In dienst van de 'Koninklijke'

1.1

Ik vond het erg belangrijk te weten, zo langzamerhand, wat voor kerel ik was. Zelfkennis, eis nummer een. Natuurlijk word je gevormd door je werk en als je zestig bent, ben je precies de man die past in het gat waar je juist uit bent gestapt. Ik zal dat bewijzen aan het eind van dit betoog, dat ik wil laten beginnen op een grijze middag, dat ik, nog in Den Haag, een les bijwoonde over personeelsplanning. Voor de klas stond een man met een grijze kuif die zijn slaperig maar niettemin, wat mij betreft, aandachtig gehoor vertelde dat chauffeurs doorgaans worden geselecteerd naar de snelheid waarmee ze op een naderend ongeluk reageren maar dat het beter was deze mensen te selecteren naar de graad waarin ze een mogelijk ongeluk konden voorzien. Dat was goed opgemerkt door die man, want ik hoorde dan niet bij die eerste groep maar wel bij die tweede. Ik was opeens veel meer waard dus, klaar wakker en getuige van een zeer bijzondere lezing die zich ontwikkelde via de stelling dat de kwaliteit van een staflid - als de camera op een statief - rust op drie poten: realiteitszin, analytisch vermogen en verbeeldingskracht, dus het vermogen om in de chaos die zich aan je voordoet, bepaalde patronen te herkennen en te beseffen dat jij, met je ideeën, voor anderen net zo'n chaos bent als zij met hun plannen voor jou en dat het derhalve nodig is, om te voorkomen dat je in hun chaos ten onder gaat, hun een beeld voor ogen te schilderen waar hun chaos geordend is en een aantal problemen voortkomen uit die chaos is opgelost zodanig dat ze dat beeld accepteren. Dit is één para-

[p. 26]

frase op die driepoot; ik zou er, net naar gelang mijn pet staat, nog wel een dozijn kunnen geven, gewoon omdat álle situaties in het leven volgens die driepoot kunnen worden ontleed. Een vondst dus: de hoogte van die camera, zijn gezichtsveld, te laten afhangen van drie poten die natuurlijk wel met elkaar verband houden (het een niet helemaal zonder het ander) maar waaruit duidelijk blijkt, ook mathematisch als je dat wilt, dat het breken van één poot voldoende is om de camera op het maaiveld te doen belanden: gezichtsveld = 0. Dit beeld werd door de man met de kuif gestaafd met enkele maximes van La Rochefoucauld en Vauvenargues. (Wat mij er weer eens van overtuigde dat er in de zeventiende en achttiende eeuw alles al gezegd is wat er filosofisch gezegd kan worden, maar wij hebben ze niet geacht etc... we weten de betekenis van hun woorden niet meer.) De man voor het bord liet het die middag niet bij wijsheden alleen, hij maakte ook melding van een jarenlang onderzoek, door hem geleid, van duizenden tests, vragenlijsten, bestaande beoordelingscriteria welke alle op de genoemde driepoot konden worden teruggebracht. De positie van de camera, de hoogte oftewel het gezichtsveld werd genoemd: helicopterkwaliteit, waaruit mag blijken dat de camera kon dalen en stijgen al naar behoefte maar wat aardiger werd omschreven als: zowel de bomen als het bos zien.

Hij besloot zijn monoloog met de mededeling dat dit onderzoek, hem van hogerhand opgelegd, de nodige jaren had geduurd, dat het doel van het onderzoek was geweest: een algemeen, wereldwijd beoordelingsformulier en dat hij, rekening houdend met de bezwaren die hij onderweg al had uitgemeten, rekening houdend ook met de interpretatie van een en ander, om van ieder mens een rechtvaardige beoordeling mogelijk te maken, zijn opdrachtgevers had geadviseerd voor de beoordeling van hun mensen een blanco formulier te nemen.

[p. 27]

Er waren geen vragen, omdat zowat iedereen had zitten slapen, maar ik niet, ik had hem begrepen en toen niemand iets zei, vroeg ik hem of onder realiteitszin ook viel: persoonlijke inzet. Ik zei het anders, omdat ik me zelf bedoelde natuurlijk en zei ik het nogal obscuur. Ik had het onder andere over ‘spionnen’. Hij antwoordde dat hij niet goed begreep wat ik daarmee bedoelde. Omdat ik de beerput van een reeks confidenties mijnerzijds al voelde opengaan, gaf ik te kennen dat ik van verdere discussie wilde afzien.

's Avonds. De petroleumlamp aangestoken en een hoofdstuk gelezen uit de Geschiedenis der ‘Koninklijke’.