In dienst van de 'Koninklijke'

[p. 21]

1.0

Als je ver van huis bent en alleen, komen de vrijheidsgevoelens van vroeger weer aan de oppervlakte. Als daar al niet een verklaring voor is, is het niet zo moeilijk er een te verzinnen: verlangen naar de geborgenheid die je, vroeger, toestond om over vrijheid te praten en te schrijven. Het rijn voornamelijk mijn gedichten die ik me dan herinner. En het is voornamelijk op reis dat ik dan weer gedichten maak. Ik leid daaruit af dat ik, op reis en boordevol gevoel, evenmin als vroeger de middelen heb om aan dit gevoel de vorm te geven die dat gevoel, als het is verdwenen, nog een keer kan oproepen. Maar sedert ik heb ervaren dat geuren en muziek en zelfs foto's dat beter kunnen dan woorden, laat ik me niet verleiden, van de hoogtepunten van mijn bestaan uiting te geven via woorden. Woorden zijn veel geschikter voor het tegendeel: om allerlei zaken in te delen. Classificeren, dat is de kracht van het woord. Daarom moet je de waarde van een verzameling woorden niet afmeten naar de schoonheid ervan, klank of ritme, maar naar de mate waarin datgene wat je net hebt beschreven wordt ontkend. Je kunt, buiten de gewone dagelijkse conversatie die gebruik maakt van het feit dat allerlei zaken, eenmaal onder een bepaald woord ondergebracht, de neiging hebben daaronder te blijven zitten, dezelfde woorden gebruiken om aan te tonen dat élke gebeurtenis door élke verzameling van woorden kan worden beschreven. Het maakt dus niet uit wat voor woorden dat rijn. Als ze maar verrassen. Hiermee is, wat mij betreft, op meetkundige wijze, uiteengezet wat de functie van literatuur is.

Zo is het te begrijpen dat je, op reis, geneigd bent het leven dat je leidt, thuis, volledig te vergeten. Ik bedoel dat

[p. 22]

ik op reis, als ik in gezelschap van anderen ben, bijzonder veel praatjes heb. Wat hád ik niet kunnen zijn in het leven, als ik maar wat meer aan anderen had gedacht.

Toen ik, op de lagere school, zendeling wilde worden, dacht ik dat het goed was dit aan mijn vriendjes te vertellen, maar openhartigheid is alleen goed als je daarvoor de goede persoon uitkiest, leerde ik; ik had me stil moeten houden. Sterker: toen ik me over me zelf had uitgesproken, bleek dat ik me had vergist. Nooit praten over wat je plannen zijn, want daarmee verliezen ze precies de kracht die nodig is om ze uit te voeren.

Wat de functie van een vakantie is? Het buiten werking stellen van je geweten, vergelijkbaar met dronkenschap: je toont je ware aard en je bedriegt je zelf. Wat ik zeggen wil, is dat zelfkennis en openhartigheid elkaar schijnen uit te sluiten.

Het kwam ook omdat ik de Diary van Anaïs Nin gekocht had en daar elke avond in las. Ze beschrijft erin haar vriendschap met onder anderen Henry Miller en Antonin Artaud en dat zijn, met zij zelf erbij, precies de mensen met wie ik ooit, in 1953, het over de principes van het leven niet eens kon worden: niets voor mij. Ik moest in het buitenland zijn en van mijn wortels losgetrokken, om nog eens te ervaren hoe heerlijk het is toe te geven aan de roes-van-het-dichterschap.

Waarom worden gedichten gelezen door voornamelijk jonge mensen? Bij oudere mensen wie dezelfde regels ter beschikking staan, roepen zij lang zoveel niet op omdat ze niet nieuw meer zijn. Die regels niet en die mensen niet. Maar als je pas bent begonnen over je omgeving na te denken, is bijna elk woord dat kracht heeft, goed. Bijna elk woord dat je dan onder ogen krijgt, geeft je een koers aan, richting, wil. Poetry that thrills - het betekent pre-

[p. 23]

cies datgene wat je bent op het ogenblik dat je het leest. Zo'n gedicht is zonder meer de uiting van je eigen geboorte. Natuur. Leven. Geluk. Als je het leven aldus beschrijft, merk je met hoe weinig woorden je toe kunt en dat zal verklaren waarom de leek altijd weer denkt dat dit de poëzie uitmaakt.

