Lezen doet je goed. Leerjaar 8a

[p. 76]

[p. 77]

10 Onder de kankantri

Ronnie is op vakantie bij opa Gregory op boiti. Opa heeft een vaste gewoonte.

Elke dag als het schemerig begint te worden, gaat hij een uurtje zitten op het balkon in zijn hobbelstoel. Hij kijkt dan recht voor zich uit. Waarnaar kijkt hij?

Zijn blik is gericht op een boom die wel zestig meter de hoogte ingaat. Het is een kankantri en één van de weinige bomen in het veld achter het huis van opa, die niet is omgehakt. Toen ze met een bulldozer waren gekomen om het terrein te ontbossen, had opa zich met een touw aan de boom vastgebonden.

‘Alleen over mijn lijk gaat deze boom eraan’, had hij tegen iedereen gezegd die was komen kijken.

Daarom staat de boom er nog. Opa's boom. De stam is zo dik dat je er met vijf kinderen een kring omheen kan maken. Het enorme bladerdak geeft een verkoelende schaduw als de zon schijnt. Ronnie speelt er vaak met kinderen van de buurt. Opa vindt dat goed, maar ze mogen geen rommel achterlaten.

Dan zwaait hij boos met zijn wandelstok in de lucht. Ronnie snapt zijn opa, want niemand houdt ervan als zijn omgeving slordig is.

Vandaag is Ronnie naast opa gaan zitten op het balkon. Hij wil opa wat vragen, want hij heeft iets vreemds gezien toen hij ging baden. De badkamer is op het erf. Daarom baadt hij bij opa altijd vroeg; voordat het donker wordt.

Ronnie had twee emmers water gehaald en zich ingesmeerd met zeep.

Er was wat zeep in zijn ogen gekomen en met halfdichte ogen zocht hij naar de koba in de emmer om water mee op te scheppen. Toen hij zijn oog een beetje had schoongewassen, zag hij een klein, zwart mannetje in een hoekje van de badkamer staan. Binnen een oogopslag was de dwerg verdwenen. Ronnie knipperde nog eens met zijn ogen, maakte een stap in de richting van de hoek, maar het was leeg daar. Zou hij zich maar iets verbeeld hebben?

Hij had eens gelezen dat je hersenen je soms voor de gek kunnen houden.

Hij spoelde alle zeep van zijn lijf, droogde zich goed en ging met de baddoek om zijn heupen geslagen het huis binnen. Hij had een slaapbroek aangetrokken en

[p. 78]

een gemakkelijke T-shirt. In de keuken pakte hij een puntbroodje met pindakaas, die oma voor hem had klaargemaakt en een kroes thee met melk en suiker.

Nu zit hij dus bij opa. De thee zet hij op een bankje voor hem. Hij eet zijn brood op, terwijl hij af en toe een slokje van zijn thee neemt.

Al die tijd kijkt opa zwijgend in de verte. Ronnie durft hem bijna niet te storen, maar als zijn brood op is, waagt hij het er toch op. Hij schraapt zijn keel.

‘Hmmmrr.’ Nog een keer. ‘Hmmrr.’

Opa reageert niet.

‘Opa...’, zegt Ronnie dan voorzichtig.

‘Ssstt....’, doet opa met zijn vinger voor de mond, terwijl hij recht voor zich uit blijft kijken.

Ronnie staart in de richting waarnaar opa kijkt, in de richting van de kankantri. Inmiddels is het donker geworden en is de maan opgekomen. Tot zijn grote verbazing ziet Ronnie kleine wezens dansen onder de kankantri. Hij wrijft over zijn ogen. Houden zijn hersenen hem weer voor de gek? Nee, als hij weer kijkt, dansen de dwergen nog steeds.

‘Opa, ziet u wat ik zie?’, vraagt Ronnie zachtjes, zonder zijn blik van de boom af te wenden.

Ook opa blijft naar de boom kijken. ‘Wat zie je dan?’, vraagt hij.

