d. Hoeven, Geschiedenis v.h. Dierenrijk (Uilkens) 8.85, - Schlegel, Handl. Dierkunde 16.80, - Lubach, Grondbeg. Dierkunde 2.25, - Bijdragen Dierkunde van Natura Artis Magistra (beg. in 1856), -Michelet, De Vogel (vert.) 12.50 (2e dr. 1877), - Snellen v. Vollenhoven, De gelede dieren van Nederland (Nat. Hist. v. Ned.) 9.40, - Herklots, De Weekdieren van Nederland (Nat. Hist. v. Ned.) 9.60, - Dubois, De. Dierenwereld 5.25, - Temminck, Esquises Zoologiques 3.40, - Bleeker, Ichthyologia Archip. Indiae 360. -¹.

1 Reeds in 1845 en 1846, zegt Dr. Bleeker, vond ik aanleiding tot het openbaar maken van enkele ichthyologische bijdragen. Ook rijpte weldra het plan, mijne ichthyologische onderzoekingen over Java en geheel Nederlandsch-Indië uit te breiden, en reeds in 1845 onderwierp ik het ontwerp van den Atlas ichthyologique des Indes orientales Neerlandaises aan de Indische regeering. Geenszins kon ik vermoeden dat een tijdvak van minstens veertig jaar noodig zou blijken, om het geheel tot uitvoering te brengen.’
Dr. Bleeker's ontdekkingen op ichthyologisch gebied, vooral in 1850 begonnen en hier en daar gedeeltelijk openbaar gemaakt, hadden ook in Europa de aandacht getrokken. Van verschillende museums kreeg Dr. Bleeker aanzoek tot het schenken van voorwerpen. Daaronder ook van C.J. Temminck, den beroemden directeur van het rijks museum te Leiden. Toen Dr. Bleeker, reeds in 1845, het plan ontworpen had van zijn Atlas ichthyologique des Indes orientales Neerlandaises en voor de uitvoering daarvan de ondersteuning der regeering had gevraagd, bood hij tevens aan voor de verlangde tegemoetkoming zijn geheele verzameling zonder eenige vergoeding ten behoeve van 's rijks museum te Leiden af te staan. Verzoek en aanbod werden echter van de hand gewezen. Men meende genoeg blijk te geven van belangstelling in Bleeker's nasporingen door de toekenning eener gratificatie van f 500. - . Door toedoen van Dr. Temminck kwam de regeering (het eerste ministerie Thorbecke) tot andere inzichten en bood Dr. Bleeker de gewenschte ondersteuning aan. Sedert deed Dr. Bleeker zijn uitgebreide verzamelingen aan het museum te Leiden toekomen, waaronder meer dan 12000 visschen uit verschillende deelen van den Indischen archipel.
De uitgaaf van den Atlas ichthyologique was nu voorloopig ook geldelijk verzekerd, maar wachtte op uitvoering tot Dr. Bleeker naar Europa zou teruggekeerd zijn, hetwelk in 1800 plaats had. De Atlas ichthyologique was in 1877 tot het 10e deel gevorderd, door onderscheidene ministers meer of minder ondersteund.

[p. 396]

Tijdschrift voor Entomologie, red. van der Hoeven, Verloren en Snellen van Vollenhoven (begonnen in 1854 onder den titel van Handelingen), - Jaarboekje van het Zoölogisch Gen. Natura Artis Magistra 1. - (1851 - 70).

Kleine geschriften van Meursinge, Kool, Vrolik, v.d. Hoeven, Schlegel, Sn. van Vollenhoven.

Van Rijn van Alkemade, Plantenkunde 10.35, - Seubert, Plantkunde, (vert.) 5. 90 (2 drukken), - Prodomus Florae Batavae 9.65, - Rauwenhoff, Groene plantendeelen 3. -, Coster, Kunstwoordenleer der planten 2.80, - Schleiden, De plant en haar leven (vert.) 6. - (2e dr. 1870), - Schleiden, Populaire Voorlez. (vert.) 4.80 (2e dr. 1871), - Tuinbouwflora van Nederland 36. -, Krook, Cactusgewassen 3. -, Miquel, Flora van Ned. Indie 59.20, - van Hall, Neérlands Plantenschat 3.90, - Göppert, De Tartiärflora op Java 12. -, de Vriese, Orchidées des Indes Orientales 28. -, Reinwardt en de Vriese, Plantae Indiae Orientalis 16. -, de Vriese, Le Camphrier de Sumatra, - Morel, Kultuur der Orchideën (vert.) 2.50, - Blume, Museum Botanicum 24.60, - van Hall, Nat. Geschiedenis van het Plantenrijk (Uilkens) 5.75, - Hasskarl, Filices Javanicae 4.50, - Siebold en de Vriese, Annales d' Horticulture 45. -, Junghuhn, Plantae Junghuhnianae 6. -, Dozy en Molkenboer, Bryohgia Javae (tot 1867 64 afl.) 108. -, Blume, Flora Javae. Supplement 60. -, Oudemans, De Flora van Nederland

[p. 397]

(Nat. Hist. van Ned.) 27.85 (2e druk 1871), - Campagne, Handb. voor Droogisten 6.65.

Kleinere geschriften van Rombouts, Hamm, Suringar, Cordes, van Hall, Hasskarl, Bernstein.

Tijdschriften: Ballot, Magazijn Landb.- en Kruidkunde, (1850 - 76), - Flora en Pomona. Magazijn voor tuinbouw, bloemen- en ooftboomteelt, red. Spoor, 4.50 (1854 - 60), - De Boerengoudmijn, red. L. Mulder, 4.20 (1855 - 73), - Annales d'horticulture et de botanique. 12. - (1857 - 62).

Hamm, Landhuish. Gereedschappen 12 -, Nobis, Bemestingleer, - Wolff, Nat. gronden Akkerbouw 11.40, - Enklaar, Handboek voor den Landbouw 3.75 - Landbouw-bibliotheek, - Uilkens, De Houtgewassen in Nederland 4.80, - Openbare Voordragten voor Landbouwers, - Uilkens, Vaderl. Landhuishoudkunde 3.30, - Uilkens, Tuinbouw, - Tholen, Handboek voor Boomkweekers 3. -, Engel, Landhuishoudkundige bouwkunde 8.15, - Boer, Bijdragen tot de Houtteelt 6.40, - Handboek voor Boomkweekers 3.25, - Enklaar, Handboek Rundvee, - Hengeveld, Het Rundvee 12. (2e dr. 1875).

Maandblad voor den Landbouwer, red. Enklaar (beg. in 1857).

Zakboekje voor den Grondeigenaar, door Staring 1.80 (1851 - 67), - Landhuishoudknndig Zakboek 1. - (1852 - 59), - Drentsche Landbouw-Almanak 0.30 (1856 - 68), - Jaarboekje v.h. Genootschap V. Landbouw- en Kruidkunde 1. - (1854 - 61).

Kleinere geschriften van Uilkens (Ooftboomteelt), Sigismund, Stöckhardt, Schilthuis, Rau, Enklaar (Akkerbouw, Bekwame Landman, Voederbouw).

Geologie.

Hoffmann, Overzigt Aardkunde (vert.) 4. -, Staring, De bodem van Nederland (Nat, Hist. v. Nederl.) 11.25¹, - Miquel, Delf -

1 Natuurlijke Historie van Nederland. Een ontwerp lang en breed

[p. 398]

door den uitgever met zijn vriend Dr. Staring besproken en met diens medewerking in 1855 begonnen als uitgaaf in afleveringen, met eigenaardige, keurige gelithographieerde omslagen. Voor de onderscheiden medewerkers tot het aannemen van de hun toegedachte taak bereid waren, moesten er heel wat bezwaren worden uit den weg geruimd. Niemand achtte nog de tijd voor zulk een arbeid gekomen. Dat een aanhouder winnen kan, werd hier bewaarheid, en na verloop van zeven jaar mocht de uitgever deze 17 kostbare deelen, waarmeê ruim f 54.000 gemoeid waren, kompleet zien.

Zij bestond uit:

Staring, De Bodem van Nederland	11.15
Oudemans, Flora van Nederland	24. -
Snellen v. Vollenhoven, Gelede dieren van Nederland	6.50
Schlegel, Vogels van Nederland	8.50
Schlegel, Visschen van Nederland	3.25
Schlegel, Zoogdieren van Nederland	2.80
Schlegel, Kruiende dieren van Nederland	1.80
Herklots, Weekdieren van Nederland	6.50
Lubach, Bewoners van Nederland	3.80
Krecke, Het klimaat van Nederland	4.90

Bij een zoo veel eischende wetenschappelijke onderneming als deze, was van eenig voordeel in de eerste jaren geen gedachte. De prikkel tot de uitgaaf was van den beginne afaan allermeest het vooruitzicht op de voldoening, zulk een voortreffelijke reeks van monographiën bijeen te brengen.

De Natuurlijke Historie van Nederland heeft in haar eerste jaren haar kosten gedekt gezien, meer niet. Eerst later, toen zij in de tweede hand kwam, is zij een zaak van voordeel geworden. Enkele afdeelingen zijn zelfs uitverkocht. Opmerking verdient in elk geval, dat zulk een onderneming hier gedaan kon worden, terwijl het groote buitenland daartegen zou optornen.‘Die Deutsche Litteratur’, zoo uit zich de Göttinger Gel. Anzeigen 1862, ‘hat kein ähnliches Werk anzuweisen, und wir müssen mit Neid auf unsere holländischen Nachbaren sehen, wo die Naturwissenschaft in so schlichter, ernster Darstellung Eingang finden kann. Wie sehr viel grösser die Liebe zu den Naturwissenschaften in Holland als bei uns sein muss, sieht man grade aus einem solchen Unternehmen, dass bei seiner reichen Ausstattung in Deutschland kaum einen Verleger finden würde. Bücher dieser Art haben bei den drei Millionen Holländern einen besseren Markt, als im grossen Deutschland.’

[p. 399]

stoffen en Gesch. der Aarde (Uilkens) 8.50, - Staring, Voormaals en thans 3. - (2e druk 1879), - Staring, Geologische kaart van Nederland 20.25.

Kleinere geschriften van Bousquet, Harting, Binkhorst.

Waterbouw- en Werktuigkunde.

Harte, Leerb. Sluis- en Waterbouwkunde 7.50, - Harte, Machinenboek 21.60, - Krook, Molenboek 12. -, Delaunay, Mechanica (vert.) 8.50 (3e druk 1866), - Reuther, Stoomwerktuig Haarlemmermeer 8. -, Brutel de la Rivière, Werktuigkunde 3.75 (2e druk 1868), - Tate, Werktuigkunde (vert.) 3.60, - Reuther, Waterbouw- en Werktuigkunde 3.50, - v.d. Bosch, Verklaring Stoomwerktuig 3. -, Templeton, Werktuigk. Handboek (vert.) 3. -, Gevers v. Endegeest, Droogmaking der Haarlemmermeer 25.10, - Bernouilly, Het Stoomwerktuig (vert.) 5.50, - Bourne, Leerb. Stoomwerktuig (vert.) 5.70, - Huijgens, Bijdr. Stoomwerktuig 7.20 (2e druk 1860), - Scholl, Gids voor Machinisten 6.25 (2e dr. 1860, 3e 1874), - Bernouilly, Vademecum (vert.) 3.60 (2e druk 1862, 3e 1875), - Valentin en Wagner, Technologie (vert.) 3.25, - Karmarsch, Technol. Woordenboek (vert.) 20.70 (2e druk 1876), - Bosscha, Het boek der Uitvindingen 14. - (4e druk 1874), - Nijverheidsbibliotheek, - Lampe, K. Begrip v. Wetenschappen en Kunsten 14.40, - Delprat, Mechanica 3e druk 4. -, van Mulken, Krijgskunde 2.40 (3e druk 1865).

Kleinere geschriften van Bake, Loos, Conrad, Froger, Faddegon, Kerkwijk, Holsboer.

Tijdschrift voor Wis-, Natuur- en Werktuigkunde, red. Acquoy, Bloem e.a. (1858 - 63). - Tijdschrift voor den Handwerksman en het Fabriekswezen in Nederland 3.60 (1851 - 53), - De Volksvlijt, Tijdschrift voor Nijverheid, Landbouw, Handel en Scheepvaart, red. Bleekrode, van Eyk, Staring, Sarphati (1854 - 62), - De Industrieel, red. van Koten, 3.90 (1859 - 62), - Nieuw Tijdschrift

[p. 400]

gewijd aan Volksvlijt, Nijverheid, Landbouw enz. red. Bleekrode 7. - (1859 - 61).

Bouwkundige Almanak 1. - (beg. in 1851), - Jaarboekje voor de Leden v.h. Kon. Ned. Instituut van Ingenieurs 2. - (beg. in 1854).

Bouwkunde.

Brade, Bouwk. Memoriaal’ 3.50, - Bouwkundige ontwerpen, - van Lith, Trappenboek 12. -, Schaap, Architectuur-Perspectief 13. -, Brutel de la Rivière, Gesch der Bouwkunst 2.75, - Heijne, Algem. Bouwkunde, - Storm Buijsing, Bouwk. Leercursus 2e dr. 32. - (3e dr. 1864), - v. Loghem en Schaap, Bouwk. Reken kunde, - Harris, Zamenstel Timmerwerken (2e dr. 1879), - Harris, Zamenstel Metselwerken 3.60.

Tijdschrift: De Bouwkunde, Maandschrift, door Scheffelaar, 3. - (1857 - 62).

Godsdienst en Wijsbegeerte.

De Charante, Bijbel voor Kinderen 10. -, Bijbel voor Huisgezinnen (P.A. de Jong) 11.20, - Prachtbijbel (v. Goor) 73.60, - v. Dissel, Bijbel voor Kinderen 6. -, Bijbel (Allart & v.d. Made) 32.70, - v. Campen, Bijbel voor jonge Christenen 4.80.

Ab Utrecht Dresselhuis, Magazijn van Kritiek v.h. N.-Testament 12. -, Doedes, De Goddelijke natuur van Jezus 3.25, - Prins, Handb. Kennis der H. Schriften 5.60 (2 drukken), - Dressel, De Openbaring van Johannes 6.30, - v. Hengel, Comment. in Pauli Epistolam ad Cor. 3.60, - v. Hengel, Intrepret. Epist. Pauli ad Romanos 15.90, - Muurling, Praktische Godgeleerdheid 6.50 (2e dr. 1860), - Rutgers v.d. Loeff, Catechisatieboek 5.50 (2e dr. 1857, 3e 1861, 5e 1879), - Meyboom, Het leven van Jezus 31.70 (2e dr. 1864), - da Costa, De Apostel Johannis 4.60, - Doedes, De redelijke Godsdienst 3. -, Schenkel, Protestantisme en

[p. 401]

Katholicisme 3.90, - Hoekstra, De leer des Evangelies 5.30 (2e dr. 1858), - Hoekstra, De Ontwikkeling der zedelijke idee 3.50, - Trommius, Ned. Concordantie 9.90, - Hagenbach, Ontwikkelingsgeschiedenis der Chr. leerstukken 6. -, Gaussen, De Profeet Daniel 6.90, - Vinet, Homiletiek 5.70 (2e dr. 1875), - Witkop, Voorlez. over het Christendom 10,80, - v. Oosterzee, Christologie 15.35, - Palmer, Catechetiek 9.70, - da Costa, Handel. der Apostelen 3.30, - Schwartz, De jongste Theologie 3.50, - Guericke, Gesch. v.h. N.-Testament 5.75, - Briët, Eschatologie 7.10, - Bouinan, Chartae Theologica 4.10, - Umbreit, Commentaar op Jesaja 4.10, - Baumhauer, De vier Evangeliën 3.50, - Keil, Hist. Krit. Inleid. O.-Testament 5.20, - Love, Theologia practica 3.80, - Palmer, Evang. Opvoedingsleer 9.70, - Jorissen, Bedenkingen Godgeleerdheid 4.40, - Scholten, De vrije wil 5.10, - Keijzer, De Koran 5. -, Hagenbach, Ontwikkeling Christ. leerstukken 6. -, Gieseler, Bijzondere Dogmengeschiedenis 4.10, - Busk en Huet, Brieven over den Bijbel 4.80 (le druk 1857, 3e 1865)¹, - Reuss, Gesch. der Christ. Godgeleerdheid

1 Cd. Busken Huet, Brieven over den Bijbel. Na hoogst ernstige en gemoedelijke overweging en gesprekken word tot het schrijven en uitgeven van dit boek door schrijver en uitgever besloten. Het was te wachten, dat een verschijning van dien aard, in een tijd toen ieder denkend protestant zijn twijfel nog maar fluisterend durfde uiten, verbazing en ergernis zou wekken en dus een daad van moed zou zijn. Zoo gebeurde ook. De eerste aflevering werd met zekere afschuw ontvangen en kon nauwelijks een debiet van honderd exemplaren halen. Verscheiden boekverkoopers zonden de commissie-exx. aan den uitgever terug en weigerden ze in hun winkel te hebben. Er werd tegen de verschijning van dit goddelooze hoek gemord, geschreven, gepreekt, en schrijver en uitgever hadden, zelfs van hun naaste betrekkingen, vrij wat te verduren. Gaandeweg won het boek in waardeering. Een 2e druk bewees weldra de aanwakkerende sympathie en deed een aantal geschriften in moderne richting volgen.

