Lezen doet je goed. Leerjaar 8a

[p. 54]

[p. 55]

7 De wajangpop

Van mijn vader in Suriname leerde ik het wajangspel. Hij had het geleerd van zijn vader uit Java en die weer van zijn vader. Het was dus mijn lot om dalang te worden. Toen ik jonger was, speelde ik moeiteloos avonden achter elkaar met de poppen voor een scherm. Razendsnel bestuurde ik met de dunne bamboelatjes de handen van de poppen. Ik bracht hun schaduwen met de vlam van de wajanglamp tot leven. Verschillende verhalen schotelde ik het publiek voor. De heldenverhalen van onze cultuur, over Rama en Sita, over Bukbis en Hanuman.

Het spel was een intensieve onderneming. Ik was uren bezig zonder pauze. Op de achtergrond klonken eindeloos, alsmaar door, de klanken van de gamelan. Maar wanneer het publiek aan het eind applaudisseerde, was het de moeite meer dan waard geweest.

Wij, dalangs, waren vroeger met velen. We waren populair en veelgevraagd.

We traden op bij huwelijken, kinderfeesten en speciale gelegenheden. Later kregen we concurrentie van de bioscoop en de televisie. De mensen vonden ons langabere en ouderwets. We werden steeds minder gevraagd en men begon ons te vergeten. De jongeren waren niet geïnteresseerd in ons vak. We werden ouder, en één voor één stierven de dalangs. Nu ben ik alleen over.

Ik hoopte dat mijn vrouw Karin en ik een kind zouden krijgen, zodat ik die onze traditie kon meegeven. Helaas werden we niet gezegend met een nakomeling. Een aantal jaren geleden overleed Karin en toen was ik helemaal alleen, alleen met mijn poppen. Zij hielden mij gezelschap.

Op een dag besloot ik een nieuwe wajangpop te maken. Ik was een beetje uitgekeken op de oude poppen. Altijd maar weer Rama, Sita, Bukbis, Hanuman en zo. Nee, ik wilde wat anders. Een pop die me nieuwe energie kon geven, weer blij kon maken.

In het bos zocht ik een stevige walababoom uit, voor het hout dat ik nodig had om de pop te maken. Ik kapte ook een bamboestaak en sneed die in stukken, voor de latjes om haar vast te houden en haar armen te laten bewegen.

[p. 56]

Als vanzelf had ik besloten dat de pop een vrouw moest zijn. Als vanzelf kreeg ze de gelaatstrekken en vormen van een vrouw. Drie maanden was ik bezig met het hakken, het zagen, het schuren en het beschilderen van het hout. Ik had alle tijd om haar perfect te maken. Ik zocht mooie kleuren verf en de beste stof om haar aan te kleden en tot een prachtwezen te maken.

Op een avond was het zover. Ik spande het doek, zette de lamp erachter, maakte de tape met gamelanmuziek aan en nam mijn plaats achter het doek in met de nieuwe pop. In mijn handen kwam ze tot leven. Haar schaduw bewoog op het doek, onschuldig en teder. Alles was nieuw voor haar, en zij was nieuw voor mij. Ik noemde haar Djennes.

Vanaf toen danste zij elke avond voor mij op de klanken van de gamelan. Het was alsof ze daarbij helemaal in trance raakte. Ze bewoog met haar hele lichaam.

Ze ging van links naar rechts, van boven naar beneden. In de lichtflikkering van de kokolampu was haar schaduw als een sieraad tegen de wand. Elke beweging werd versterkt en vergroot door de flikkering. Ik genoot van elke actie. Door haar leefde ik weer.

Toen kwamen de verhalen. Was ik het, die de verhalen bedacht, of was het Djennes die ze in mijn oor fluisterde? Djennes die in de bloementuin op zoek ging naar de mooiste bloem. Djennes die verdwaalde in het bos en om hulp riep. Djennes die op een olifant de rivier overstak.

Djennes begon met me te praten. Ze noemde me Pak Dikan.

‘Pak Dikan, zing voor me.’

Zo begon het. Dan zong ik een liedje voor haar op de muziek van de gamelan. Ze vertelde me haar dromen. Over een prins die voor haar de mooiste bloem uit de bloementuin zou plukken. Die haar zou redden als ze in het bos verdwaalde. Die samen met haar op een olifant de rivier over zou steken, en haar zou brengen naar het paleis waar hij woonde.

‘Pak Dikan’, zei ze op een dag tegen mij, ‘jij hebt mij toch gemaakt?’

[p. 57]

‘Ja’, zei ik, ‘met veel liefde. Daarom ben je zo mooi geworden.’

Ze zuchtte en bleef een tijdje stil. Toen kwam het.

‘Pak Dikan, waarom maak je geen prins voor mij?’

Ik schrok, want ik had altijd gedacht dat Djennes van mij alleen was. Ik wilde haar met niemand delen. Ook niet op het doek. Ik zong weer mooie liedjes voor haar en probeerde haar te verleiden om tevreden te zijn met het leven dat ik haar aanbood. Ik gaf haar bloemen, liet haar zelf de weg terugvinden uit het bos, leidde haar op de sterkste olifant over het doek.