‘Ik zie kleine wezens onder de kankantri dansen.’

‘Dat zie je goed, mijn jongen.’

Opa staat op. ‘Kom’, zegt hij. ‘Laten we ze gaan groeten.’

Ronnie pakt opa bij de arm vast als ze het erf oversteken naar het veld.

[p. 79]

Als opa er niet was, zou hij hard zijn weggerend en gaan schuilen onder zijn bed. ‘Toen ik ze voor het eerst zag, hebben ze mij gebracht naar een tijd die ik niet vergeten zal’, vertelt opa. ‘Een tijd die duidelijk aangeeft wat onze voorouders hebben moeten doorstaan. Het was een verschrikkelijke tijd, die veel van hen niet hebben overleefd.’

Ze zijn al dicht bij de kankantri en Ronnie kan nu duidelijk de gezichten van de dwergen zien. Ze lachen en wenken hen dichterbij te komen. Hun muziek en zang klinkt gezellig. Het ziet er helemaal niet verschrikkelijk uit.

‘Ik snap u niet, opa. Over welke tijd heeft u het?’, vraagt hij.

Opa Gregory stopt en kijkt voor het eerst, sinds ze op het balkon zaten, naar zijn kleinzoon. Hij lijkt een beetje geïrriteerd. Opa Gregory houdt niet van te veel uitleggen. Hij vindt dan dat je dom doet.

‘Jongen, stel niet te veel vragen’, bokt hij Ronnie, die echt niet snapt waar opa het over had. Maar intussen hebben ze de dwergen bereikt. Twee vrouwelijke dwergen pakken Ronnie bij de hand en trekken hem mee. De muziek is gestopt en de dwergen dansen niet meer. Ze gaan zitten om een kampvuur. De vrouwtjes laten Ronnie plaats nemen op een uitgeklapt bankje met houtsnijwerkmotieven. In opa's huis, in de voorzaal, staat er ook zo'n bankje. Hij ziet opa niet meer..., of toch wel.

Als hij in het vuur kijkt, ziet hij opa Gregory, maar dan als een jonge en sterke man. Opa loopt door een bos. Hij heeft een ijzeren ring om zijn hals en zijn handen zijn vastgebonden. Voor hem en achter hem lopen nog meer mensen, allemaal aan elkaar vastgeketend. Ronnie herkent het beeld uit zijn geschiedenisboek. Het zijn totslaafgemaakten! Het is snikheet. Ronnie probeert op te staan, maar het lukt hem niet. Hij zit zwaar als een standbeeld op het bankje. Hij ziet blanken en zwarte mensen, die de totslaafgemaakten met zwepen en stokken vooruit jagen. Dan valt hem iets vreemds op. Tussen de mensen lopen er dwergen, als kleine schimmen. Niemand schijnt ze te zien. Al die tijd hoort hij ook mensen huilen. Dan ziet hij hoe de totslaafgemaakten gedwongen worden om een groot en donker schip in te gaan. Weer ziet hij de dwergen als schimmen

[p. 80]

tussen de gevangenen bewegen. Een man verzet zich, maar hij wordt met geweld meegesleurd.

‘Wat gaat er met die arme mensen gebeuren?’, denkt Ronnie. Eigenlijk weet hij het wel. Ze zullen hun geboortegrond en hun familie nooit meer terugzien.

Ze gaan met het schip een hele oceaan over en zullen dan hun hele leven lang gratis moeten werken voor blanke mensen; op plantages, in werkplaatsen of als bedienden. Hun vrijheid zijn ze kwijt en ook hun kinderen zullen niet vrij zijn.

Ronnie ziet plotseling een aantal kleine hutten achter de kankantri, slavenhutten. Hij ziet ook een grote woning waarachter de velden beginnen waar er wordt geplant.