[p. 402]

(vert.) 10.90, - Opzoomer, de Waarheid en hare kenbronnen 2.50 (2e dr. 1862), - Roorda, Zielkunde 2.10, - Scholten, Hist. Krit. Inleid. N. Test. 4.50 (2 drukken), - Belijdenisvrijheid¹, - Hoekstra, Geloof en leven 2.25 (2e dr. 1855, 3e dr. 1862).

Kleinere werken van Meyboom, Gorter, Sepp, Domela Nieuwenhuis, Tholuck, v.d. Schaaf, Bouman, v.d. Meer van Kuffeler, Herbert, v. Teutem, Coquerel, Choisy, v. Heijningen, Schenkel, Hagenbach, Ullmann, Mensinga, Bruch, Hoekstra, Tideman, van Hengel, Pareau, Vinet, Bretschneider, v. Oosterzee, Niermeijer, Gausen, Martensen, Diest Lorgion, Doedes, v.d. Willigen, Frenay, Toorenenbergen, de Wijs, L. Lange, Schotel, Schwartz, des Amorie v.d. Hoeven, Kits v. Heijningen, v. Berkum, Merle d'Aubigné, da Costa. Witkop, Holwerda, Major, Jalaguier, Scheffer, Kurtz, Gelzer, Hamer, Vinke, Fockens, Hess, Loman, Schnabel, Hofstede de Groot, Keyzer, Prins, Sturin, Vitringa, Hahn, Pape, Bogue, Burger, Hase, Tiele, Maronier, Overberg, Pompper, Ens, Nelson, Chantepie de la Saussaye, Erth, Pierson, Steenhoff, Hirscher, Wiseman, Polak, Umbreit, Tobi, Steer, Bunse, Kritzler, Bok, Köhler, Rauwenhoff, Maurer, Kottmaijer, Busken Huet, Hoest, v.d. Veen, Lenoir, Radepfennig, Binning, Trip, Schaff, Lamping, Mesner, Junius, Voorhoeve, Steinschneider, Kist, Titus, Roorda v. Eijsinga, Sibmacher Zijnen, Jentink.

1 Belijdenisvrijheid (1853). Dit boekje werd uit het Hoogduitsch vertaald door Cd. Busken Huet. Even te voren was tusschen dezen, Dr. S.A. Naber, Mr. J.T. Buys en den uitgever het gesprek gevallen op het rampzalige noodlot van drukfouten en werd besloten een proef te nemen met dit kleine geschrift, of het niet mogelijk zou zijn aan die plaag te ontkomen. Alle vier zouden correctie en revisie nauwkeurig in acht nemen. - Na het afdrukken bleek, dat op de laatste pagina aan het slot stond: ‘Daarvoor beware ons den Hemel!’ De drukker had bij ongeluk dezen regel in pastei laten vallen en onder het heitellen de fout begaan.

[p. 403]

In 1853 zagen niet minder dan 208 brochures betreffende de invoering der bisschoppen in Nederland het licht, behalve de leerredenen, die er over gehouden en gedrukt werden.

Tijdschriften: Magazijn voor Kritiek en Exegetiek des N. Testaments, door Ab Utrecht Dresselhuis en Niermeijer 4. - (1850 - 53), - De Heraut. Eene stem over Israël (beg. in 1850), - De Waakzaamheid, Protestantsche Courant 7.20 (1851 - 60), - De Nieuwe Boekzaal 3.60 (1853 - 56), - De Bazuin. Stemmen uit de Christ. Afgescheiden Gereformeerde Kerk in Nederland 6. - (beg. in 1853), - De Dageraad. Tijdschrift toegewijd aan waarheid en verlichting 10. - (1855 - 67), - De Maandbode op het gebied der zedelijke beschaving (1856 - 62), - Harting e.a., N. Jaarboeken van Wetensch. Theologie 32.80 (1858 - 63)

Kerkelijk Jaarboekje voor de Ned. Herv. Gemeente 1.60 (1853 - 54), - Jaarboekje voor de Christ. Afgesch. Geref. Kerk 0.50 (beg. in 1856), - Jaarboekje voor de Herst. Evang. Luth. gemeente 0.30 (1856 - 69).

Stichtelijke lektuur.

Channing, Zedelijke toespraken 3. -, de Pressensé, De geest des Christendoms 3. -, Neale, Laatste tooneelen van geloovigen 3.50, - v. Schaick, Voor treurende zielen 4.40, - Beets, Paulus 7.50 (3e druk 1858), - Sonstral, Bladen Godsbestuur 5.85, - v. Senden, Het Evangelie van Johannes 10.10, - Warburton, De Halve maan en het kruis 7.20, - v.d. Pot, Bijbelsche familiën 6.90, - Voet van Campen, Bijbeloefeningen 3. -, Bonar, Leven van Mc. Cheyne 3.60, - James, De weg des geloofs 3.90, Strauss, Sinai en Golgotha 3.60 (2e dr. 1867), - Victor Keller's Nalatenschap 7.50, - Kavanagh, Christelijke Vrouwen 6.90, - Hundeshagen, De Weg tot Christus 3.60, - v. Koetsveld, De Gelijkenissen 25. -¹, Marks,

1 De oplaag van dit werk was 2000 exx. en kostte ruim f 20.000. -.

[p. 404]

Biddend Bijbellezen 4.25, - Channing, De stem eens Christens 3.25, - Fruitier de Talma, Lezen des Bijbels 16.65, - Toorenenbergen, Keur van Martelaren 5.40, - James, De Christelijke belijder 4. -, Rutherford, Godsd. Brieven 3.60, - Hoekstra, Het Geloofsvertrouwen (2 drukken), - Tryfosa, De Kaleidoscoop (3e druk 1872), - Sturm en Tiede, Dagelijksche verkeering met God 3e druk 7.80¹, - Ehrenberg, Toonen van droefheid 3.20, - Vermeer, De leere der Waarheid 10.60², - Statius Muller, Leven van Christus 3. -, Proes, De Bergrede 3.25, - W. à Brakel, De redelijke Godsdienst 7.80³, - Zaalberg, De biddende Jezus 3.25, - Kits v. Heijningen, Uit, Jezus leven 3.90, - Nuijens, Het Katholicismus 7. - ten Kate, Stichtelijk Huisboek 4.20, - Elise Hasebroek, De Vrouwen der Hervorming 3.80, - Newton's Practicale Werken 12.-, Clarisse, Tafereelen lijdensgeschiedenis 2e druk 4.-, Krieger's Werken 5e druk 14.40, - Ambrosius, Het zien op Jezus 5e druk 3.60, - Fry, Blikken in het leven (2 drukken), - De Werken van den H. Alph. de Liguori 22 deelen 21.-⁴.

P.N. Verhoeven te 's Hertogenbosch geeft een aantal kleinere R.K. boeken uit.

Leerredenen van Liernur, v. Rossum, de Waal, Molster, Domela Nieuwenhuis, Krummacher, Boerman, Clarisse, Chan-

1 In het oorsponkelijk 14 maal herdrukt.

2 1e uitgaaf 1757. Herdrukken verschenen in later tijd bij onderscheiden firma's.

3 Van de Redelijke Godsdienst verscheen reeds in 1767 de 18e druk. Ware Christen. - Geestelijke oefeningen. Deze drie werken van W. à Brakel dagteekenen van 1738. Zij werden herhaald herdrukt. Th. G. à Brakel gaf geschriften uit in gelijken geest: Trappen des geestel. levens (1700), Geestelijk leven, die eveneens herdrukt werden. Van gelijk gehalte waren de werken van Comrie, Heidelbergsche Catechismus; Het A B C des Geloofs; Eigenschappen des Geloofs; Leerredenen (1751).

4 Van dit werk was de oplaag 2200 exx.

[p. 405]

ning, de Bruine, Francken, Pareau, Meyboom, v. Hengel, Kohlbrugge, ten Kate, v. Koetsveld, de Kruijff, Steringa Kuijper, v. Oosterzee, Steenmeijer, Stramrood, Winkler Prins, v. Senden, de Liefde, Waning Bolt, v. Herwerden, Pareau, v.d. Palm, Fransen v. Eek, Burdet, v. Staveren, Hoek, Scholten, Hasebroek, v.d. Groe, Holtzapfel, Schleiermacher, Bruinses, Ewald, Visser, Calvijn, Steenberg, Winkel, de Goeije, Nierineijer, Beets, Smijtegelt, Berntrop, Riedel, des Amorie v.d. Hoeven, Sepp, Moolenaar, Beukelman, Philpot, v.d. Werff, Brouwer, Doedes, v. Harencarspel, Colani, Marks, Prins, v. Gezelle Meerburg, du Cloux, Sesbrugger, Harms, Callenbach, Swaagman, Hugenholtz. - Schatkamer van keurstoffen, - De Kansel (gemengde bundel), - Maandelijksche Leerredenen, - Keur van Leerredenen, - Evangelische Preken 1.25 (1853-62).

Kleinere werken van Coquerel, Martin, Abbott, v. Spall, Hesseveld, Roussel, Seidler, Krummacher, Bouvier, Jaspin, Eijlert, Bruinses, Steringa Knijper, Daub, Rutgers v.d. Loeff, Eddy, Adama v. Scheltema, Wijdeman, Biben, Kindermann, Kolilbrugge, Doedes, Faure Beeckman, Hamilton, Schmid, Monod, Radijs, Sonstral, Smith, Jentink, Molenaar, Newman, Bonar (Nacht en Morgen 1852 1e, 1878 3e druk), Benit, da Costa, Newman Hall, Engel, Chantepie de la Saussaye, v. Staveren, Wangenrauller, Crentzberg, Boucher, Morier, de Waal, v.d. Zwaag, Waning Bolt, Heemskerk, Charlotte Elisabeth, Junius, Cumming, Picardt, Muntendam, Zschokke, Anspach, James, Meyboom, Goudschaal, v.d. Hoeve, Bruinier, Brumund, Harris, Schumann, Gerhard, de Ridder, Bruch, Scholten, v. Oosterzee, de Liefde, Schwartz, Erdmann, Wild, v. Toorenenbergen, Heldring, Beets, Thiersch, Zwingli, Keijzer, Busch Keizer, Lodenstein, Ehrenberg, Winslow, Wijs, Brewster, à Brakel, Habets, Hoekstra, Owen, Smijtegelt, Thoden v. Velsen, Kell, Binney, Fresenius, Waalker, Channing, de Voogt, Klinkenberg, Ravesteijn,

[p. 406]

St. Simon, Statius Muller, Duijs, Arndt, Poolman, Wimmer, Zaalberg, ten Kate, v. Leeuwen, v. Koetsveld, Baxter, v. Campen, Smith, ten Brink, Verweij, v. Belkum, Riemstra, v. Hohenhausen, Spieker, Hasebroek, Hadley, Fry, Elise v. Calcar, v. Leeuwaarden¹, Comrie, Cool, v. Iterson, Staats Evers, Borgesius, Bogatzky, Buijs de Graaff, Koch, Spener, Verhoeff, Binning, de Wijs, Amshoff, Watson, Gerlach, v. Berkum, Joël², Verweij³, Doedes, Hofstede de Groot, Heinichen, Leighton, Muller, Passavant, Wiskom, Love, Schortinghuis, de Pressensé, Marsh, Nouhuis, Hammerich, Tjaden, Neale, Spurgeon⁴, Roll, Wagnitz, Banning, Strauss, Bungener, Elise Hasebroek, Zeelt, Parker, Cohen Stuart, Diest Lorgion, v.d. Linde, Siemelink, Mel, Busken Huet, Spencer, Lang, Lobstein, Gunning, Bunsen, Karsten, Ambrosius⁵.

Voorts verschenen de volgende tijdschriften:

Christoterpe. Stichtelijk Huisboek voor alle standen 6.- (1850 - 52), - Un Messager de la bonne nouvelle. Recueil périodique. Par de Chavannes 3.60 (1850), - Ophelderende Bijbellezingen, ten dienste van Christelijke huisgezinnen 3. - (1850), - Zondagsblad voor de jeugd 1.20 (1850-58), - De Handwijzer 5.60 (1850-51), - Godsdienstig Dagboek. Stichtelijke overdenkingen, door Rienstra 3.65 (1850-67), - De Christelijke Waarheidsvriend 1.20 (1851-53), - China. Verzameling van stukken betr. de prediking van het Evangelie

1 Van v. Leeuwaarden's Godvruchtige Zeeman, 1e druk 1761, verscheen in 1805 de 15e druk.

2 Pseudoniëm van G. Los Pz., die schrijver en uitgever te gelijk was van een aantal godsdienstige en ook kinderwerkjes.

3 Van Verweij's Christelijke droefheid en troost verscheen in 1857 de 4e druk.

4 Spurgeon's werkjes, zijn aantal Leerredenen onder verschillende titels, vooral zijn Juweeltjes, hadden, herhaald herdrukt, een groot debiet.

5 Ambrosius, Het zien op Jezus 1859 1e druk, 1873 de 6e druk.

[p. 407]

1.- (1851-61), - De dag des Heeren. Christelijke, overdenkingen 6. - (1851-54), - De Christelijke Verzamelaar door en voor het volk, door Looman 1.20 (1851-60), met het bijblad, De Christenbode 1.20 (1858-60), - Vrede en Hoop. Stichtelijke Evangeliewoorden 2.80 (1855-57), - De Morgenster, red. de Keyser 3. - (1852 - 54), - Album voor Katholieken. Stichtelijke Lectuur 1.75 (1852 - 68), - Gekruide Zielespijs in portiën toegediend door een Pastoor 1. - (1852 - 60), - Eén Heer, één geest, één geloof 1.50 (1852 - 61), - Hermannsburger Zondagsblad, uitgeg. door Lentz 1.20 (1853-68), - Ernst en Vrede. Maandschrift voor de Ned. Herv. Kerk 4.50 (1853-58), - Volksblaadjes. Roepstemmen uit de geschiedenis der Protestanten 0.75 (beg. in 1853), - Geloof, Hoop, Liefde. Woorden van ernst en stichting 2.90 (1854-60), - Stichtelijke overdenkingen, door de Keyser 3. - (1854-57), - Protestantsche Bladen 2.50 (1856-66), - Het brood des levens. Christ. Overdenkingen, red. van der Hoeve 3. - (1856-62), - De Bijbelvriend. Nieuw en Oud, red. Poelman en Hooijkaas Herderschee 2.50 (1856-66), - Leesbibliotheek voor Christ. gezinnen R.C. 3. - (beg. in 1856), - La seule chose nécessaire, red. Cd. Busken Huet (1856 - 57)¹, - Elpis. Tijdschrift voor Zuid-Afrika, red. Faure e.a. 4.80 (1857-58), - De Christelijke Huisvriend. Stichtelijke Overdenkingen in onze huiskamer 3. - (1857-78), - Tafereelen en herig ten uit de Geschiedenis der Protestantsche Kerk in

1 La seule chose nécessaire, onder redactie van Cd. Busken Huet, had zijn ontstaan te danken, of liever te wijten, aan de illusie om een hollandsche onderneming in de Fransche taal, en wel als een orgaan van de moderne richting, haar weg te doen vinden door heel Europa. Uit verschillende landen zouden medewerkers gezocht worden, die, op hun beurt, in overleg met buitenlandsche boekverkoopers, het debiet in den vreemde zouden bevorderen. Natuurlijk, die don-quichot-achtige onderneming van den uitgever mislukte en eindigde weldra met belangrijke schade.