Maar ze bleef vragen om een prins. Ten einde raad probeerde ik het met de oude poppen. Met Rama, Vishnu, Aruna maar die wilde ze niet.

‘Nee’, zei ze, ‘zij hebben al een verhaal. Ik wil een verhaal over Djennes en haar prins.’

Toen de prins maar niet kwam, dreigde ze op een dag weg te lopen. Ze zou zelf op zoek gaan naar de prins.

‘Misschien is er een prins ergens anders in de wereld. Jouw huis is zo klein en benauwd. Misschien wil mijn prins niet hier wonen.’

Ik werd boos. Waarom wilde ze niet bij me blijven? Waarom deed ze zo egoïstisch. Ze moest bij me blijven. Ze mocht niet weg. Ze was van mij.

Ik vroeg haar om te blijven. Ik smeekte haar op mijn knieën. Ze luisterde niet en gleed gracieus, zonder dat ik haar bewoog, een stap naar het einde van het doek. En nog een stap. Ze was al bijna weg. Ik pakte haar bamboestok vast en trok haar naar me toe. Ze stootte me weg. Ik omklemde de bamboestok. Ik voelde de woede in mij opkomen. Wat dacht ze wel? Ik had haar gemaakt en ze moest naar mij luisteren.

Ik gooide Djennes met een smak tegen de muur. Ze gilde van pijn, viel op de

[p. 58]

grond en bleef daar levenloos liggen. Wat was er gebeurd? Wat had ik gedaan? Ik raapte haar op, maar ze bleef slap hangen. Mijn gerimpelde handen beefden.

‘Djennes...’, fluisterde ik.

Ze gaf geen antwoord. Ik zette haar voorzichtig op haar plaats in het poppenrek. Ik maakte de kokolampu uit en ging in mijn houten schommelstoel zitten.

Verdrietig staarde ik in het donker. Na een poos viel ik in slaap.

Toen ik wakker werd, was Djennes niet meer in het poppenrek. Ik heb overal gezocht; in het huis, op het balkon, op het erf. Ze was nergens te vinden. Ik voelde me verschrikkelijk. Het was als na de dood van Karin. Ik at dagenlang niet, dronk af en toe een beetje. Het voelde alsof mijn leven geen waarde meer had.

Net als bij Karin pakte ik op een dag mijn bamboefluit. Geen tape, nee, ik wilde zelf muziek maken. Mijn verdriet verliezen in de klanken en de melodieën van de fluit. Het hielp.

Toen ik het instrument neerlegde, wist ik wat ik moest doen. Ik ging het bos in met mijn houwer en zocht de walababoom, waarvan ik het hout gebruikt had om Djennes te maken. Hij stond er nog en ik kapte een mooie tak eraf. In de buurt stond nog dezelfde bamboe, waar ik ook een staak van meenam. Thuis begon ik de pop vorm te geven, een man dit keer, met edele gelaatstrekken. Ik nam de tijd om het hout zorgvuldig af te werken. Hij moest even perfect worden als Djennes. De verf en de stof om hem te kleden moesten van de beste kwaliteit zijn. Na drie maanden was de pop klaar. Ik noemde hem Dikan. Hij bewoog met ferme stappen op het doek. Het was alsof hij iets zocht.

Nadat ik hem had teruggezet op het poppenrek, naast de lege plek van Djennes, pakte ik de drum van de gamelan. Ik ging zitten op de trap bij de ingang van de veranda van mijn houten huis. Een lied dat ik vaak zong voor Djennes, speelde door mijn hoofd. Ik probeerde met de drum het ritme te slaan, maar elke klank klonk dof, alsof ik op de stam van een mahonieboom sloeg. Ik keek naar het licht van de gloeilamp en zuchtte. Niets. De enige schaduw die bewoog tegen de muur van het huis, was die van mijzelf. Ik was bijna klaar met het lied. Ik treuzelde met

[p. 59]

het einde, maar uiteindelijk kwam het er. Bij de laatste slag zag ik plotseling een snelle beweging op het erf. Ik keek goed, maar zag niets meer. Ik sloeg nog eens.

Was dat een schaduw in het maanlicht? Was het Djennes? Ik hoopte zo dat zij het was. Ik wilde haar zo graag Dikan laten zien. Ze moest terugkomen om hem te zien. Ze moest me vergeven.

Ik liep het erf op. De maan verlichtte stil de grond om het huis. De enige schaduw kwam van de bomen en struiken. Ik ging weer naar binnen, liep moedeloos naar het poppenrek.

Mijn ogen gingen wijd open en ik gaf een schreeuw van vreugde. Djennes stond op haar plaats. Ze glimlachte naar me.

Ik haastte me om de kokolampu aan te maken, die het doek moest verlichten. Die avond nog zou ik het verhaal vertellen. Het verhaal van Djennis en Dikan.