In dienst van de 'Koninklijke'

5.3

Ik zat aan de noordzijde van het gebouw en mocht genieten van het merkwaardige verschijnsel dat een stad in de tropen, op het middaguur altijd zo wit en stralend, van de ene dag op de andere bij een wolkeloze lucht in de schaduw staat van zich zelf - doordat vanaf die dag de zon door het noorden gaat.

De minerale rijkdom van het land is niet geheel bekend. De hoeveelheden goud die gewonnen worden zijn klein. Andere delfstoffen in exploitatie: zwavel, koper, ijzererts, mica, bruinkool, asbest, kaolien, silicaten, marmer en graniet. Van belang is de glasindustrie, waarvoor de nodige grondstoffen aanwezig zijn. De Dum-Nut, het produkt van een palmboom, levert de grondstof op voor de knopenfabricage. Gedurende Wereldoorlog II werden

[p. 81]

alle uniformknopen van het Britse leger hier geproduceerd. Ook nu nog gaat de hele produktie naar Groot-Brittannië. Vooral echter is de vismeelindustrie van grote betekenis. De export hiervan gaat naar Israël.

Welk land is dit?

Bijna alles is mij ontvloden, vliedt van mij, vlood henen. Veel te lang gedroomd. Mijn gewaardeerde collega uit Parijs bericht mij niet meer van de voortgang. Mij gewenteld in het schuim van het Niets; een coureur was ik, die dacht dat hij voor zijn plezier op de wereld rondreed en nu het contact met de kopgroep heeft verloren. Naar Brazilië ben ik ook geweest. Maar waarom niet langer in La Paz gebleven? De tocht van Puno, een donkerbruin stadje dat in Peru ligt en dat 's avonds net zo koud is als 's winters een stad in Nederland, over het rieten Titicacameer en per vrachtwagen over een stoffige zandweg, ijs in de karresporen, terwijl de zon in het donkerblauwe zenit staat en zo, door die rode woestijn met links en rechts een cactus of een paar zittende, in zwarte poncho's gehulde Indianenvrouwen - kwamen we ten slotte aan in Bolivia's hoofdstad; dat de herinnering aan deze tocht zo met goud is omrand, is ook te danken aan de omstandigheid dat ik via een krap reisschema de volgende morgen al om half zeven uit dat wonderlijke, vreemde La Paz opsteeg, per vliegtuig - helemaal geen zin had ik erin, ik had die vlucht moeten annuleren en gewoon een week, of twee weken later moeten gaan. Nu liep ik in dat kolossale Sao Paolo steeds de verkeerde kant op en Rio de Janeiro vond ik helemáál niet zo'n mooie stad. Al die donkerrode Breugheliaanse Indianentoestanden die ik in de Andes had achtergelaten - Rio verbleekt daar bij.

Brazilië. Zoals bekend ontwikkelt dit land zich de laatste jaren in een snel tempo tot een in economisch opzicht met

[p. 82]

de Verenigde Staten te vergelijken grootmacht. Toen kon je er nog makkelijk dollars verkopen, maar dat zal je nu niet meer lukken; het is zélf een dollarland aan het worden, het heeft alleen de pech dat dit pas in de twintigste eeuw plaatsvindt. Dit schept een interessante problematiek, aangezien de geest van de twintigste eeuw beslist niet de groei van negentiende-eeuwse economieën bevordert. Uit de groei van de Braziliaanse economie mag je daarom afleiden dat de twintigste-eeuwse geest vooral buiten dit land heerst en voor zover hij zich binnen de grenzen uit, zal worden onderdrukt. De geest van de twintigste eeuw is gelijk te stellen aan de geest van de mensen wier bestaan geworteld is in de negentiende eeuw, als ik nog even via deze vereenvoudigde wijze van voorstellen mag doorgaan, want dat geeft mij de gelegenheid te zeggen dat het misschien niet zinvol is je in te zetten voor degenen die door het Braziliaanse kapitalisme worden uitgebuit, zomin als het zinvol is dat je je inzet voor mensen die al lang dood zijn - geen probleem.

Je kunt veel dingen om je heen begrijpen als je je de maatschappelijke cel voorstelt als een vlies of tentzeil dat wordt opgehouden door een aantal stokken. Deze stokken moet je zien als ondernemers die werken op eigen initiatief. Deze stokken kunnen net zo goed ergens anders staan, maar staan ze er eenmaal dan is het moeilijk ze van plaats te veranderen. Het gespannen zeil is een voorstelling van de rechtvaardigheid. Het ideaal van de rechtvaardigheid is een vlak gespannen zeil. Dit ideaal garandeert dat iedereen evenveel voordeel trekt van de situatie zoals die op dat moment door de ondernemers wordt gedefinieerd.

Stel je zelf voor en probeer uit te vinden

- wat er gebeurt als er een stok vervangen wordt door een andere stok

[p. 83]

- hoe moeilijk het is een stok te vervangen door een andere en hoe makkelijk. Vat de kromming van het tentzeil op als een maat voor de welvaart ter plaatse.

Laat zien dat naarmate de rechtvaardigheid toeneemt, de ondernemingen die deze rechtvaardigheid ondersteunen, afnemen in kracht en dat het geen zin heeft een cel te veranderen als je het niet van binnenuit doet. (Een tent die omgewaaid is en zelf zit je erin. Als je buiten staat heb je de middelen om hem tegen te houden maar niet om hem overeind te zetten.)

Overgaan op een stuk sightseeing. Het systeem van het laterale denken, zozeer bepleit door Edward de Bono, voor hem een vondst, voor mij een legalisering, laat zich, formeel, beschrijven als een syllogisme waarin de veronderstelling vervangen kan worden door het tegendeel. De sluitreden zelf en de slotsom zullen daardoor niet minder waar zijn. De Bono laat zien dat het er dus niet toe doet of een veronderstelling waar is of niet. Overigens is die stelling ook uit de logica bekend maar omdat men niet weet wat men ermee aan moet, wordt hij nooit gebruikt.