[p. 408]

onze dagen, door de Gustaaf-Adolf Vereeniging 1.80 (1857-75), - Kerkelijk Tijdschrift, uitgeg. door de Vereen. van vrienden der Waarheid (1857-60), - De Bode des heils in Christus 1. - (beg. in 1858), - De lusthof Sions. Ter vertroosting van des Heeren arm en ellendig Volk, door G. Los Pz. 1.75 (1858-64), - Paulus. Zondagsblaadje voor de jeugd 0.80 (1858-60), - Evangelisch Penningmagazijn 1.80 (1858-75), - Het ééne noodige. Woorden van Opwekking, red. v.d. Roemer en Westerbeek 2.80 (1858-60), - Bijbelstudiën, door Chantepie de la Saussaye 3.60 (1859-61), - De Godsdienstonderwijzer. Lectuur voor eenvoudige Christenen 1,50 (1859-60), - Verstaat hetgeen gij leest. Een leiddraad tot het lezen der II. Schrift, uitgeg. door het Evang. Verbond 2.40 (1859-60), - De Waarheid. Bijbelsch geschrift, door Moolenaar 2.90 (1859-60), - Mounier, Tijdschrift voor Christelijk leven in Ned. Indië (beg. in 1855).

En de jaarboekjes:

Christelijke Volksalmanak 0.90 (1851-55 red. J.J. van Vollenhoven; 1856 - 61 P.A. de Genestet en C.P. Tiele; 1862-79 E. Laurillard), - Christelijke Almanak voor de jeugd 0.20 (1851 - 54), - Katholieke Volksalmanak 0.35 (1851-62), - Almanak voor hart en huis, red. J. de Liefde 0.20 (1851-55), - Volksalmanak voor Nederl. Katholieken, red. Alb. Thijm 0.35 (beg. in 1852), - Magdalena. Evangelisch Jaarboekje 2.50 (beg. in 1853), - Een vaste burg is onze God. Luthersche Volksalmanak 0.80 (1853-54), - Volksalmanak voor Nederl. Protestanten 0.70 (1854 - 57), vervolgd door Almanak voor Prot. Nederlanders (1858-62), - Evangelische Volksalmanak 0.30 (1856-57), - De goeden-raadgever 0.10 (beg. in 1856), - Volksalmanak tot verspreiding van waarheid en deugd onder Katholieken 0.25 (1858-63).

[p. 409]

Geschiedenis.

Algemeene en buitenlandsche Geschiedenis.

Weber, Algemene Geschiedenis 2.60 (1e druk 1878), - Wijnne, Alg. Geschiedenis 3.45, (7 herdrukken), - Bosscha, Schets der Alg. Geschiedenis 2.60 (18 herdrukken), - Knuivers, Alg. Geschiedenis 3. - (herdruk), - Dornseiffen, Handl. Alg. Geschiedenis 3e druk 2.50, - Annegarn, Alg. Geschiedenis 3.25, - Dozy, Recherches Hist. d' Espagne 14.50 (2e druk 1860), - Macaulay, Gesch. van Engeland 27.70 (2e druk 1869), - Gützlaff, Gesch. v.h. Chineesche rijk 8.50, - Steger, Vijf en dertig jaren 1815-50 7.50, - Perthes, Leven van Fr Perthes 11.50, - Pütz, Handb. der Oude Geschiedenis 6.55, - Schmitz, Geschied. van Griekenland 5.20, - Pütz, Nieuwe Geschiedenis 5.90, - Hildreth, Gesch. Vereen. Staten v. N. Amerika 24.50, - v. Westrheene, Gesch. v.d. Oorlog Turkije-Rusland 22. -¹, Schlosser, Wereldgeschiedenis 19.-², Gervinus, Geschied. der 19e eeuw 46.45 (2e druk 1874), - Brabezon. Rusland en zijn beheerschers 5.50, - Gesch. der voorn. Schipbreuken 12. -, Volger, Chronol. tabellen der Geschiedenis 7.70, Rüstow, De Oorlog 8.50, - Juynboll, Abul Mahasin, Annalen 7.60, - Schlosser, Gesch. der 18e eeuw 2e druk 54.20, - Scherer, Gesch. v.d. Wereldhandel 9.75³, - Rüstow, Krijgsgeschiedenis v.d. nieuwe-

1 Groot folio, met houtgravuren: uitgaaf K. Fuhri.

2 Een moedige proef van den uitgever Otto Petri 1855, om door goedkoopen prijs, 6 cents per vel kompressen druk, een groot debiet te krijgen. De poging gelukte. Na vijf jaren was de eerste oplaag uitverkocht en in 1861 volgde een 2e druk, waarvan elk vel op 4 3/4 ct. berekend werd. In 1871 verscheen een 3e druk.

3 Scherer, Geschiedenis van den Wereldhandel (1858). Van dit keurige boek, vertaald door Mr. J.T. Buys, werden maar 34 exx. bij inteekening verkocht. Bij het 1e deel klom het tot even 100. Het zou zich hebben kunnen redden en zeker gewaardeerd geworden zijn, indien de Duitsche auteur zijn werk bij het tweede deel niet had laten steken. Het bleef inkompleet.

[p. 410]

ren tijd 8.70, - Moeller, Leerb. Alg. Gesch. 7.15, - De Volken van onzen tijd 4.20 (niet voortgezet)¹, - Ising, Gedenkboek 1857-58 13. -, Rüstow, De Italiaansche oorlog 4.10 (2e druk 1867), - Wagner, Hellas 7.35, - Ising, De strijd om Italië 6.50, - Pütz, Gesch. Middeleeuwen 3.80, - Lodewijk de Geer, Handelsgeschiedenis 3e druk 5. -.

Kleinere werken van Engelen, Wernicke, Visscher, v.d. Vijver, Holtius, Wijnne, Masthoff, Zeeman, Booms, Tideman, van Oordt, Millies, Janssen, Thierry, Klijnsma, Beard, v. Senden, Kuijper, Mignet, Ward, Francken, Neumann, Weill, v. Nouhuys, Terwen, v. Dijk, Gruau de la Barre, Wolff, Böttiger, de Ségur, Schaefer, Koch, Douwes, Meisner, Meyboom, Wijnne, Meijlink, Echstein, d'Ablaing v. Giesenburg, Olivier, Korff, Macaulay, Wrichton, Görlitz, Bungener, de Grovestins, Herbert, St. John, v. Rees, Bake, von Gagern, Wolbers, Zimmermann, den Beer Poortugael, Bartlett.

In 1855 een aantal brochures over den oorlog in de Krim.

1 De Volken van onzen tijd (1858) had moeten worden een groot werk, met den bijtitel: Toestand der voornaamste Staten in de tweede helft der 19e eeuw, op de wijs, maar beter, als het vroeger zeer gezochte werk Tegenwoordige staat van alle volken. Het plan was degelijk en de steun, dien de uitgever in de redactie van Mr. J.T. Buys mocht vinden, uitmuntend. Maar het publiek wilde er niet aan. Alleen de afdeelingen België en Groot Brittannië verschenen, maar vonden bijna geen koopers. Had de uitgever maar moed gehad om de onderneming door te zetten, hij had voor zich zelv' wellicht, maar voor de literatuur zeer zeker, een goed werk gedaan.

Vaderlandsche Geschiedenis.

Het Ned. Rijks-Archief, Verz. van Oorkonden 7.60, - Diest Lorgion, Geschiedk. Beschrijving v. Groningen 11.50, - Mees, Historische Atlas van Nederland 30. -, Bosscha, Het leven van Willem II 13.20 (2 drukken, 3e druk 1865), - v.d. Aa,

[p. 411]

Biographisch Woordenboek der Nederlanden 150 -, v. Lennep en Hofdijk, Merkwaardige Kasteelen 34.60, - Kobus, Biogr. Woordenboek der Nederlanden 19. -¹, v. Lennep, Tijdkaart 12. -, Ambtsbrieven en Brieven van A.R. Falck 4.25 (2e druk 1861)², - de Rooij, Geschied. v.d. Ned. Handel 7.80, - v. Vloten, Hooft's Brieven 15.10, - Scheltema, Amstels Oudheid 11.15, - v. Vloten, Nederl. Opstand tegen Spanje 13.35, - Rietstap, Handb. der Wapenkunde 7.40, - Motley, Opkomst der Ned. Republiek 18.70 (2e druk 1870), - Vitringa, Gedenkschriften 9.60, - Biograph. Album Vaderl. Geschiedenis 60. -, v. Lennep, Neérlands roem 16.25, - Nahuys, Histoire numismatique 12. -, de Jonge, Geschied, v.h. Ned. Zeewezen 2e druk 54,25³, - v.d. Chijs, Munten der voorm. Hertogen, Graven enz. der Nederlanden 73.20 (1851 - 66), - Hofdijk, Ons Voorgeslacht 53.10⁴ - Lauts, Geschied. van Ned. Indië

1 In dit boek, door A.E.C. van Someren uitgegeven, zijn een aantal artikelen door van Someren zelv' geschreven. - Deze letterkundige uitgever bewerkte ook onderscheiden geschied- en taalkundige geschriften die bij hem het licht zagen.

2 Falck's Brieven maakten veel opgang en gaven later Mr. J. v. Lennep aanleiding om ook die van zijn vader uit te geven.

3 J.C. de Jonge, Geschiedenis van het Zeewezen. Een voorbeeld, dat een uitgever een goede zaak niet te spoedig moet opgeven, leverde deze onderneming. De oude editie werd gekocht voor ruim f 2000. - en kreeg een herdruk onder leiding van Mr. J.K.J. de Jonge, 's schrijvers zoon. Eenmaal aangevangen kon er aan staking niet gedacht worden. Maar bij de 20e aflevering werden eerst elf exemplaren verkocht. Een schier wanhopige uitslag! Door krachtige colportage evenwel en door wassende waardeering groeide allengs het debiet tot een goede 500 exx. aan. De keurige portretten, meestal door F.H. Weissenbruch geteekend en op het atelier van J.D. Steuerwald gedrukt, behooren tot de laatste sieraden van de vervallende kunst der lithographie hier te lande (Deze uitgaaf kostte f 18548.-).

4 Een tentoonstelling van vaderlandsche oudheden, in Februari 1858 in Arti te Amsterdam, gaf den uitgever het plan voor deze onderneming in, dat hij onmiddellijk aanbood aan zijn vriend Hofdijk. Deze nam het gretig aan. De uitgaaf begon met nauwelijks 100 inteekenaren, maar steeg, door kostbare colportage en allerlei andere middelen, allengs tot 2000.
Van den aanvang af tot het eind toe is dit werk een van des uitgevers liefste ondernemingen en te gelijk een van zijn grootste martelingen geweest. Elke maand, op het alleruiterste, moest met goede en kwade woorden de kopij - als taakwerk - letterlijk gescheurd worden uit de handen des auteurs, bij stukjes en brokjes, half onleesbaar met potlood gedurende een wandeling of in den spoortrein geschreven. Toch is dit een der beste werken van Hofdijk geworden en hebben die maandelijksche kwellingen den band van vriendschap tusschen hem en den uitgever wel eens gerafeld, maar niet kunnen doen scheuren. Deze uitgaaf kostte f 59720. -. Een goedkooper editie, na den verkoop van deze kopij in 1867, door P. van Santen ondernomen, heeft aan dezen veel aanzienlijker winst gegeven dan de oorspronkelijke uitgaaf opleverde. Van dezen herdruk werden in 14 dagen na de verschijning der 1e aflevering 2600 exx. verkocht. Het getal inteekenaren beliep binnen weinige weken omstreeks 8000. Tot lokaas diende een premieplaat, de Schuttersmaaltijd naar v.d. Helst, in oleographie. - Weder een staaltje van het vruchtbaar terrein van kleinere plaatsen: te Amersfoort bezorgde één boekverkooper over de 100 inteekenaren binnen een week.

[p. 412]

14.60¹, - Lange, Ned. leger op Sumatra 11.90 (2 drukken), - Weitzel, De oorlog op Java 8.80², - v. Lennep, De voorn. Geschiedenissen van N. Nederland 4e druk 17. -³, Beeloo, Geschied. des Vaderlands 3.30 (2e dr. 1863), - Knuivers, Leerboek der Vaderl. Geschiedenis 2e druk 2.90, - Ledeboer, Het geslacht van Waesberghe 4.50 (2e druk 1869), - Zeegers, Gesch. der Stad Amsterdam 2.40 (2 drukken), - Hofdijk, Het Nederl. Volk 2.50, - Hofdijk, Schets van de Gesch.

1 Volgens plan van den uitgever W. van Boekeren.

2 De geschiedenis van Neêrl. Indië begint aandacht te trekken en vindt haar schrijvers o.a. in Lauts, Lange, Weitzel, de Stuers, Dassen, van Swieten, Booms.

3 Deze 4e uitgaaf, bij Gebr. Kraaij verschenen, werd op fraaier wijs dan de eerste drie drukken uitgegeven en met platen versierd.

[p. 413]

der Nederlanden 3e druk, - Mulder, Bekn. Geschied. der Nederl. Letterkunde (2e druk 1864, 4e 1873), - Perk, Gesch. van Nederland 6e druk, - Wijnne, Bekn. Gesch. van het Vaderland (3e druk 1874), - Elberts, Gesch. des Vaderlands (6e druk 1871), - Lod. Mulder, Vaderl. Geschiedenis (7e druk 1870), - Hofdijk, Hist. landschappen (2e dr. 1873).

Kleinere werken van Veegens, Dirks, Kist, Scheltema, v. Sijpesteyn, de Bordes, Lastdrager, Vreede, v.d. Vijver, Schotel, de Stuers, Diest Lorgion, van Hall, Janssen, v. Harn, Eekhoff, Goudriaan, Kroon, Visscher, Beausar, de Jonge, v. Dijk, Beeloo, Peijpers, v.d. Chijs, Borgnet, Netscher, Kramm, Bakhuizen v.d. Brink, Koenen, Andr. de Kempenaer, v. Lennep & Comp. (Taf. Vaderl. Gesch. 1-3)¹, v.d. Maaten, v. Rees, Weitzel,

1 Uitg. Gebr. Binger 1854. Deze tafereelen, caricatuurachtig geschetst en voorzien van bijschriften in denzelfden geest, wekte groote ergernis.
Dr. W. Hecker richtte een Strafdicht tegen deze uitgaaf, in alle tijdschriften en dagbladen werd ze gehekeld, en niettegenstaande v. Lennep zich door eene Verantwoording trachtte te verdedigen, toonde de nationale eigenliefde zich zoo gebelgd, dat de auteur (ook uit naam van zijn medewerkers) in Juni 1854 zijn besluit te kennen gaf om de verschenen drie afleveringen, die 2.25 kostten, niet voort te zetten, ofschoon de overige afleveringen reeds ter uitgaaf gereed lagen. Dit kleine feit mag waarlijk wel dienen als een blijk van Hollandsche lichtgeraaktheid en prikkelbaarheid in die dagen. Engeland's en Frankrijk's caricaturen worden lachend bekeken, zonder aanstoot te wekken. Ook gaven later hier te lande de platen van de Spectator geen kwaad bloed. Maar toen Mr. J. v. Lennep zich deze grap durfde veroorloven, kwam het heele publiek in rep. en roer, om, zooals de dagbladen uitbazuinden, ‘aan het nageslacht het bewijs te leveren, dat alles van een schrijver, hoe ook geëerd en gevierd, niet altoos even graag wordt aangenomen.’
De gevierde schrijver liet het dus bij de uitgaaf van die afleveringen.
Na de staking bracht de uitgever (of zijn opvolger) den prijs op 7.50, met dit gevolg, dat de geheele oplaag weldra uitverkocht en het boekje niet meer in den handel verkrijgbaar was!

[p. 414]

v. Rees, Erdbrink, Landolt, Nijhoff, de Vries, Elberts, du Rieu, P. Nijhoff, Het voornaamste uit de gesch. v. Gelderland (2e dr. 1869), v.d. Scheer, v.d. Aa, Knoop, Eng. Gerrits, Quinet, Hofdijk, Feith, Dewald, de Bordes, Bosscha, van Deventer, Fred. Muller, L.P.C. v.d. Bergh, v. Doorninck, de Roo v. Alderwereld, Wap, Lod. Mulder, Rosmade, Kiehl, Swalue, ten Brink, Fruin, Rogge, Bisschop, Teenstra, Steyn Parvé.

In 1855 een vloed van brochures in proza en vers betreffende den watervloed.

Tijdschriften: Kronijk van het Hist. Genootschap te Utrecht (beg. in 1846), - Werken van het Hist. Genootschap¹, - Maandelijksche Kronijk. Geschiedenis van den dag 3,60 (1853-64), - Bijdragen tot de Oudheidkunde en Geschiedenis van Zeeuwsch Vlaanderen, verz. door Janssen en van Dale 4. - (1856-64), - Archief. Vroegere en latere mededeelingen in betrekking tot Zeeland, door het Zeeuwsch Genootschap (beg. in 1856).

