In dienst van de 'Koninklijke'

2.2

Wat ons ergert aan de mensen in het Zuiden, is hun levendigheid. Deze levendigheid is een product, neem ik aan, van het landschap waarin die mensen zijn opgegroeid; in onze streken is zij gewoon niet op zijn plaats. Waarom ik dit nodig vind om te zeggen? Ofschoon wij, van binnen, levendig genoeg zijn en dit op zijn tijd graag tonen, hebben we ten opzichte van de mensen uit het Zuiden zonder meer het gevoel dat wij, ook al zijn we nog zo mededeelzaam, heel schaapachtig tegen ze afsteken. Als toerist heb je daar vrede mee, maar als je het thuis moet meemaken is het een ellende. Al die zwartharigen met hun drukte en hun blijheid, ze maken je tot iemand die je absoluut niet bent en daarom zeg ik: wég met hen, gooi ze het land uit! Laat ons ons zelf blijven.

[p. 40]

Dit was, tien jaar geleden geschreven, een aardige tekst. Ik liet het, vertaald, lezen aan mijn vriend Wellington om hem te laten zien hoe wij over de Fransen denken. Dat was nuttig, want hij begreep wat ik ermee had willen zeggen, we waren het roerend eens. Maar toch... Drukte?

‘It's exactly how we look at the Dutch, I am afraid.’

De oorzaak van rassehaat is het feit dat de mens, terwijl hij even gemakkelijk aangename als onaangename dingen vergeet, de herinnering of verwachting van iets onaangenaams hem meer beweegt dan de herinnering of verwachting van iets aangenaams(...). Als je je zorgen maakt over een eventuele toenemende rassehaat en je wilt daar iets tegen doen, moet je er voor zorgen dat de mensen (a) makkelijker vergeten en (b) zichzelf er toe brengen dat ze wat onaangenaam voor ze is, aangenaam vinden, wat je alleen bij een bepaald soort neurotici lukt. Het eerste bereik je in het geheel niet. Hoogstens door ze te laten stikken.

Hiermee is aangetoond dat de tijd dat twee verschillende rassen elkaar verdragen, afhangt van de tijd gedurende welke ze op elkaar hebben ingewerkt en wel zodanig dat naarmate beide rassen langer aan elkaar zijn blootgesteld, ze elkaar minder verdragen. Dit laatste, de wederzijdse onverdraagzaamheid, is synoniem met de vrees van beide zijden voor allerlei onaangenaamheden en kan worden beperkt door het instellen van een groot aantal, alle gebieden van het dagelijkse leven bestrijkende regels en het toezien op de naleving ervan. Dat is wat er meestal gebeurt. Het is niet verstandig te denken dat deze regels vanzelf ontstaan. Als je op eenzelfde gebied twee soorten gras uitzaait, zul je beleven dat na een jaar de ene grassoort de andere grassoort volledig zal hebben vermoord.

Waar twee of meer rassen zich hebben vermengd, is dit het resultaat van een eeuwenlang toepassen van regels. Alleen die regels en de naleving ervan zijn een garantie ge-

[p. 41]

weest dat deze rassen zich ongestoord met elkaar hebben kunnen vermengen, hetgeen nu eenmaal het enige middel is om de uiterlijke kenmerken van deze rassen weg te nemen, en daarmee ook de wederzijdse vrees. Een aantal landen in Zuid-Amerika zijn daarvan goede voorbeelden.

Vrees. Vrees is een diepe emotie die, als elke emotie, lijkt te worden opgewekt door iets dat alleen maar uiterlijk is en oppervlakte.

In Nederland aangekomen, met verlof, heb ik dit allemaal duidelijk moeten uitleggen. Ik was er nauwelijks op voorbereid en was in mijn woordkeus niet erg gelukkig. Mijn vrienden en kennissen lieten mij met een schuldgevoel achter dat enkele jaren later resulteerde in het stuk dat u net gelezen hebt.

Maar ook in de bestudering van andere wereldproblemen legden mijn ondervragers een onverwachte agressiviteit aan de dag. Waarom werd in Mexico de prijs van sisal niet vrijgegeven? Waarom was dit een misdaad? Waarom hadden de socialisten in Chili zich ertoe laten verleiden met Frei een coalitie aan te gaan? Waarom was dit een misdaad?