Met mijn neus boven een Amerikaanse plee omdat ik dacht, meende te ruiken dat die grote, gele plas de geur had van een Johnnie Walker, Scotch.

Opnieuw dus de dagen van mijn jeugd. Een groen land met regen eroverheen, het had Uithuizen kunnen zijn, maar het waren de eindeloze Mississippi-moerassen in Louisiana. Plakken klei aan de voeten, zo stapten we elke keer die keet binnen; drie weken ben ik er geweest. Morgan City. Drie weken computer conversations, tussen de opslagloodsen en de trucks omdat dit Morgan City, in die tijd, de enige plaats ter wereld was waar je zulke dingen leren kon, en zien.

Naar een put gereden om te zien dat een klep sluit op het moment dat je, twintig mijl verderop, zegt dat ie dat doen moet: ongelooflijk als je het ziet gebeuren en toch heb je het zelf gezegd. En 's avonds, als vroeger in de zomerkampen, eten aan lange tafels op schragen, maar nu geen melk in de kroezen maar wijn en 's morgens corn flakes of rice crispies die knetterend in de melk ten onder gaan...

Heel verschillende mensen en toch, moeilijk uit te leggen, misschien te verklaren door het doel waarvoor wij allen bijeen zijn: één soort. Hetzelfde slag als in Den Haag in het begin. De jongens zowel als de meisjes, allemaal getrouwd, de meesten weer gescheiden, geen dichters, maar ook niet zover ervan af. In elk geval lazen ze veel. Hier, in

[p. 24]

Morgan City, wordt ook gelezen, kranten, maar ook obscure filosofen van wie ik de naam niet ken, maar die ik zo te zien wil lezen. Omdat er zoveel wit in hun boeken is?

Morgen met de bus naar Santa Fé. Als het sneeuwen wil en de zon schijnt, dan is mijn geluk volledig.

Toppen van rode sneeuw? Even later zijn ze oranje, rijden we met zijn dertigen langs allerlei ravijnen in Arizona. Schuurtjes met rode asfaltdaken. De weg raast onder ons door. Voorin gezeten, zie ik ze gespiegeld in het glas: mijn medepassagiers, slapend of wakend binnen de zwarte omtrek van de man die ons bestuurt.

Een Indiaan die, onderweg ingestapt, voor hij gaat zitten, zijn geel-blauwe, met oranje dons versierde vedertooi in het bagagenet werpt en gaat zitten. Het witte haar op zijn hoofd steekt naar alle kanten uit; hij veegt er een keer met zijn hand doorheen.

Mijn dagboek vergeet Bobby te melden (omdat het de laatste dag was?). Een echt Amerikaans meisje dat met een echt Amerikaanse stem zich zelf ‘Babby’ noemde, maar verder, ondanks dat afschuwelijke stemgeluid, een zacht en beweeglijk meisje was. Onder het afdakje van een waterinjectiestation stonden we te schuilen en ons af te vragen wat het betekende, Amerikaan te zijn, en later gingen we toch door de stromende regen; ‘just immaterial’ riep ze, terwijl we hand in hand naar de autobus renden en kletsnat werden...

Immaterial. Een woord waar ik nog in geen twintig jaar mee zou klaarkomen en Bobby zei het, net zo doeltreffend als ze ‘not involved’ zei en ‘instant’. Amerikaans?

[p. 25]

Bobby? Een efficiënt gebruik van dit soort woorden maakt het schrijven van dit boek bijna overbodig. Bewijs: Bobby schreef toch ook niet?