1 Wij bepalen ons tot dezen algemeenen titel. Onderdeelen moeten hier evenzeer voorbijgegaan worden, als elders, bij de werken door verschillende andere wetenschappelijke Genootschappen bezorgd.

Kerkelijke Geschiedenis.

Royaards, Gesch. van het Christendom 8.65, - Geschiedenis der. Christ. Kerk in tafereelen, door Beets, Moll, ter Haar e.a. 39.80, - Monastier, Gesch. der Waldenzen (vert.) 7.20, - Neander, De H. Bernardus en zijn tijd (vert.) 4.40, - v. Berkum, Labadie en de Labadisten 4.50, - Glasius, Godgeleerd Nederland, Biogr. Woordenboek 20.80, - v. Asch v. Wijck, Archief voor Kerk- en Wereldgesch. (vervolg op Dodt v. Flensburg) 30. - (1850-54), - Merle d'Aubigné, Olivier Cromwell (vert.) 4.80, - Neander, Joh. Chrysostomus (vert.) 6.40, - des Amorie van der Hoeven, Joh. Chrysostomus, - Kindermann (Chonia), Het beeld van D.R. Kamphuysen 6.50, - Hagenbach, De Chr. kerk in de eerste zes

[p. 415]

eeuwen (vert.) 8.70, - Merle d'Aubigné, Kerkhervorming in Engeland (vert.) 4.80, - Gelzer, Martyn Luther (vert.) 17.50, - Wessel Gansfort. Een Bijdr. gesch. Evang. kerk 8. -, Kist en Moll, Kerkhistorisch Archief 20.25 (vervolg op het Archief van Royaards), - Schaff, Gesch. Apostolische Kerk (vert.) 7.30, - Roussel, De Kath. en Prot. Natiën (vert.) 7. -, Toorenenbergen, Gesch. der Martelaren 5.40, - Steyn Parvé, De Bijbel, de Koran 8.40, - v.d. Veen, Remonstranten en Contra-Remonstranten 5.20, - Dowling, Geschied. der Roomsche kerk (vert.) 16.25¹, - Diest Lorgion, Reitsma en Meyboom, Gesch. van het Godsrijk 3.90 (2e dr. 1860), - Jaarboeken der Doopsgezinde gemeente.

Kleinere werken van Saint Priest, Glasius, Taylor, Heintz, Moll, Bötticher, Célérier, Bouman, Rudloff, Diest Lorgion, Visscher, Kindermann, Hofstede de Groot, Domela Nieuwenhuis, Moll, de Castro, Curtmann, ter Haar, Wylie, Labberton, Oosterzee, Magnin, Henry, Rogge, Land, Delprat, Eilers Koch, Leopold, Gieseler, Hase, Hoffmann, Matthesius, van Belkum, Luders, Kurz, Schenkel, Sonjée, Scholten, Pape, Perthes, Meijer, Sonstral, Nuijens.

1 Van dit werk werden in de oorspronkelijke Engelsche uitgaaf binnen weinig tijd 20.000 exx. verkocht.

Aardrijkskunde.

Land- en Volkenkunde. Reisbeschrijving.

Junghuhn, Java 65.35², - Horstman, Beschaving der Negers 8. -, v.d. Aa, Ons Vaderland en zijn bewoners 10.50³, - L.P.

2 Een prachtuitgaaf door v. Kampen bezorgd, met uitmuntende lithographiën van Mieling.

3 Kort na de aanvaarding van dit werk, werd de schrijver ernstig ziek. De uitgever J.C. Loman Jr. nam het toen zelf onderhanden en schreef bijna het geheele werk.

[p. 416]

C. v.d. Bergh, Middelned. Geographie 4.80 (2e dr. 1872), - Beausar, Nederl. geogr. hist. overz. 2.75 (2 drukken), - Terwen, Het Koningrijk der Nederlanden in afbeeld. 28. -, Berghaus, De Volken van den Aardbodem 33.10, - Grube, Landen, Steden en Volken 7.50, - Sloet, Bijdr. tot de kennis van Gelderland 5.50, - Buddingh, Noord-Amerika 8.20, - Kroon, Beschr. van 's Gravenhage 6.60, - Dijkema, De provincie Groningen 7.50, - Zimmermann, De Aardbol 15.75 (2e druk 1865), - Veth, Borneo's Westerafdeeling 15.70, - Valentijn, Oud en nieuw Oost Indië 20. -¹, Otterloo, Handelsaardrijkskunde 3.90, - Kroon, Tegenwoordige Staat der Nederlanden 7.50, - Javasche Oudheden (lithographiën Mieling) 30. -, Pers, Ned. O. Indische Typen 10 afl. 60. -, van Heusden, Handb. der Aardrijkskunde 3e en 4e druk 4.50 (8e druk 1875), - Indië, Japan, China 18. -, Buddingh, Neerl. Indië 20.85, - Reinwardt, De Ind. Archipel 9.50, - Kletke, Humboldt's Reizen in Amerika 16.50², - Aardrk. en Statist. Woordenboek Ned. Indië 43.90, - Wolbers, Gesch. v. Suriname 7.20, - Junghuhn, Licht- en schaduwbeelden (6e druk 1867), - Schoeder Steinmetz, Grondbeg. Aardrijksk. 3.30 (6e druk 1868), - Pütz, Schets van de Aardrijksk. Oude geschiedenis (7e dr. 1879), - Ippel, Eléments de Géographie (11e dr. 1864).

Kleinere werken van Lange, Zeehuizen, v. Brakell, Dijk, Wed. Stucke, Thompson, Bosch, v. Doren, Rhind, ter Pelkwijk, Pallme, Zirckel, Brumund, Levyssohn, Nassau, Ritter, Dijkma, Sobolowsky, Ungewitter, Gille Heringa, Kelder, Halbertsma, Haan Hettema, Sels, v. Herwerden, v. Sypesteijn, Stuart, Lauts, Corner, Goodrich, de Sturler, Belmonte, Hughes, Schaff, Moritz Busch, Teenstra, Koch, Allan, d'Esquiros,

1 Nieuwe, verkorte uitgaaf bewerkt door Mr. S. Keyzer.

2 Van dit werk werden in Duitschland in weinig tijd meer dan 20.000 exx. verkocht.

[p. 417]

Cohen, Bauer, Mosquera, v. Assendelft de Coningh, Berthet, Frijlink, Berghaus, Wijnne, Fokker, Brill, v. Dissel, Meijlink, van Zijl, Coronel, Willer, v. Siebold, Hart, v. Doren, Hartwich, Aimard.

Reisbeschrijvingen van Kohl, Junghuhn, van Heerdt, Ryan, Hertz, Gützlaff, van Senden, Döbel, Troosting, Ida Pfeiffer, v.d. Meulen, Hahn-Hahn, Fred. Bremer, Keppler, Lindo, v. Boudyck Bastiaanse, Baster, Arriens, van der Hart, v. Oosterzee, Borgman, v. Velzen, v.d. Velde, Lublink Weddik, Andersen, v. Herwerden, v. Doren, Handsteen, v.d. Bergh, Engelen, Thoden van Velzen, Lee, Lynch, Beucker Andreae, Huc en Gabet, Muller, Brumund, ten Kate, Bleeker, van Os, Hirschig, Conrad, van Lier, Möllhausen, Winkler Prins, Barth, Kneppelhout, Elise van Calcar, Fliedner.

Tijdschriften. Bijdr. voor Taal-, Land- en Volkenkunde van Ned. Indië (beg. in 1853), - Handelingen van het Indisch Genootschap ‘Onderzoek leidt tot Waarheid’ 1854-61), - Indiana, red. Brumund (1853-54), - West-Indië. Bijdragen tot bevordering van de kennis der Ned. West-Indische koloniën, red. C. v. Schaick, H.C. Focke, C. Landré, C.A. v. Sypesteijn, F.A.C. Dumontier 8.70 (1854-57).

Kaarten. Algemeene atlassen van Brugsma (2e druk), van Frijlink (5e druk 1879), van Kuijper, van Oomkens, van Braakensiek, van Lastdrager en Elberts, van R. van Wijk Rz. en Jaeger, van het Onderwijzers-genootschap; - Atlassen van Nederland van Brugsma (3e druk 1878), van Jaeger; - Kaarten van Nederland van Braakensiek (2e druk 1855), van het Onderwijzersgenootschap (2e druk 1855), van Hooiberg, van Frijlink, van Puls, van van Wees, van R. van Wijk Rz.; van ongenoemden bij Buffa & Zn., bij Nooth. van Goor; de Groote topographische en militaire kaart in 62 bladen 144.20 (Topogr. bureau), de Geologische kaart van Staring in 28 bladen, en enkele Spoorwegkaar-

[p. 418]

ten; - Provinciale kaarten van Veelwaard, van J.F.W. Conrad, van Lieshout, van Heijse, van Bierens de Haan, van Lampert; - Wereldkaart van R. van Wijk Rz. en Jaeger, bij Stemler; - van Europa van Best (8e druk 1875), van Jaeger (3e druk 1879); - van O. Indië van Pijnappel, van Beijerinck, van Junghuhn, van Bogaerts, van de Stuers, van Koot; - de Atlas van Ned. Indië van Melvill van Carnbée en Versteeg, 63 bladen 141,75 (2e druk 1871); - Zeevaartkundige Atlas van Ratzeburg en Heijbrock, van ongenoemden bij Hulst van Keulen; - van West Indië van v. Sypesteijn en Haneman; - Kaarten van Palestina van N. Beets en van Bakkes; - van Noord-Amerika van Hillebrands.

Encyclopedische werken, Taalkunde, Onderwijs.

Geruzet, Nederlandsch Fransch Woordenboek 3.60 (2e druk 1863, 4e 1874), - Bomhoff, Groot Nederl. Woordenboek 15.60, - Bomhoff, N. Nederl.- Fransch Woordenboek 2e druk 4.25, - Calisch, Woordenboek in vier talen 2e druk, - Roorda v. Eijsinga, Ned.-Maleisch Woordenb. 11.90 (2e dr. 1878), - Weiland, Woordenb. Ned. Spelling 2e dr. 5.50, - Kramers, N. Dict. Franç.-Hollandais 18.60 (2e dr. 1878)¹, - Weiland, Ned. Taalkundig Woordenboek 9.50, - Ingerslev, Woordenb. der Latijnsche taal 5.- -, Hardeland, Dajaksch-Deutsches Wörterbuch 16. -, Oudemans, Woordenboek op Bredero 5. -, Hollander, Kennis der Maleische taal 2e druk 5.60, - van Deventer, Woordenb. Lat. taal 2.80 (2e druk 1863), - Gabler, Lat.-Holl. Woordenboek 4.50, - Muller, Woordenb. v. eigennamen 2.50 (2 drukken), - Picard, Pocket Dict. 3.50 (2e druk 1878), - Weiland, Kunstwoordenboek 3e druk 7. -, Calisch, Nouv. Dict. Fr.-Holl. Holl.-Fr. 4.50 (3e druk 1854, 4e 1874), -

1 Een plaatsvervanger van het lang gebruikte, maar uitverkochte Woordenboek van van Moock.

[p. 419]

Caro, Grieksche Spraakleer 7.60, - Kramers, Kunstwoordentolk (3e druk 1875), - Harrebomée, Spreekwoordenboek 31. -¹, Hecker, Klassisch Woordenboek 3.60 (2e druk 1872), - Nieuwenhuis, Woordenboek voor Kunsten en Wetenschappen, herzien door verscheiden geleerden 79.60, - Prud. v. Duyse, De Ned. Versbouw 4.50, - de Jager, Archief voor Nederl. taalkunde 18.95 (1850-56), - Roorda, De deelen der rede 3.60 (3e druk 1864), - v. Lennep, Zeemanswoordenboek 2.80, - te Winkel, De logische analyse, - Nassau, De Nederl. taal, - de Jager, Verscheidenheden Nederl. taalstudie 4.40, - Roorda, Spreektaal en Schrijftaal 2.40, - Niemeijer, Grondbeginselen van Opvoeding en Onderwijs 17.40, - Brill, Waarde der Dichtvormen, - Huisboek der Zamenleving in vijf talen 6.60², - Donker Curtius, Japansche Spraakkunst 9.45, - Billroth. Latijnsche Spraakkunst 3.30, - Madvig, Latijnsche Spraakkunst 3e druk 3.15, - Klerck, Latijnsche Spraakkunst 3.75, - Bröder, Latijnsche Spraakkunst 5e druk (6e druk 1868), - Matthes, Makassaarsche Spraakkunst 3. - -, Beijer, Nederl. Stijl 5e dr. 3.90, - Ellendt, Lat. Spraakleer 2.40, - Lloyd, Eng. Spraakkunst 5e druk 2.40, - Kuyper, Eléments Gramm. Neêerlandaise (2e druk 1870) - Knijper, Handleid. Nederl. Taal (6e druk 1863), - Bomhoff, Eng. Spraakkunst (9e druk 1868), - Agron, Verz. Opst. Er. Taal (12e druk 1865), - v. Vloten, Spraakwoording 2. -, v. den Helm, Proeven van Woordgronding 3. -, Rüstow, Militair Woordenboek 7.20, - Hardeland, Grammatik der Dajakschen Sprache 4.50, - v. Capelle, Latijnsche Grammatica 3. (4e dr. 1878), - Brill, Krit. Aanmerkingen Fransche Spraakkunst 2.90, - Lulofs,

1 Begonnen in 1853, voltooid in 1869.

2 Een werk over allerlei, maar eigenlijk tot het aanleeren van talen Het was een der eerste ondernemingen van M.H. Binger, en zou versierd worden met oorspronkelijke houtsneéplaten. Met de Aardbol geeft dit werk een opmerkenswaardig staal van de laagte, waarop toen de houtgravure hier te lande nog stond.

[p. 420]

Taalkundige Werken 3e druk 6.30 (4e dr. 1875); - Roorda, Grammatica Arabica 2e druk 4.50, - Roorda, Javaansche Grammatica 13. - (2e dr. 1874), - Lübker, Classisch Woordenboek voor Kunsten en Wetenschappen 9.50, - Marshall, Dutch Grammar 2e dr. 2.60, - Lulofs, De kunst der mondel. Welsprekendheid (2e dr. 1877), - Veth, Bekn. Hebr. Spraakkunst 2e dr. 3. -, Moll, Latijnsche Spraakkunst 1.50 (2e dr. 1852, 3e 1867), - Pluygers, Leerb. der Grieksche taal 3.60 (2e dr. 1860, 4e 1877).

Voorts verschenen de volgende tijdschriften:

Verslagen van de Kon. Academie, Afd. Letterkunde, - Bijdragen tot de kennis en bloei der Gymnasiên 1851 - 59, - De Zuid-Hollander. Tijdschrift voor opvoeding en onderwijs 3. - (1852-54), - Mnemosyne. Bibliotheca Philologica Batava 5. - (beg- in 1852)¹, - Nieuw Nederl. Taalmagazijn 2.50 (1853-56), - Nederl. Tijdschrift voor de prakt. beoefening van de Fransche, Hoogd. en Eng. taal 3. - (1854-67), - De Nederlandsche taal 2.50 (1856-60), - De Nederlandsche Paedagoog, red. van Otterloo 2.50 (1857-60), - Magazijn v. Christel. opvoeding en onderwijs 3.60 (1857-60), - De Taalgids, red. de Jager en te Winkel 3. - (1859-67).

En het Jaarboekje voor Onderwijzers 0.90 (1850-54), - Jaarboekje voor het Lager- en Middelbaar onderwijs 1. - (1858-61).

1 Voortzetting van het Tijdschrift voor classieke Literatuur.

Algemeens oude en nieuwe Letterkunde.

Polak. Alg. Mythologie 7.80, - Cobet, Variae Lectiones 8.25, - Laniers, Beoefening der oude letteren 2.20, - Polak, Logica 3.50, - Karsten, Aeschyli Agamemnon 3.60, - Bake, De emendando Ciceronis oratore 2.40, - Dozy, Al Makari, Littérature des Arabes 45. - (1855-61), Terwen, Handwoordenboek der Mythologie 1.80, - v. Heusde, Brieven over het Hooger Onderwijs, 4e druk

[p. 421]

1.80, - Cobet, Xenophontis Exped. Cyri 1.20, - Stoll, Anthologie Grieksche Lierdichten 3.20.