Veel van wat er op de wereld met elkaar in gevecht is, laat zich vertalen in iets dat strijdig is in ons zelf.

Uit de strijd die zich in alle delen van de wereld afspeelt tussen (a) hen die in het bezit zijn van macht en/of geld en (b) degenen die de beschikking hebben over een zee van vrije tijd, ontwikkelen zich, als deze twee soorten mensen met elkaar te maken krijgen, twee boeiende varianten:

- in het kamp der machthebbers doen zich stemmen gelden die (variant 1), in het algemeen, de mensheid bevelen het werk dat zij doen, te blijven doen en in de uren

[p. 42]

van nietsdoen zich te bezinnen op het geluk dat hun als beloning voor hun werken deelachtig zal worden.

- in het kamp der gelukkigen geldt (variant 2) dat het werk dat gedaan wordt, in dienst moet staan van hen die niet zo gelukkig zijn, opdat ook deze mensen een algemeen geluk genieten kunnen.

De genoemde kampen hebben in eerste aanleg niets met elkaar te maken en leven daarom in het algemeen makkelijk naast elkaar. De oorzaak van de strijd tussen beide groepen is gelegen in de plotselinge groei van één van beide, of beide, genoemde varianten. Deze varianten vervullen binnen elk der groepen de rol van vertegenwoordiger van de andere groep. Ze hebben binnen de groep waartoe zij behoren een functie die gelijk is aan de functie van de andere groep. Omdat de varianten in hun woorden resp. daden een doel dienen resp. een filosofie belijden die tegengesteld is aan de aard van de groep zelf zullen ze, voor dit persoonlijk conflict, de oplossing zoeken bij de groep waartoe zij zelf niet behoren maar waarvan het streven der leden geheel beantwoordt aan het doel dat zij zich zelf stellen.

Wie in beweging is heeft een doel dat niet gelijk is aan de plaats waar hij zich op dat ogenblik bevindt. Voor de invarianten in beide groepen geldt dat zij, als zij bewegen, zich min of meer voortbewegen. Varianten bewegen zich doorgaans naar alle kanten, vandaar hun naam. (‘Woordvoerders’ is een andere naam.) Omdat zij daardoor enige gerichtheid missen en dientengevolge van zich zelf weinig kracht hebben, worden ze in stand gehouden door de kracht van de groep waartoe ze niet behoren. (Over de Zin en het Wezen van het Alibi.)

Een aantal zaken onderneem je niet, omdat ze nergens toe leiden. Stieregevechten bij voorbeeld. Moet je gezien hebben. Zo neem je kennis van de vreemde gewoonten van

[p. 43]

een vreemd land; dat is nuttig, denk je, maar het vertegenwoordigt geen enkele waarde. Misschien ben je opgewonden, evenals die kleurige mensen met een serie pasadobles nog in je hoofd, geestdriftig en zo, maar als de volgende dag je leven voortgaat alsof er niets is gebeurd, bewijst dit dat die opwinding over de kleurigheid van een stieregevecht niet bijdraagt tot het beeld dat je je, op andere wijze, van de wereld hebt gevormd.

Twee keer in de week waren we met een stel Amerikanen op een door tropische vegetatie omgeven binnenplaatsje bezig de rumba en de samba te leren dansen. Laura blij omdat ik eindelijk ‘loskwam’. (Alsof er van de gesloten fles die je je leven lang bent geweest, de kurk losschiet.) In het openbaar, bedoelde ze. Ik deed mijn best.

Dat Laura het niet tevergeefs hoopte, bewezen onze activiteiten op het daarop volgende Carnaval. Laura was, als Mexicaanse vissersvrouw, een groot deel van de nacht in gezelschap van de tweede secretaris van de ambassade; ik was, gehuld in een cape en met punthoed, verborgen voor iedereen maar het meest voor me zelf goddank, een groot deel van de nacht in de weer met meisjes die ik in galop over de patio trok dan wel bij me hield als we tussen de hebiscusrozen sangría dronken, mijn armen om haar tedere schoudertjes...

Ik had intiem gedanst met eentje van een tweeling, maar niet met degene die ik een paar dagen later tegenkwam, zij kende mij niet, zij had mij niet gevoeld als zodanig. Zij daarentegen kwam mij heel vertrouwd voor, zodat ik van alles bedacht...