Opa Gregory heeft hem weleens verteld dat er vroeger een suikerrietplantage was waar hij nu woont. Ronnie ziet het allemaal gebeuren. Hij ziet mannen en vrouwen zweten op de rietvelden en in de kookhuizen waar de suiker tot melasse wordt gekookt. Wie niet wil werken, wordt hard gestraft. Ronnie ziet een zwarte man met een zweep in zijn hand. Dat moet een basya zijn. Een zweepslag komt neer op de rug van een totslaafgemaakte die aan een tak van de kankantri is opgehangen. Het is opa Gregory! Hij gilt van pijn. Een schare totslaafgemaakten is gedwongen het schouwspel gade te slaan. Een paar vrouwen smeken om hem los te laten. Op het balkon van het grote huis kijken ook een deftige man en zijn gezin toe. Dat moet de plantersfamilie zijn. De basya telt zijn zweepslagen. Hij is al bij achttien. De pijnkreten van opa Gregory hebben alle vogels uit de boom verjaagd. Ook Ronnie kan het niet meer aanzien en huilend probeert hij weer op te staan om de man met de zweep te lijf te gaan. Maar hij zit nog steeds vast aan zijn bankje. De basya geeft zijn twintigste slag en daarna snijdt hij het touw los waarmee opa is opgehangen. Opa valt op de grond en blijft roerloos liggen.

‘Laat dit een les voor jullie allen zijn!’, zegt de basya tegen de groep zwarte mensen. ‘Niemand spreekt de planter tegen!’

Als de basya weg is, rennen een paar vrouwen naar opa toe om zijn wonden te verzorgen. Ronnie ziet ook de dwergen tussen hen bewegen en troostende woorden spreken tegen opa.

[p. 81]

Ronnie sluit zijn ogen. Hij wil niets meer zien. Maar als hij lawaai en geschreeuw hoort, doet hij zijn ogen toch weer open. Het grote plantershuis staat in brand.

De totslaafgemaakten zijn in opstand gekomen. Mannen, vrouwen en kinderen vluchten over de velden het bos in. Dwergen wijzen ze de weg. Ze moeten zich haasten, want er zijn soldaten onderweg. Gelukkig weet iedereen zich te redden, ook opa Gregory. De soldaten arriveren vroeg in de ochtend, als de zon opkomt. Het huis is tot de grond afgebrand. Alleen resten as zijn over. De basya's staan er verslagen bij. De planter en zijn gezin hebben de opstand niet overleefd. De basya's die eigenlijk ook totslaafgemaakten zijn, worden meegenomen door de soldaten. Ze zullen worden verkocht aan een andere planter. Na een tijdje is er niemand meer op de plantage. Niemand?

De vlam wakkert hoog op. Dan ziet Ronnie de grote kankantri waar de straffen werden uitgedeeld. En daaronder? Daaronder dansen de dwergen. Plotseling merkt Ronnie dat hij zijn benen weer kan bewegen. Het vuur is uit. Hij voelt een hand op zijn schouder. Hij kijkt op. Het is opa Gregory. De echte, oude opa Gregory, niet de man uit de slaventijd.

‘Kom’, zegt opa. ‘Het is tijd om terug te gaan.’

Zwijgend lopen ze terug naar huis. Pas als ze voor de traptreden van het balkon staan, vraagt opa: ‘Begrijp je nu welke tijd ik bedoelde?’

‘De slaventijd’, zegt Ronnie.

‘Dat was een zware tijd voor onze voorouders. We moeten...’

‘Ja’, onderbreekt Ronnie zijn opa. ‘Het was vreselijk, maar ik heb ook gezien hoe moedig ze waren en hoe ze gevochten hebben voor hun vrijheid.’

Opa vindt het niet erg dat hij wordt onderbroken. ‘Dat klopt. We mogen het nooit vergeten.’

‘Daar zorgen de dwergen wel voor’, zegt Ronnie.

[p. 82]

Opa lacht. ‘Dat heb je goed begrepen. Die waren er altijd, hebben alles meegemaakt, en zullen er ook altijd zijn, zolang de kankantri er staat.’