Volks-encyclopedie voor Kunsten en Wetenschappen 8.40, - Volksbibliotheek. Kleine geschriften (bij Weijtingh en van der Haart 1853 - 61 No. 1-103), - Klassiek Letterkundig Pantheon. Bloemlezing Nederl. Schrijvers. Elk deeltje 30 cents (1852-79 No. 1-108¹), Nederlandsche klassieke Auteurs (bij K. Fuhri) 20 deeltjes (Cats, Rotgans, Lannoy, Langendijk, Vondel, van Effen, Bekker en Deken, Bruno Daalberg, Bellamy, Borger, Bilderdijk, Poot, Huijgens, Fokke Sz., Loosjes, Vosmaer, Weiland e.a.) 26.60, - Bibliotheek van luitenlandsche klassieken (Sterne, Claudius, Cervantes, Goethe, Goldsmith, Tasso, Longfellow, Wieland, Shakespeare, Swift, Fielding, e.a. 28 deelen²), - Bi-

1 Een navolging van het Panthéon classique et littéraire en de Miniatur Bibl. derx Deutschen Klassiker. In het prospectus zegt de uitgever Roelants, dat, terwijl Fuhri bezig was zorg te dragen om de Holl. letterkunde van vroeger tijd in fraaie bandjes te brengen op de ‘étagère du salon’, of op de waschtafel van het schoone geslacht, hij daarvan een uitgaaf (in de oorspronkelijke spelling) wil bezorgen letterlijk voor iedereen. Hij stelde de redactie in handen van prof. v. Vloten, en mocht alle voldoening en eer beleven van deze kloeke onderneming.

2 Het doel van deze reeks en van de Oude klassieken, bij denzelfden uitgever, was, blijkens het prospectus, om de verouderde vertalingen van deze meesterwerken te vervangen door met zorg bewerkte nieuwe, die aan de bekwaamste pennen werden opgedragen. Een onderneming met groote voorliefde op het touw gezet en behartigd. Zij was de vrucht van de gegronde en veel besproken klachten over de slechte vertalingen die er van vreemde meesterstukken in omloop waren, tot schande van de auteurs en tot schade van het publiek. Vooral Dr. M.P. Lindo trok hiertegen een scherp zwaard, en het was vooral op zijn aandringen, dat de uitgever de uitgaaf van eerstgenoemde reeks aanvaardde. Zij ving aan in 1852 met Sterne, Goldsmith, Tasso en Claudius. Van den kant der kritiek werd deze verschijning zeer toegejuicht. Maar het publiek wilde er niet aan. Toen er, in 1859, al 40 afleveringen van in het licht waren, werden er nog maar 77 exemplaren bij inteekening verkocht. De rest van het sobere debiet ging in afzonderlijke deeltjes, bijna niet noemenswaard. In 1862 deed de uitgever den voorraad, bestaande uit 18.746 deelen, in auctie, maar kon geen kooper ervoor vinden. Eindelijk kwamen zij voor een bagatel in de tweede hand, die er goede zaken meé deed (Deze uitgaaf kostte, de 39 deeltjes, f 27.912. -).
Onder deze klassieken was ook een vertaling van Cervantes Don Quichotte, door Schuller tot Peursum. In 1857 bestonden er van de Don Quichotte, sinds zijn eerste uitgaaf in 1605, niet minder dan 400 Spaansche editiën, voorts 200 Engelsche, 168 Fransche, 96 Italiaansche, 70 Duitsche, 13 Zweedsche, 8 Poolsche, 7 Hollandsche, 6 Deensche, 4 Russische, 4 Grieksche vertalingen.

[p. 422]

bliotheek van Oude klassieken (Homerus, Virgilius, Sofocles, Terentius) 8 deelen 10.80, - Jonckbloet, Geschied. der Middelned. Dichtkunst, - Alb. Thijm, Carel en Elegast, - Schrant, Oud Ned. Rijm en Ourijm, - van Vloten, Nederl. Geschiedzangen, - Visscher, Schets der Ned. Letterkunde, - Hofdijk, Geschied. der Nederl. Letterkunde (6e druk 1878), - van Vloten, Hooft's Brieven 15.10, - Steenmeijer, Brieven over welsprekendheid (2e druk 1854, 3e 1875), - van Vloten, Het Ned. Kluchtspel (2e druk 1878), - Eilers Koch, Herinneringen aan Jean Paul, - Bloemlezing uit Rabener, - Macaulay, Keur van Redevoeringen, - Larive, Kunst van declameren, - Jonckbloet, Reinaert de Vos, - Beets, Verpoozingen (2e druk 1873), - des Amorie v.d. Hoeven, Verspreide geschriften, - da Costa, Bilderdijk herdacht, - Oudeman, Der Ystorien Bloeme, - v. Oosterzee, Redevoeringen, - Lewald, Handb. Tooneelspeelkunst, - Groen v. Prinsterer, Verspreide geschriften, - Jonckbloet, Beatrys, - Beets, Verscheidenheden (2e druk (1876), - Heine's Sämmtliche Werke 22 dln.¹, - Donkersloot, Olla Podrida, - Brieven en Uitboezemingen van den Ouden Heer Smits (Lindo) (3e druk 1855), - Oude Heer Smits en Mulder, Afdrukken van indrukken

1 Nadruk.

[p. 423]

(2e druk 1857), - v. Koetsveld, Het menschelijk leven (1876 2e druk), - L. Weddik, De binnenkamer van een Kruidenier (1855 2e, 1874 3e druk), - Fanny Fern, Losse bladen, - L. Weddik, Oudoom Jacobs Zakboekje, - L. Weddik, Gedachtenmozaiek, - v. Effen, Ernst en boert uit den Holl. Spectator (1865 2e, 1870 3e, 1873 4e druk), - Helvetius v.d. Bergh, Proza en Poëzy (1860 2e, 1863 3e druk), - Jonckbloet, Guillaume d'Orange-Nassau 10.-.

Dichtkunst.

Ten Kate, N. Dichtbloemen, - de Bull, Een beeld der toekomst, - v. Zeggelen, Burger's Leonora, - Ouwersloot en Lastdrager, N. Bloemen v. Dichtkunst, - Schimmel, Lodewijk XI, - da Costa, De Chaos en het licht, - ter Haar, Gedichten (geïllustreerd 1870, 4e druk 1878), - des Amorie van der Hoeven, Proza en Poëzy (2e druk 1857), - Hofdijk, Kennemerland (2e druk 1876), - Alb. Thijm, Gedichten uit N. en Z. Nederland, - Eichstorff, Teguër's Frithjofssage (2e druk 1862, 3e 1876), - van Lennep, Vondel's Werken (1850 - 69) prachtuitgaaf 177.40¹, - Lulofs, Gedichten, - v. Zeggelen, Kijkjes in het

1 De Werken van J. van Vondel, met verklaringen en aanteekeningen van Mr. J. van Lennep. Het denkbeeld tot deze uitgaaf was allereerst uitgegaan van den dichter J.M. Calisch, die het zijn vriend M.H. Binger mededeelde en bij dezen gretig gehoor vond. Ook bij Mr. H.J. Koenen en Mr. I. da Costa vond het groote instemming. Op dezer aller aandrang werd Mr. J. v. Lennep overgehaald de redactie op zich te nemen. Calisch was de steller van het prospectus. In 1849 kwam de aankondiging van deze pracht-editie in het licht. Zij stelde op den voorgrond, dat, terwijl het buitenland aan zijn Corneille, Racine, Shakespeare, Goethe, Schiller met kostbare platen versierde monumentaal-uitgaven gaf, Holland niet mocht achterblijven in het huldigen van zijn hoofddichter. De uitgever hoopte, dat de uiterlijke vorm aan onze vaderlandsche pers tot eer zou strekken, ook door de opluistering van glyphographische platen, een uitvinding op zijn eigen drukkerij gedaan. (Van deze glyphographische toepassing was bij het prospectus een plaat tot proef gegeven uit den Lucifer, die evenwel in het werk zelf, deel VI, niet voorkomt.)
Toen het uit de voorloopige inteekening mocht blijken, dat het publiek gezind was deze echt vaderlandsche onderneming te steunen, konden de voorbereidende maatregelen, die van niet geringen omvang waren, getroffen worden.
Ken uitnoodiging aan alle belangstellenden, bezitters van merkwaardigheden, Vondel of zijn werken betreffende, om hen tot mededeelingen daaromtrent, liever nog tot toezending daarvan, op te wekken, ging uit en deed tal van belangrijke bijdragen tot het op te zetten werk toevloeien. Maar daarenboven werd een schat van tot hiertoe onbekende of verscholene bouwstoffen bijeenvergaderd door den ijver van H. Binger, den zoon, die zijn getrouwe en hoog te waardeeren medewerking tot den ganschen arbeid (ook in ruime maat wat het letterkundige betrof) aanving met gedurende ettelijke weken, zoo in de koninklijke bibliotheek te 's Gravenhage, als in andere openbare en bijzondere boek verzamelingen alles na te sporen wat er van en betreffende Vondel voorhanden was. In het voorjaar van 1850 begon van Lennep te werken. Het eerste wat, nu alles zooveel mogelijk bijeen was, te verrichten stond, was het waarmerken der datums van het groot getal stukken, die zonder dagteekening in het licht gegeven of waarvan de eerste drukken niet terstond ter beschikking waren. Hieraan werden, altijd met de krachtige hulp van Binger, drie jaren besteed. Zonder hiermede tot op een zekere hoogte gereed te zijn, kon onmogelijk met goed gevolg worden voortgegaan. En zoo was het dan niet meer dan natuurlijk, dat het eerste deel, waarvan in 1851 de eerste aflevering was uitgekomen, niet vóór 1855 volledig was.
Zoo was dan van hetgeen van Lennep zelf een reuzenwerk, te uitgebreid voor zijn krachten, genoemd heeft, in zes jaren het moeielijkste en voornaamste gereed en alles tot een geleidelijke uitvoering voorbereid. Hoeveel zorg, oplettendheid en inspanning ook deze nog vergen moest, kunnen slechts zij beoordeelen, die ooit, al is het op kleiner schaal, in dergelijken arbeid bezig geweest zijn en dien op de pers hebben gehad. Ten zelfden jare zag het tweede deel het licht; de verdere volgden van jaar tot jaar. Toen de onvermoeid werkzame van Lennep, den 26 Aug. 1868, de oogen sloot, was het voorlaatste vel druks van het laatste register afgedrukt en het geheele werk zoo goed als voltooid.
Veel meer dan het prospectus beloofde, en veel meer dan bij het opstellen daarvan kon voorzien worden, is aan deze uitgaaf van Vondel toegevoegd. Men doorbladere enkel maar het laatste deel, met die uitvoerige en zoo onmisbare registers: dat register van woorden en zegswijzen van Vondel, dat op zich zelf reeds een belangrijke bijdrage tot de kennis onzer taal vormt. Men zie dat tal van herinneringen aan Vondel: die menigte treurdichten, lijkzangen en portretverzen op den grooten dichter: die door H. Binger gegeven schets van de Vondelfeesten in 1867, met al de tot die feesten geleverde bijdragen van hem zelf en van v. Lennep, Hofdijk en Alberdingk Thijm. Aan al die toevoegselen is het dan ook voornamelijk toe te schrijven, dat de prijs van het geheel, die, naar wij meenen, op ongeveer f 80. - geraamd was, tot f 177.34, zonder de banden, geloopen is.
De uitvoering van deze kostbaarste der letterkundige uitgaven van onzen tijd verraadt van het begin tot het einde de grootste zorg, ook wat betreft het uiterlijk. Papier en druk zijn geheel passend voor een ‘prachtuitgaaf.’ Onder de platen komen er voor die meesterlijk van teekening en gravure zijn: allen werden ze naar oorspronkelijke teekeningen vervaardigd. Behalve dat geeft het werk een uitmuntende reeks portretten, een aantal facsimilé's van handschriften en afbeeldingen van penningen en merkwaardigheden tot Vondel's leven, werken en tijd betrekking hebbende. In het geheel telt het werk ruim 600 vellen druks, die in 114 afl. of 12 deelen het licht zagen, 39 groote staalgravuren, 90 groote platen in houtgravure, 18 in steendruk, 607 kleinere platen, tusschen den tekst gedrukt, waarvan ruim 250 in glyphographie en 350 in houtgravure, 24 facsim le's en één photographie.
Het getal inteekenaren op het werk bedroeg omstreeks 700, waaronder de openbare bibliotheken van Oxford en Londen, die van Rome, die van Brussel en Antwerpen, die van Keulen, Munchen, Hannover, Weenen en Göttingen, die van Kazan in Rusland, die van Melbourne in Australië, die van Stockholm en die van Parijs.

[p. 425]

leven (2e druk 1853), - Hofdijk, Heemskerk's beleg (2e druk 1857), - v. Lennep, Gedichten (2e druk 1853), - v. Vloten, Nederl. Liedeboek, - Anna en Tesschelscha Roemer's Gedichten, - v.d. Hoop (de jonge), Daguerreotypen, - Schenkman, Oud en

[p. 426]

Nieuw, - Apostelen en Profeten. Dichterlijk Album (2e druk 1858) met staalgravuren, - Goeverneur, Verstrooide Rijmen, - R. Visscher's Brabbelingh, - Maesz, Gedichten, - de Genestet, Eerste Gedichten (2e druk 1860, 3e 1863, 4e 1865, 5e 1867, geïllustreerd 1878), - Peijpers, Zestien Portretten, - v.d. Pot, Julianus de Afvallige, geïllustreerd, - Tollens, De Pleegzuster, - v.d. Bergh, Balladen en Legenden, - B. Janssonius, Legenden, - Schimmel, Verspreide Gedichten (2e druk 1874), - Hofdijk, Griffo de Saliër, - van Lennep, Dramatische Werken 14. -, v. Lennep, Zeemansliedjens, - v. Winter en v. Merken, Dichtwerken, - v.d. Hoop, N. Daguerreotypen, - v. Lennep, Romeo en Julia, - B. Janssonius, Vrouwenleven, - Laurillard, Primulae veris, - Lindo, Shakespeare's Macbeth, met aant., - Prudens v. Duijse, Vrolijkheid, - da Costa, Eschylus' Dramatische Dichtstukken, - Engelen, Gedichten, - van Lennep, Oud en Nieuw, - Tollens, Laatste Gedichten, - ten Kate, Lier en Harp, - v. Zeggelen, Vrolijke Schetsen, - de Bull, Verspr. Gedichten (2e druk 1855, 3e 1867), - Hofdijk, Theda, - Koenen, De Christen-Zendeling, - ten Kate, Panpoëticon, - Hofdijk, Dramatische poëzy, - Goeverneur, Verstrooide Rijmen, - Harderwijk, Luim en Ernst, - Schenkman, Gellert's fabelen, - Hofdijk, Helena, - Sybrandi, Moore's Val der Engelen, - Bragiana, - v. Zeggelen, Keur v. scherts en luim (2e druk 1860, 3e 1870), - Beets, Korenbloemen, - v. Beers, Jongelingsdroomen (3e druk 1855, 5e 1861, 6e 1867), - Dornseiffen, De Ilias, - Schimsheimer, Milton's Verloren Paradijs, - v. Groningen, Gedichten, - Onze Muze (3e druk 1868), - Dramatische fragmenten, - Ockerse, Mengelingen, - Roorda v. Eijsinga, Oostersche en Westersche Harptoonen, - B. Janssonius, Gedichten, - Schoonheden uit Ned. Dichters (5e druk 1867), - de Jager, Dichtbloemen uit den Vreemde, - Greb, Verspreide Gedichten, - van Beers, De Blinde. - Tollens, Nalezing, - da Costa, Hesperiden, - Loots, Nagel. Ge-

[p. 427]

dichten, - v. Zeggelen, Hoofd en hart, - van Vloten, Cats' Werken (1855-62) geïllustreerd 60. -, - Tollens, Gezamenlijke Dichtwerken 18. - (2e druk 1876, volksuitgave 1870 en 1879)¹, - v.d. Bergh, N. Gedichten, - da Costa, Bilderdijk's Kompleete Dichtwerken 16 dln. 43.35 (1856-59², - Goeverneur, Gedich-

1 Op de fondsveiling van G.T.N. Suringar werd het kopijrecht met 1590 exx. opgehouden voor f 24980.50.

2 Een gelukkige onderneming. Voor den uitgever vijf jaren van dagelijksch stoffelijk en geestelijk genot: vijf jaren van klimmend voordeel, vijf jaren van gedurig gesprek en briefwisseling met den grooten, den nobelen da Costa.
De bezorging van een uitgaaf als deze is wel de gelukkigste taak, die een uitgever te beurt kan vallen. Het is niet een kopij koopen, drukken en in den handel brengen: het is ondernemen, strijden en overwinnen.
Meermalen was een plan tot de uitgaaf van Bilderdijk's kompleete dichtwerken hier te lande en in België beproefd, maar telkens moeten opgegeven worden om de onoverkomelijke moeielijkheden aan de uitvoering verbonden. Zelfs had het bestuur der Vereeniging in 1847 bij circulaire van 14 Aug. de leden aangemoedigd de handen ineen te slaan tot het tot stand brengen dezer onderneming, die aan onze letterkunde niet ontbreken mocht; een roepstem, waaraan de firma H.H. Kemink & Zn. aanstonds gehoor gaf, maar waartoe zij later, helaas, geen kans van slagen zag. Juist dit was een prikkel te meer. In het begin van 1855 zette de uitgever zich tot het ernstig onderzoek, waar de vele kopijen van Bilderdijk in dep loop der jaren konden verzeild zijn. Die arbeid was niet gering. Bilderdijk's verzen waren, behalve in een aantal tijdschriften, bundels en werken van genootschappen, in meer dan 200 boekdeelen verspreid, en de 125 eigenlijke kopijen met dier rechten waren gedurende de 75 jaren sinds haar uitgaaf naar allerlei bezitters verstrooid, ja bij sommigen zelfs vergeten. Het was te vreezen dat vele der eigenaars, indien zij al opgespoord mochten worden, hun recht kennende en in het besef van het gewicht dat er aan afstand verbonden was, allerlei bezwaren in den weg zouden leggen. Ook was het een groote vraag, of deze dure uitgaaf haar kosten wel zou kunnen dekken. Er moest begonnen werden met de kopijen, indien zij te krijgen waren, allen op te koopen; ontbrak er één enkele, of ging de onderneming bij het publiek niet op, dan waren alle gemaakte kosten reddeloos verloren. - De kans diende gewaagd. In April 1855 werd een circulaire gezonden aan alle bekend gewordene bezitters van Bilderdijk's kopijen en ten overvloede in de nieuwsbladen geplaatst voor de mogelijk onbekenden. De gronden van billijkheid, waarop de verkoop verzocht, en de ruimheid, die aan ieder ander gelaten werd om de onderneming zelf over te nemen, maakten blijkbaar goeden indruk bij den boekhandel. Van alle kanten kwamen aanbiedingen, en de onderhandelingen namen een aanvang. Veel verplichting had de uitgever aan Jac. Radink, den voornaamsten bezitter van Bilderdijk's werken, die in het begin een onbuigzaam bestrijder, eindelijk een vriendelijk medehelper werd en op de meest billijke wijze zijn lievelings-eigendommen afstond. Daarmeê was de eerste overwinning behaald.
Na verloop van ettelijke maanden had de ondernemer een zolder vol onverkoopbare boeken en vóór zich de quitantiën van de noodige kopijrechten, ten bedrage van ongeveer f 8000. -. Deze koop werd door menigeen in en buiten den handel een roekelooze, dwaze daad geheeten, een daad die men voor zijn gezin niet verantwoorden kon en die, met den nasleep eener hopelooze uitgaaf van een hoogst kostbaar boek, op belangrijke schade moest uitloopen. Het is niet te ontveinzen, dat de angst voor die mogelijke waarheid gegrond was. Maar eenmaal begonnen, was aan geen keeren te denken. Opwekkender steun vond de uitgever bij Mr. I. da Costa, wien hij de opperste leiding mocht opdragen en die deze aanvaardde met een warmte, die hem zelv' met moed bezielde.
Het bezit van al die kopijen was nu nog maar alleen het hebben van een doolhof, waarin langzamerhand een weg diende gebaand te worden. Ken voorganger kwam daarin te hulp. Indertijd had B. Klinkert alles van Bilderdijk verzameld wat er te vinden was en daarvan titelsgewijs een lijst gemaakt, die gedrukt was. De verzameling zelve was door den eigenaar vermaakt aan de bibliotheek der koninkl. academie. Die lijst kwam thans uitstekend te stade. Uit al de bijeengebrachte boeken, bundels, brochures moesten alle titels worden opgeschreven, in rubrieken gesplitst, in onderdeelen naar soort en tijdsorde geschift en daarna vergeleken worden met Klinkert's lijst, om het nog ontbrekende aan te vullen als het opgespoord was. De academie verleende den meest welwillenden toegang om op haar bibliotheek alles te collationneeren en het noodige op te schrijven. Ook daarmeê ging heel wat tijd voorbij. Eindelijk kon die arbeid aan Mr. da Costa overgelegd en aan zijn opperschikking onderworpen worden. Dit voorbereidend werk, ijverig gedeeld door da Costa's zoon, Mr. A. da Costa, bracht den uitgever reeds honderden uren op de studeerkamer des dichters, en bezorgde hem even zoovele uren van genot en leering in gesprekken over Bilderdijk, diens arbeid en de omstandigheden waaronder deze geleefd had. Die samenkomsten vermeerderden en werden al meer en meer vertrouwelijk, toen ten langen leste alles voor de pers gereed lag en de drukproeven elkaâr als in vast gesloten drom konden opvolgen; proeven nochtans, die elke week bij da Costa besproken of tusschentijds beschreven werden en die den uitgever gedurende vijf jaren den nooit genoeg te waardeeren omgang met da Costa en meer dan 400 brieven van zijn hand schonken.
De 1e aflevering verscheen 1 Maart 1856, met een overstrooming van 40.000 prospectussen en 7000 groote aanplakbiljetten. De uitslag was dadelijk bevredigend. Van de 2e aflevering werden reeds 800 exx. verkocht. Gaandeweg, ook door colportage, klom het debiet bij inteekening tot 1681 exemplaren.
De werken van vrouwe Bilderdijk sloten zich onmiddellijk bij die van haar echtgenoot aan, maar dekten de kosten, meer niet.
Gezamenlijk werd voor deze uitgaaf verbruikt p.m. 2500 riem papier de drukkosten alleen beliepen p.m. f 14.000. -, en de geheele kosten bedroegen ongeveer f 57.000. -. De winsten, hoe aanzienlijk betrekkelijk, waren bij lange na niet wat men ervan vertelde. Het publiek cijfert zoo gaarne buiten den waard om.
Aan het slot van het XVI deel (De mensch en de dichter) is door den uitgever een breeder overzicht gegeven van de wording en den gang dezer uitgaaf.

[p. 429]

ten en Rijmen (2e druk 1864), - v. Dam v. Isselt, Herman, - Ouwersloot, Keur van Ned. Richters, - v. Zeggelen, Costerliedjes, Schimmel, Dramatische Poëzy, - Spandaw, De Vrouwen, - Wijsman, Zangen des gevoels, - van Alphen's Dichtwerken, - v. Zeggelen, Koen Verklat, - Jan de Rijmer, Portretten, - de Hollander, Sjair, Een Maleisch gedicht, - v.d. Broek, Nederl. Muze, - Spandaw, Gedichten, - Hofdijk, Kennemer Legenden, - Warnsinck, Uit den Vreemde, - v.d. Hoop, N. Liederen, - Raven, N. Dichtbloemen, - v. Soest, O. Indische Gedichtjes, -

[p. 430]

Schimmel, N. Gedichten, - Tollens, Verspreide Dicht- en Prozawerken 1e deel¹, - Opzoomer, Hebel's Gedichten, - Historische

1 In 1857 gaf de boekdrukker P.M. v. Cleef Jz. te Hilversum het prospectus in het licht van Tollens' Verspreide Dicht- en Prozawerken, verzameld door G. Engelberts Gerrits, en spoedig daarop het eerste deel: Gedichten 3.60, onder kennisgeving, dat de geheele reeks uit zes of zeven bundels bestaan zou.
De verschijning van dit werk gaf aanleiding tot een hevigen storm zoowel onder het publiek als bij den boekhandel. Bij het lezen van den titel kon vermoed worden, dat de nagelaten betrekkingen van den gevierden volksdichter, ten gevolge van eenige beschikking huns overleden vaders, de dicht- en prozastukken, waarvan hij nu en dan de plaatsing in maandwerken of jaarboekjes veroorloofd had, voor zoo ver ze nog niet in zijn werken opgenomen waren thans verzameld en ter uitgaaf beschikt hadden. Maar al spoedig bleek het tegendeel en werd het zonneklaar, dat men hier met niets anders te doen had dan met een onverantwoordelijk winstbejag van verzamelaar en uitgever. Een menigte verzen uit verschillende bundeltjes van Tollens' eersten tijd (en wel het grootste getal uit de Dichtlievende Mengelingen van 1802), die de dichter nooit had willen laten herdrukken omdat hij ze over het geheel te zwak en gebrekkig beschouwde, werden hier, na vijftig jaar ter zij geschoven te zijn, met niet weinig ophef in het licht gegeven. En dat niet gelijk Tollens ze geschreven en uitgegeven had, maar vermaakt, veranderd, met uitlating van geheele stukken en met invoeging van halve en heele versregels van een andere hand, zóó grof, dat er, om een paar voorbeelden te noemen, in het gedichtje Lentezang niet minder dan 153 veranderingen, 16 nieuwe regels ingeschoven en 8 weggebleven waren, en in Vredezang 10 coupletten ontbraken, met toevoeging van een aantal wijzigingen. De Algemeene Konst- en Letterbode van 25 Juli 1857 geeft een vermakelijk, maar te gelijk ergerlijk overzicht van dit eigendunkelijk lapwerk.
Dat zulk een ongehoorde daad allen vereerders van Tollens aanstoot gaf, ligt voor de hand, en hoe verzamelaar en uitgever zich ook trachtten te verdedigen, op grond dat men de gedichten van Cats wel met nieuwe spelling en menig dichter na zijn dood met correcties uitgegeven had, toch rees er in den lande al meer en meer één kreet van verontwaardiging op tegen dit niets ontziende bedrijf. Een rechtsgeding daarover bespreken wij later.

[p. 431]

Vrouwen. Dichterlijk Album, met staalgravuren, - Borger, Nagel, Gedichten 5e druk, - ten Kate, Hertha. Losse bladen, - ten Kate, Bloemen uit den Vreemde, - Eelco Verwijs, Bloemen uit Middel-Ned. Dichters, - B. Klijn, Gedichten, - Sybrandi, Crabbe's Kerkregisters, - Tien bladzijden uit de Ned. Geschiedenis, met lithographiën (2e druk 1873), - Hofdijk, Vondel gekroond, - Wijsman, Moeder en Kind, - Wijsman, N. Dichtbloemen, - v.d. Bergh, Fantasie en leven, - da Costa, Vrouwe Bilderdijk's Dichtwerken, - B..... k, Galante Dichtluimen¹, - Gedichten van den Schoolmeester², - Adama van Scheltema, Perpetua, - Maria Elster, Gedichten, - Hasebroek, Windekelken, - Bragiaantjes en ander klein goed, - Quack, Luim en Ernst, - Bogaers, Gedichten³, - Nolet de Brauwere, Ge-

1 Nadat de Kompleete Dichtwerken van Bilderdijk verschenen waren, kwam de uitgever Mulder II (v. Gorcum & Co., bureau Asmodee) voor den dag met de bewering, dat die uitgaaf niet volledig was, want dat eraan onthouden was een verzameling Galante dichtluimen, door Tollens bepaald als van Bilderdijk afkomstig erkend. Tollens tastte hierin mis. Het genoemde bundeltje was van de hand van Mr. Riemsnijder, gelijk de Konst- en Letterbode van 1825 op goede gronden bewezen had.

2 De Gedichten van den schoolmeester hebben een voor ons land verbazend debiet gehad. De 3 eerste drukken, 1859-61, kostten 1.90, de 4e en 5e druk, 1864 en 65, 1. -, de 6e druk, geïllustreerd, 1872, 4. -, de 7e druk, 1875, 3. -, de volksuitgaaf, 1878, 0.75. Van deze oplagen zijn te samen niet minder verkocht dan 28700 exemplaren. In 1865 verkochten Gebr. Kraaij een gedeelte van hun fonds. De Gedichten van den schoolmeester konden toen niet meer opbrengen dan f 1375.20, waarvoor zij werden opgehouden. Later brachten zij, door de handige verandering van formaat en prijs, den uitgevers buitengewone winsten aan. In de fondsveiling van 1876 bracht het kopijrecht f 4678. - op.
De Maatschappij Elsevier, thans eigenaresse, legde een nieuwe oplaag van 7000 exx. ter perse.

3 Aanteekening van den uitgever: ‘Ruimer, royaler auteur dan Mr. A. Bogaers was, is niet denkbaar. Nadat hij vroeger in gullen getale zijn dichtstukken, voor eigen rekening weelderig gedrukt, ten geschenke rondgedeeld en geheel buiten den handel gehouden had, zocht hij zelf, in 1856, mij aan, om zijn verzen uit te geven. Ik mocht er vooral niet aan te kort komen, en ter gedeeltelijke tegemoetkoming in de kosten bestelde hij een zeker aantal exemplaren op best papier. Alléén: alles moest met de uiterste netheid en keurigheid behandeld worden. Hoe véél ik ook aan de uitgaaf zijner werken verdiend zou hebben, ik ben er zeker van, Mr. Bogaers had het mij van harte gegund. Maar - ik heb het hem nooit laten blijken - het debiet bleef ver onder de verwachting; de meeste edities brachten de kosten niet op. Zelfs na 's dichters overlijden, toen ik zijne Kompleete werken uitgaf onder leiding van Dr. N. Beets, moesten deze hun weg vinden door telkens hernieuwde aanbieding voor verminderden prijs. - Bogaers' verzen hadden beter ontvangst verdiend. De groote fout was, dat de dichter zijn werk voor het publiek eerst verkrijgbaar stelde, toen dat publiek door oververzadiging, of door een andere richting des geestes, voor de zangerige uiting der poëzij den smaak verloren had.’

[p. 432]

dichten, - v. Zeggelen, Gedichten (2e dr. 1869, 1873 volksuitgaaf, 4e druk 1876)¹, - van Lennep, Poëtische Werken, 11 deelen, 20.90 (2e druk 1860), - van Beers, Levensbeelden 2e druk (3e druk 1363).

1 W.J. van Zeggelen's Werken vonden bij hun verschijnen goeden aftrek, maar later oneindig meer, toen ze door Noothoven van Goor gekocht en herhaalde malen herdrukt werden. - v. Goor betaalde voor het kopijrecht en al de overige exx. in fondsveiling f 3700. -. In 1879 gingen zij, na verschillende herdrukken, voor een som van f 3721. - over aan de ‘Maatschappij Elsevier’, die er een nieuwe uitgaaf van bezorgde met een oplaag van niet minder dan 20.000 exemplaren.

Romans en Verhalen.

Dieperink, Anne van Milgenbosch, - Dieperink, Een gemengd huwelijk, - Chonia, Wat er van Diepenbeek werd (2 drukken), - Taussaint, Vrouwen uit het Leicestersche tijdvak, - Clarisse S. Meijer, Clara Wighorst, - van Schaick, Volksverhalen - Uilkens, Losse Verhalen, - Duparc, De Graaf del Monte Major, -

[p. 433]

Bosdijk, Mijne oude vriendin, - Storm de Grave, Zevental Verhalen, - van Assum, Licht en donker, - ten Bokkel, Deugd en Ondeugd, - Tafereelen van Gelderland, door een Neefje van Klikspaan, - Toussaint, Eenige Schetsen, - Henr. Maria L., De Schoonzuster, - Dwars, De Schoone Bagijn van Amersfoort, - Clarisse S. Meijer, De laatste bede eens vaders, - v.d. Cappelle, Een laatste Koning, - Elise (van Calcar), Blikken in het rond¹, - Elise (van Calcar), Hermine (2 drukken), - Toussaint, Moedervreugde en Moederlijden, - van Lennep, Elisabeth Musch, - Reizen van Paul Potter, door een Neefje van Klikspaan, - Hoek, De familie Ploegers, - Honig, De Hollanders in Brazilië, - Johannes, Lichtpunten en Schaduwzijden, - Een gelukkige Vrouw uit de groote wereld, - Elise, Tilburgsche Mijmeringen, - Dekker, Zes jaren te paard, - De Witte Roos van Schotland, - Hoek, Uit het dagelijksch leven, - de Vries, Een roos onder de doornen, - Luimige Verhalen, door een Neefje van Klikspaan, - Binsbergen, Drietal verhalen, - J.J. Cremer, De Lelie van 's Gravenhage², - Grazielle, of mijn eerste liefde, door een Neefje van Klikspaan, - Chonia, Bloem- en Doornstukjes, - van der Slooten, Hero, - S.M. Boëseken, Alcmenon, - Clarisse S. Meijer, De geheimen eener Moeder, - Hamer, Helenus, - De Waarheidsvrienden te Hoogenbeek, - de Vries, Alva te Antwerpen, - Barneveld, De Sluijer, - Humoristische Schetsen en Portretten, - Krabbendam, De Musketier, - Faure Beekman, Johan Tourny, - Bosboom-Toussaint, Media Noche, - van Buren Schele, Het Verlovingsfeest, - Christiaan, Lotgevallen van een Kantoorklerk, - Johannes, Een jaar levens, - Boëseken, Hillegonda, - Goeverneur, t' Huis, - Domelius, Zes jaren te voet, -

1 Mevr. Elise van Calcar-Schiotling schreef òf onder haar vollen naam, òf onder dien van Elise alleen.

2 Cremer's eerste uitgaaf.

[p. 434]

Nepveu, Studie en Uitspanning, - E.J. Hasebroek, Verhalen en Schetsen, - Dieperink, Tien maanden op zee, - de Vries, De dag der vergelding (2e druk 1861), - Haremaker, Lotgevallen in Fransche dienst, - Honig, Truijdeman en zijn Wijf, - Christine van G., Graaf Willibald, - van Koetsveld, Snippers van de Schrijftafel (2e druk 1853, 3e 1875), - v.d. Hoeve, De wereld in het klein (2e druk 1857, 3e 1867), - Elise, Een star in den nacht, - Johanna, Levensstormen, - van Lennep, Twee Admiralen, - Hoek, Twee Novellen, - Bosboom-Toussaint, Don Abbondio, - de Bull, Novellen, - Molster, Nederlands verleden, - de Vries, Het Kasteel Ericsdale, - van Buren Schele, Armando Diaz, - Lublink Weddik, Oudoom Jacob, - Bruinses, Herinneringen, - de Vries, De Bruidschat, - van de Merwe, Rochemaure, - Bosch, De verloving onder den grond, - Bosch, Miranda Mirandano, - van Westrheene, Gelofte en Trouw, - Mackenzie Koning, Beelden en omtrekken, - de Vries, Johanna van den Dorpsmid, - Faure Beekman, Lief en leed, - de Ridder, Een tafelboek, - Henr. Maria L., Het Albumblad, - van Loon, Maria Simons, - Pauline, De Vrouw in de Pastorie, - Nauta. De laatste der Spaansche Ridders, - Een Drentsch Assessor op reis, - Schimmel, Bonaparte en zijn tijd (2e druk 1877), - v. Linschoten, Huichelarij en verraad, - de Vries, De Zeeroover, - Eversen, De Waldenzer, - Rubens, Willem de bedelaar, - Thrasybulus, Groen en Rijp, - Dwars, Herfsttinten en Nevelbeelden, - Minnetogt van een Landjonker, - Schetsen van de toonbank van een Boekverkooper, - Donker, Onder de menschen, - Bosboom-Toussaint, De Alkmaarsche Wees, - van Loon, Eene Moeder, - Cramer, Een Winternacht, - Ising, De Markiezin de Salange, - Honig, De Jonkvrouw van Sonneveld, - Nauta, De Bloem der Uscoschen, - Boëseken, De Pleegzuster, - Anna, De Bruid van Agrogne, - Nauta, Emilie van Nassau, - Bosboom-Toussaint, Gideon Florensz., - van der Hoop, Schetsen in proza, -

[p. 435]

van Westrheene, Levensrigting, - van Loon, De handschoen, - de Jongh, De twee Vrienden, - van Buren Schele, De Gemsjager, - van Eijk, Hendrik Vaas, - Oltmans, Het huis van het Zeewijf, - Donker, Twee Neven, - Henr. Maria L., Twee Novellen, - Gewin, Eugenie Merlin, - van Buren Schele, De Russische Spion, - van der Veen, Vóór 60 jaren, - Elise, De zoon van den Klepperman, - van Loon, De strijd der deugd, - Nepveu, Huwlijkspligten, - Nauta, Hoe Willem III Stadhouder werd, - Eliantha, Een Klaverblad, - Typen uit het menschelijk leven, - Schimmel, De eerste dag eens nieuwen levens (2e druk 1876), - Chonia, Graaf Willem van den Berg, - Nathusius, Louise van Plettenhuis, - Nauta, Elisabeth Edmonds, - Rietstap, Overwinning kroont den strijd, - Oude Heer Smits (M.P. Lindo), Familie van ons, - Loosjes, M. Lijnslager, N. uitg., - Elise, Phantasmagoriën, - de Vries, De Martelaar, - W. van den Bergh, Vrouwendeugd, - de Breuk, De brief op Kersavond, - Els, Humoresken en Satiren, - Gewin, Augusta van Valkenburg, - van Lennep, Romantische Werken¹, - Mackenzie Koning, Hedwig, - Lambrechts, Jacoba van Beijeren, - Pieter Jacobsz, De Schoondochter, - Kits van Heijningen, Levensspiegel, - Johanna, Suze Wellingrode, - Hoek, De Godsdienst in het leven, - van Loon, Tot den bedelstaf, - Gerlach, 's Levens wisselvalligheid, - Schimmel, Een Haagsche Joffer, - De Boetprediker, - Cremer, Daniel Sils (2e druk 1875), - Arthur, Twee nachten in de gelagkamer, - Wolff en Deken, Sara Burgerhart N.

1 Even voor de fondsveiling van P. Meijer Warnars, in 1855, besloot het Rotterdamsche boekverkoopers-college de kopijrechten van Jacob van Lennep's werken voor een onderlinge vennootschap aan te koopen, opdat ze in waardige handen mochten blijven. De herdruk van de Romans had een oplaag van 3250 exx.; van de Poëtische Werken 2500 exx. Later ging het kopijrecht over aan Thieme, Nijhoff, Sijthoff, die er nog twee uitgaven, een in roijaal en een in klein 8^o van ter perse legden.

[p. 436]

uitg., - Thineus, De Kiezer, en andere verhalen, - Cremer, Betuwsche Novellen (2e druk 1860, 3e 1869), - Lambrechts, De familie de la Laine, - Vetter, De Wereld zooals zij is, - Dieperink, De Fortuinzoekers, - Elise, De dertiende, - Henr. Maria L., Carrière maken, - van Dam van Brakell, Lotgevallen van Heer Fulco, - van Loon, Misdaad en Boete, - Bosboom-Toussaint, Historische Novellen, - Cremer, De vriend van den huize, - van der Bilt de la Motte, Blijdenhoeve, - van de Poll, Mooi Aafke. - Dercksen, Lijden en Vreugde, - Pierson, Eene pastorie in den vreemde, - Lambrechts, Ada van Holland, - Ernest, De Tweelingen, - Hoek, Bernard Robelius, - Gewin, Miskende liefde, - Lambrechts, Holland in 1650, Christemeijer, Merkw. Lotgevallen, - Louise, Kijkjes in het leven, - van Buren Schele, De Oude van het Duin, - Thineus, Teekeningen en Schetsen, - ten Bokkel, Verspreide Novellen, - Dijkstra, De zilveren Rinkelbel, - Charante, Photographiën, - Carpentier Alting, Jutte van 't eiland, - Guldens editie, bij D.A Thieme, n^o. 1: van der Hoeve, Levensbeelden¹, - Duijs, Radbouds dochter, - Niemans, Twee Kapiteins van Prins Willem, - Nauta, Het Kasteel van Harreveld, - Stille Waters, - Clemens, Jonker van Harmenstein, - Brunings, Nevel en Zonneschijn, - van den Berch, Machteld, - van Buren Schele, Samos, De val van Sebastopol, - Devoille, De Bedelaar, - Bartels, De Celabrese, Rooversgeschiedenis, - De wegen der misdaad, - Cremer, Een reisgezelschap (2e druk 1872), - Dienstboden de ergste plaag, - Justus, Een stem uit het graf, - Dijkstra, De Timmermansknecht, - Bus-

1 In deze schoone onderneming van D.A. Thieme verschenen van 1858-79 125 deelen, herdrukken of eerste uitgaven van de beste oorspronkelijke romans, verhalen en andere letterkundige geschriften. De oplaag was in den regel 1500 exx. Bij vooruitbestelling werden afgeleverd in 1879 342 exx.: in losse deelen in dat zelfde jaar 3371 exx.
Toen het fonds in 1880 verkocht werd was de voorraad 54594 deelen.

[p. 437]

ken Huet, Overdrukjes, - Schimmel, Twee Vrienden, - Keller, Het huisgezin van den Praeceptor, - Oude Heer Smits, Clementine, - Cremer en van der Kellen, Novellen, - de Bull, Naar de natuur, - van Berkum, Schortinghuis en de vijf nieten, - Greb, Novellen, - Champfleury, De beproevingen van een Schoolmeester, - Mobachius, Van gelijke bewegingen, - Christemeijer, N. Bijdr. lijfstr. regtspleging, - Tebbenhoff, Spiegelbeelden, - Meijer, Schetsen uit de Dorpsschool, - Niemann, De dochter van den Raadsheer, - Carolina, Wat een Huisvrouw lijden moet, - Bosboom-Toussaint, Een Leydsch Student (2e druk 1876), - De Vrijheer van Grobenstein, - Donker, Een Parelsnoer, - Piccardt, Uit het leven, - van Meerbeke, Waarnemingen en Waarheden, - Honig, De Vlag der Inquisitie, - Donkersloot, De Engel van Heideloo, - Cremer, Sinte Claes, - Robbert, Mijn maandwerk.

Vertaalde romans van Zschokke, Miss Ellis, Douglas Jerrold, Dumas, Mücke, Sue, Hendrichs, James, de Foudras, Currer Bell, Gotthelf, Lever, Wildenhahn, Hoffinger, Follen, Bulwer, Sinclair, Thackeray, Töpfer, Strauss, Manzoni, Eichel, Fr. Bremer, Cherbuliez, de Vidal, Storch, Kavanagh, Mac Intosh, Monmarque, Fl. Carlèn, Duringfeld, Warburton, Hacklauder, Berthet, Scribe, Belani, Ponsonby, Molesworth, Miss Bury, Lewes, Car. Fry, Andersen, Sealsfield, Bernhard, Nordman, Hitzig, Walter Scott (nieuwe reeks vertalingen)¹, Gerstäcker, Alvensleven, de Féval, Lubojatsky, Charl. Elisabeth, Hawthorne, Felix, Merval, Rowcrofft, Weber, Klencke, Schmidt, Herlossohn, Kompert, Dietzman, Reid, Braier, Stolle, Gwyne,

1 Een verbeterde vertaling, door Lindo en S.J. v.d. Bergh, in plaats van de verouderde, die veelal fabriekwerk was. Zij bracht het tot 8 romans, maar moest het opgeven uit gebrek aan zelfs de geringste belangstelling.

[p. 438]

Beecher Stowe (De Negerhut)¹, Meinhold, Norton, Herzen, Puschkin, Hildreth, Herbert, Bernstein, Grace Aquilar, Ritterstadt, Munter, Ellerraan, König, Volte, Wetherell, Fulloin, Edwards, Marsh, Cole², Stroff, Kingsley, Warren, Kamper, Southworth, Paul de Kock, Bungener, Wetterbergh, Smith, Cobbold, Miss Gaskell, Langdon, Dubois, Fanny Fern, Hamley, Schrader, Oom Adam, Cooper, Coralio, Reichenbach, Cruikshank, Dickens³, Vaughan, Moody, Ratcliffe, Stephens, Farry, Maxwell, Le Prince, von Guseck, Chamerovzow, Webb, Mackay, Maitland, Leich, Auerbach, Longfellow, Lenau, Lotz, Munter,

1 Van den 4en druk (volksuitgaaf) waren in vier weken 6000 exx. verkocht, zoodat een 5e oplaag volgde. Letterlijk een fortuintje! De uitgever had dit boek in het oorspronkelijke al een heelen tijd op zijn schrijftafel liggen, toen de belichten overwaaiden van den opgang van de Negerhut in Amerika. Toen las hij het 's nachts aan één stuk door en vertoonde het den volgenden morgen ter vertaling. De uitslag was schitterend. De eerste uitgaaf, 2 deelen in gr. 8^o, oplaag 1100 exx., was weldra uitverkocht. Twee herdrukken in 12^o, te samen een oplaag van 2100 exx., eveneens. Toen volgden drie drukken volkseditie, te samen 11000 exx., waarvan er in 1856 1667 exx. in auctie gebracht werden. De gansche uitgaaf zal mij ongeveer f 9000. - winst hebben opgebracht, hetgeen voor een jong beginner geen kleinigheid was’, zegt de uitgever.
Beecher Stowe's De Slavernij, een vervolg op de Negerhut, moest de sleutel zijn tot de romantische inkleeding van dit veelbesproken boek. Het was gesplitst in vier afdeelingen. Om partij te trekken van de algemeene opgewondenheid, en ook uit ambitie, begeerde de uitgever dit werk als met een tooverslag in de wereld te brengen. Hij gaf de vertaling in handen van vier personen, die, ieder aan een afdeeling, voor buitengewoon honorarium, dag en nacht doorwerkten, en liet het drukken op drie drukkerijen, die alle dezelfde letter gebruikten. Binnen 22 dagen was dit boek van 46 vel vertaald, gedrukt, ingenaaid en verzonden.

2 In 1854 openden Gebr. Kraaij met Cole's Verblijf aan de Kaap een goedkoope reeks van vertaalde romans, f 1.50 per deel.

3 Werken van Charles Dickens. Deze nieuwe of verbeterde vertaling en goedkoope uitgaaf van Dickens' werken kwam te vroeg in het licht. Zij werd door den uitgever uit hooge waardeering van den auteur in 1833 begonnen en voortgezet, maar vond zoo weinig aftrek, dat toen er reeds 20 afleveringen van uit waren, in 1859, nog maar 40 exx. bij inteekening geplaatst werden. Altoos in hoop op beter zette de uitgever de reeks tot 20 deeltjes voort, maar beleefde van deze onderneming, evenals van zijne Buitenlandsche klassieken, niets dan aanmerkelijke schade. De latere kooper, H.A.M. Rodants, trok van deze editie en haar herdrukken de gouden vruchten, toen Dickens al meer en meer de gevierde schrijver werd en vooral toen hij gestorven was, maar in aller hart een blijvende plaats gewonnen had.

[p. 439]

Mackensie Daniels, Josika, Newman, Willkomm, Taylor, Persival, Souvestre, Maquet, Miss Olifant, Bradlow, Bauerle, Faber, Walsh, Bulow, Arthur, Moncelet, Burow, Howitt, Freytag, Thomas, Burow, Sewell, Reade, W. Collins, Brewster, Miss Yonge, Caron, Dynevor, Wildermuth, Mayhew, Johnstone, Miss Debray, Ludwig, Rellstab, Tautphoeus, Scribe, Saint Georges, Bresciani, Norden, Miss Thomson, d'Ashford, Kruge, Busch, Glaubrecht. Sturm, Corvinus, Roe.

Schoone Kunsten en Plaatwerken.

Huijsmans, Grondbeg. Teekenkunst 16.25, - Kasteel en en Buitenplaatsen in Nederland 36.-, Bing en Braet van Ueberfeld, Ned. Kleederdrachten 42.-, Rembrandt's Anatomische les, gravure 15.-, Nederl. Kunst. Photographiën 10.-, Utrechtsch Album 6.-, Ritter en Hardouin, Java. Tooneelen 29.60, - Eichmann en Altman, Vaderl. Historieplaten 15.-, Javasche oudheden 42.-, van der Helst, De Schutters-maaltijd, gravure door Kaiser 60.-, E. Koster, Schetsboek 18.-, Nederl. Schilderschool, door Löwenstam, 10.-, Bing en Braet van Ueberfeld, Ned. Gebruiken 16.-, Striening, Costumes nationaux 7.60, - van der Kellen, Ned. Oudheden 40.-, Vosmaer, Een studie over het schoone, - Kramm,

[p. 440]

Levens der Nederlandsche Schilders 30.-, Monumens typographiques 120.-¹, van Westrheene, Jan Steen, - Zimmerman, Etudes d'après Rembrandt 5 -, Alex. Ver-Huell, De Visch en de mensch, - Album der Schoone Kunsten 10. - per jaar (1850-54), - Alex. Ver-Huell, Vier boeken uit het leven 2.50, - Alex. Ver-Huell, Schetsen met de pen 1.50 (N. uitg. 1806), - Alex. Ver-Huell, Is 't waar of niet 3.50, - Alex. Ver-Huell, Tijdspiegel 1.-, Alex Ver-Huell, Wit en Zwart 2.-, Alex. Ver-Huell, In den rook des tijds 2.-, Tollens-Album (le plaat, niet voorfegezet), - Scheffer-Album, lithographiën naar Ary Scheffer, met bijschriften van de voorn, letterkundigen, 12.-, Phantasie en Kunst, staalgravuren, met dichterlijke bijschriften 6.50.

1 Van dit schoone werk werden maar 200 exx. gedrukt. In de eerste jaren kon het debiet nog geen 100 exx. halen, die zelfs voor ¾ hun plaats vonden in het buitenland, waar dit boek hoog staat aangeschreven.

Tijdschriften.

Algemeene Letterkunde.

Lectuur voor nuttig en gezellig onderhoud, of Katholijke Encyclopedie 6.- (1850-57), - Geschied- en Letterkundig Archief, door Buddingh (1850-59), - Daphne. Tweemaandelijksch Tijdschrift voor Nederlandsche poëzy 3.50 (1850-56), - De Vriend der Jeugd 4.- (1850), - De Vrije Fries. Mengelingen, uitgeg. door het Lriesch Genootschap (beg. in 1850), - De Vriend van Armen (1850-62), - De Friske Husfrieun. Rim en Onrim fen Waling Dijkstra 1.50 (1851-68), - Astrea. Maandschrift voor Schoone Kunst, Wetenschap en Letteren, verz. door Wap 10.- (1851-59), - Volksletterkunde, uitgeg. door den Vriend van Armen en Rijken 1.60 (1851-76), - De Vooruitgang. Tijdschrift voor Wetenschap en fraaije Letteren 4.50 (1851-52), - De Navorscher. Een middel tot gedachtenwisseling en letterkundig verkeer 5.70 (beg.

[p. 441]

in 1851)¹, - Museum voor de Jeugd 2.40 (1851-57), - Gelderland. Tweemaand. tijdschrift voor Ned. Letterkunde 6.- (1852-57), - Leesmuseum. Uitgezochte verzameling der nieuwste voort-

1 De Navorscher verscheen in 1851 onder het motto:
‘Geen veelweet schroome, ons veel tot leering bij te dragen:
Maar wete, als hij ze ontbeert, ook zelf er om te vragen.’
‘Medewerking’ (zoo luidde het in het prospectus) ‘hebben reeds toegezegd of aanvankelijk betoond, de heeren: Jhr. W. Vignon van Alphen, 1ste Luitenant der Genie, Vlissingen: Mr. Herman Bosscha, Advocaat. Amsterdam; G.A. Cramer, Bierbrouwer, Amsterdam: P.A. de Génestet, Student, Amsterdam: C.J.C. Hardes, Landhuishoudkundige, Woudenberg; Jhr. C. Hartsen, Zeehandelaar, Amsterdam: H.W.C. Hooft, M.H.W. Hooft, Leerlingen, Amsterdam: Mr. E.H. s' Jacob, Advocaat, Batavia: Mr. W.H. s' Jacob, Advocaat, Batavia: G.L. Kepper, Schoolhouder, Amsterdam: J. Kesson, aan het Britsche Museum, Londen: David Koning, Secretaris der Maatschappij Caecilia, Amsterdam: Mr. J.L. de Bruyn Kops, Advocaat, Haarlem: W.J. Lagerwey, Candidaat Notaris, Woudenberg: M. Lagerwey, Burgemeester, Woudenberg: J. Langelaan, Plattelands-Heelmeester, Heemstede: Mr. D.J. van Lennep, Hoogleeraar, Amsterdam: Mr. J. van Lennep, Lid van het Koninklijk Instituut, Amsterdam: Chr. van Lennep, Amsterdam: Mr. D.J.C. van Lennep, Advocaat, Amsterdam; H.J. van Lennep, Candidaat in de Regten, Amsterdam: J.H. van Lennep, Candidaat in de Regten, Amsterdam: Ds. Mensinga, Predikant, Woudenberg: J.W.H. van de Poll, Civiel Ingenieur, Utrecht: J. Scott, Candidaat in de Letteren, Amsterdam; J. Wolbers, Dorpsonderwijzer, Bennebroek.’ - Aan veelheid en verscheidenheid van medewerking was dus van den aanvang af geen gebrek. Ook blijkt uit deze gemengde lijst de aanwakkerende lust onder alle standen tot historisch onderzoek: waarom wij haar mededeelen.
Oorspronkelijk werd de Navorscher uitgegeven door Fred. Muller, van 1851-62; van 1863-68 door C.M. van Gogh: van 1869 tot heden door J.C. Loman Jr. Hij stond bij het begin onder redactie van H.J. van Lennep, later onder redactie van Prof. de Hoop Scheller, weér later onder die van Dr. Leendertz, en kwam eindelijk onder die van Dr. Anspach.

[p. 442]

brengselen van buitenlandsche Letterkunde 12.- (1852-58), - Theophania. Romantische lectuur ter bevordering van Christelijk leven 6.- (1852-57), - Bloemenkorf. Tijdschrift voor alle standen 2.50 (1852-58), - Het Vaderland. Geïllustreerd Weekblad 4.60 (1852), - Kinder-courant 3.90 (beg. in 1852)¹, - Acacia.

1 De Kinder-Courant, 1852, was een van die frissche ondernemingen, waarin de uitgever K. Fuhri zulk een meester was. In het bezit van een groote menigte houtgravuren, die vroeger op de Haagsche houtsneéschool gemaakt waran en voor verschillende geïllustreerde werken hadden gediend, begreep Fuhri die op nieuw te kunnen gebruiken en te brengen onder een geheel nieuw publiek. Vandaar de aanleiding tot de Kinder-Courant, die beloofde te geven: geschiedenis van den dag: mededeelingen van allerlei aard: geschiedkundige herinneringen; vermakelijkheden en kunststukjes: werkzaamheden en uitspanningen voor elken dag der week: rekenkundige voorstellen: raadsels; een brievenbus, alles in kinderlijken toon, in proza en rijm; - met een aantal houtgravuren tusschen den tekst en 52 groote platen, bij elke wekelijksche aflevering één, in folio bladen. - De uitgaaf, keurig uitgevoerd, maakte dadelijk opgang. Alle tijdschriften, ook die Fuhri als concurrent minder genegen waren, brachten aan deze oorspronkelijke onderneming billijken lof. Zelfs de deftige, achtbare Gids getuigde ervan: ‘Wij hebben een onregt jegens den heer Fuhri goed te maken: zijne verdiensten omtrent onze lieve kleinen zijn te groot, dan dat zij onopgemerkt zouden mogen voorbijgaan. Wij zijn wel wat laat met onze aankondiging van de Kinder-Courant. Maar niet te laat. Dat zou alleen het geval kunnen wezen bij de hoogst onwaarschijnlijke gebeurtenis, dat zij ooit gestaakt werd. Zij is een bron van onwaardeerbaar genot voor onze kleinen en zij verdient een onsterfelijk leven te hebben. Kunt gij, lezers, u een bekoorlijker tafereel voor den geest brengen, dan een vader of moeder, die de uren van uitspanning, hun door beroepsbezigheden en huiselijke zorgen gegund, het liefst doorbrengen in den kring hunner kinderen, en terwijl vreugde en dankbaarheid de wangen der kleinen met hooger blos tooit, deelnemen en voorgaan in hunne spelen? Voor ouders, die er prijs op stellen dat hun gezin dikwijls dat tooneel moge te aanschouwen geven, zal de Kinder-Courant een deugdelijk hulpmiddel, eene voortreffelijke handleiding zijn.’ - Fuhri mocht van zijn schepping, waarvoor hij vier jaar leefde en zorgde, niet lang genot hebben. Weldra ging ze over aan den redaeteur-uitgever J. van Weerden, die haar zestien jaren leidde en toen overgaf aan de firma A. van Hoogstraten & Zn.

[p. 443]

Bloemlezing van oorspronkelijke en buitenl. Lettervruchten voor Vrijmetselaren 3.60 (1852 - 65), - Verslagen en mededeelingen der Kon. Academie van Wetenschappen. Afd. Letterkunde (beg. in 1853), - Album van buitenl. Lettervruchten 6. - (1854 - 62), - Familiemagazijn. Zedelijke lectuur van uitspanning 4.20 (1854 - 70), - De Rederijker 3.50 (1854 - 61), - Lectuur voor de Huiskamer 3.60 (1854 - 58)¹, - Humoristisch Album 7. - (beg. in 1855), - Historisch-romantische Huisbibliotheek, door Eng. Gerrits 4.50 (1856 - 62), - Wetenschappelijke Bladen 13. - (beg. in 1856)²,

1 Lectuur voor de Huiskamer, uitgegeven tot aanmoediging der schoone kunsten, onder de bescherming van H.M. de Koningin.
De uitgever A.W. Sijthoff begon deze onderneming in 1854, vooral om werk te geven aan zijn van Fuhri overgenomen houtgraveerschool. Want het tijdschrift, door voorname medewerkers gesteund, zou versierd worden met een aantal illustratiën. Het was, volgens zijn titel, van gemengden inbond en zag er, gelijk alles wat van Sijthoffs pers kwam, keurig uit. Maar, hoe degelijk ook in alle opzichten, het vond geen debiet evenredig aan de groote onkosten. Met 1857 sloeg de ondernemende uitgever daarom een meer winstbelovenden weg in; hij stelde zijn tijdschrift onder redactie van T. van Westrheene Wz., kreeg een aantal onzer voornaamste letterkundige namen aan het hoofd, en verbond bovendien aan de Lectuur een loterij zonder nieten, waartoe hij bij kon. besluit van 6 Maart 1856 de vergunning gekregen had. Die loterij zou bestaan uit prijzen van schilderijen, voorwerpen van kunst, pendules, statuetten, ornamenten, lampen, prachtwerken, boeken, enz., alles ter waarde van minstens f 4000 - ., met een niet-prijs van een prachtigepremieplaat: alles tegen een inteekeningprijs van f 3. 60 per jaar.
Na een proef van twee jaren moest het tijdschrift het niettemin toch opgeven.

2 De Wetenschappelijke Bladen stonden van 1856 - 58 onder redactie van Mr. J.T. Buys en W.M. Logeman; van 1859 - 64 onder die van Mr. Buys alléén, en van 1865 af onder die van Dr. J.C. van Deventer. In 1869 werden de maandelijkse,he affeveringen van 7 tot 10 vel uitgebreid. De Wetenschappelijke Bladen hadden niet minder dan acht jaren noodig eer het debiet de kosten dekte. In de eerste zes jaren, van 1856 - 1861, werden er p.m. 360 exemplaren van verkocht. Toen eerst begon hun degelijke inhoud gewaardeerd te worden en steeg het debiet gaandeweg tot over de 500. (Deze uitgaaf kostte van 1856 - 77 f 79.880. - ).

[p. 444]

De Dietsche Warande. Tijdschrift voor Ned. Oudheden en Nieuwere Kunst en Letteren, red. Alb. Thijm 6. - (beg. in 1856), - Het Lands-welvaren. Een scheepje bevracht met allemans gading 1.20 (1856 - 60), - De Nederlandsche Spectator. Weekblad van den Ouden Heer Smits (M.P. Lindo) 10.60 (beg. in 1856)¹, - Bibliotheek voor het Huisgezin 2.50 (1857 - 62), - Kleine Katholieke Bibliotheek 2. - (1857 - 64), - Geïllustreerd Stuivers-magazijn 2.60 (1857 - 78), - Tijdschrift voor alle standen 1.50 (1857 - 61), - Bibliotheek voor Katholieke Huisgezinnen 6. - (1858 - 64), - De Tijdstroom (voortzetting van het tijdschrift Gelderland) 10. - (1858 - 60), - Veertiendaagsche Bladen voor de Jeugd (1859 - 60), - Halfstuivers-magazijn. Tijdschrift voor alle standen 1.30 (beg. in 1859).

1 De Spectator verscheen (bij het beeld der Geschiedenis met een Weegschaal op den titel) met het volgend motto:

Een snege siel die overweeght
Al wat de gansche waereld pleeght.
En schoon het dikmael niet en sluyt,
Zij treckt er doch haer voordeel uyt,
En brengt oock uit een dom beslagh
Veel nutte dingen aen den dagh.

Cats.
Zie voorts over de Spectator bladzij 35.

Van gemengden inhoud en aard.

Het Vaandel. Tijdschrift voor Onderofficieren 3.60 (1851 - 76), - Tijdschrift van de Maatschappij tot Nut der Israèliten 3.15 (1850 -

[p. 445]

55), - Israëlitisch Weekblad (5.50 begonnen in 1855), - Lourens Coster. Tijdschrift voor Boekdrukkunst 1.20 (1858 - 62), -Tijdschrift tot bevordering tan de afschaffing der Slavernij 0.90 (beg. in 1855), - Magazijn voor Jagtliefhebbers (1850 - 57), - Nederl. tijdschrift voor Jogt en Visscherij, red. Vester v. Wulverhorst 3. -(1853 - 61), - Maçonniek Weekblad 6. - (beg. in 1852), - De Nederlandsche Stoompost. Tijdschrift voor nijverheid, handel, openbare werken 5. - (beg. in 1846), - Huis- en Keukenschat voor dienstbaren 0.65 (1852), - Het Toilet. Tijdschrift voor vrouwelijke handwerken 3. - (1851 - 54), - Modejournaal voor Dames 6. - (beg. in 1854), - Modejournaal voor Heeren 6. - (beg. in 1854), -Maandschrift voor Dames 1.80 (1856 - 62), - Modejournaal voor Kleedermakers 4. - (1857), - Parijzer Mode-Salon 1.50 (1859-60), - De Phenix. Handl, voor Heeren-modes 6. - (1855 - 60).

Almanakken en Jaarboekjes.

Deventer Tijdkorter 0.10 (1851 - 60), - Jaarboekje van de Maatschappij tot nut der Israëliten 0.75 (1851 - 68), - Friesch Jaarboekje 0.25 (1851 - 56), - Zeeland. Jaarboekje, verz. door H.M.C. van Oosterzee 1.45 (1852 - 56), - Delftsche Studenten-Almanak 3. - (beg. in 1852), - Mnomosyne. Almanak voor jonge lieden 0.80 (1853), - Drenthina. Drenthsche Volksalmanak, red. v. Schaick 1.10 (1853), - Drentsche Geschied-, Landhuishoudkundige en Nijverheids Almanak 0.30 (1853 - 63), - De Nieuwe Kindervriend 0.90 (1853 - 54), - Praktische Volksalmanak 0.90 (1854 63)¹, - Drentsch Jaarboekje 0.60 (1855 - 62), - Utrechtsche

1 De Praktische Volksalmanak was een eerste poging hier te lande om, in plaats van verhaaltjes en versjes, aan het publiek een jaarboekje te geven van wetenschappelijken en praktischen inhoud. Het boekje vond bijval, maar wekte van het begin afaan den naijver op van de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen, die haar begunstigden almanak, den Enkhuizer, liet varen, een eigen jaarboekje, naar den Praktischen gevormd, in het leven riep en dezen, door haar hooger honorarium aan de medewerkers, op zijde drong. Redacteuren en uitgever eindigden hun arbeid 1 Juli 1863 met een circulaire van beklag over deze willens en wetens door een maatschappij gepleegde verdringing.

[p. 446]

Studenten Almanak ‘Mutua fides’ 2.60 (1856 - 60), - Volksalmanak uitgeg. door de Maatsch. Tot nut van 't Algemeen 0.40 (begonnen in 1856), - Volksalmanak voor de Provincie Noord-Brabant 1.25 (1856 - 50), - Jaarboekje voor Rederijkers 2.25 (1856 - 74), - Geïllustreerde Almanak, red. v.d. Poll 0.60 (1857 - 66), - Nederl Indische Muzen- Almanak, red. Tollens 5. - (1859 - 60), - Almanak Asmodee 1. - (1859 - 75)¹, - Almanak van het Humoristisch Album 0.25 (1858 - 59).

1 Dat prullen - zoo niet erger! - in den regel een groot debiet vinden, wordt ook bij de almanakken bewezen. De geïllustreerde Almanak Asmodee, die in 1859 begon te verschijnen, won, helaas, elk jaar in aftrek. In 1866 bericht de uitgever, dat zijn oplaag van 500 exx. (‘en het boekje kost toch 1. -’) binnen 14 dagen uitverkocht is: en in het volgend jaar beroemt hij er zich op, dat dit debiet met 1400 exx. vermeerderd is.
Gelukkig staat daartegenover, dat van den Bijbelsche Almanak (een boekske van 10 cents) in 1875 een debiet vernield wordt van 82.000 exx.

Van gemengden inhoud en aard.

Jaarboekje voor de Kon. Militaire Akademie (1850 - 68), - Ned. Jaarboekje voor Vrijmetselaren, - Jaarboekje van het Metalen Kruis 1.50 (1858 - 65).