Lezen doet je goed. Leerjaar 7a

[p. 22]

5 Soeki Irodikromo

‘Meester, meester, gisteren heb ik met de hand drie walapa's en twee pataka's gevangen. Er is bijna geen water in de zwamp. Je kan de vissen zien zwemmen. Paimin en ik zijn in de zwamp gaan rennen achter de vissen.’

‘O, ik hoor het al. Soeki is vandaag op school’, zegt meester Rozenblad. Soekidjan Irodikromo is 10 jaar en hij zit met zijn vriendje Paimin bij meester Rozenblad in de klas. Niemand noemt hem Soekidjan. Iedereen zegt Soeki.

Als eerste kind van het gezin Irodikromo komt Soeki op 20 juni 1945 op plantage Pieterszorg aan de rechteroever van de Commewijnerivier ter wereld. Na een paar maanden verhuist het gezin naar plantage Johannesburg. Daar kan vader Irodikromo op de koffie- en cacaoplantage werken. Hij verzorgt de bomen en oogst koffie- en cacaovruchten. Moeder Irodikromo plant dichterbij huis groenten en rijst. Ze houdt kippen, doksen en koeien. Als het even kan, gaat ze hengelen in de zwamp. Als oudste zoon helpt Soeki al vroeg zijn moeder. In de plant- en oogsttijd van de rijst gaat hij soms niet naar school. Maar vandaag is hij er. Alle jongens willen horen hoe hij de vissen met zijn hand vangt.

‘Maar nu gaan we tekenen’, zegt meester Rozenblad heel luid.

De klas is direct stil.

‘Ja, kinderen, als Soeki er is, weten jullie wat we gaan doen, toch? Paimin, help Soeki een tafel voor het bord te plaatsen.’

Soeki gaat op de tafel staan. Nu kan hij goed bij het bord komen.

Meester gaat verder: ‘Soeki, jij kan zo goed tekenen. Teken een paar vissen die je gevangen hebt.’

Soeki tekent kwikwi's en draait zich om. ‘Kijken jullie goed hoe de kwikwibuba is. Sommige mensen tekenen de buba andersom.’

Soeki is niet verlegen. Hij zegt: ‘Ik heb geen kwikwi gevangen, maar ik houd van kwikwi eten. Ook krobia's, droog gebakken, vind ik lekker. Maar die heb ik ook niet gevangen.’

Hij tekent krobia's.

‘Deze vissen heb ik wel gevangen.’ Een paar walapa's en pataka's komen erbij en om het echt te laten lijken, tekent hij ook waterplanten.

De klas is ijverig aan het tekenen.

[p. 23]

In 1961, als Soeki 16 jaar oud is, komt oom Soerianto op bezoek. Hij ziet dat Soeki overal tekent waar het maar mogelijk is. Op papiertjes, karton, in het zand. ‘Soeki, wil je met me mee naar de stad? Daar is een Hollandse mevrouw, Nola Hatterman, die tekenles geeft. Je hoeft geen ulo- of mulodiploma te hebben. Je moet wel goed kunnen tekenen.’

Nola Hatterman is erg betrokken bij de schilderkunst in Suriname.

Verschillende kunstenaars die door haar zijn opgeleid zijn later erg bekend geworden. Ook Soeki wacht een mooie toekomst. Soeki volgt dus de kunstschildersopleiding bij Nola Hatterman.

In 1964 gebeurt er iets dat Soeki's leven helemaal zal veranderen. De toenmalige president van Amerika, Lyndon B. Johnson, maakt een tussenlanding op het vliegveld Zanderij. Alle kunstschilders in Suriname mogen kunstwerken inleveren voor een tentoonstelling. Ook Soeki levert een schilderij in. De volgende dag komt mevrouw Nola naar hem toe.

‘Soeki, Soeki, weet je wat er gebeurd is? President Johnson heeft jouw schilderij uitgekozen en meegenomen.’

Het gevolg van deze gebeurtenis is, dat Soeki een beurs krijgt om in

[p. 24]

Nederland een kunstopleiding te volgen. Hij gaat naar de 4-jarige kunstacademie in Rotterdam. Daar leert hij niet alleen schilderen maar ook beeldhouwen. Een onderdeel van de opleiding is het bezoeken van musea. Ook bestudeert hij boeken over beroemde kunstschilders en hun werken.

Eén van de schilders die grote indruk op Soeki maakt, is Karel Appel.

‘Zoals die man zijn kleuren gebruikt en zoals hij zijn verf op doek zet, zo wil ik dat ook doen’, zegt Soeki tegen zijn medestudenten.

Als Karel Appel schildert, kan je liever uit zijn buurt blijven. Zelf zegt hij: ‘Ik schilder niet, ik sla met verf. Ik schilder als een barbaar in barbaarse tijden.’ Waarom zegt hij dat? Nederland heeft het moeilijk. De Tweede Wereldoorlog is niet zo lang geleden beëindigd. Veel ligt nog in puin. De samenleving is veranderd. De manier van schilderen van voor de oorlog is ouderwets en saai geworden. Jonge kunstenaars willen kleur en ze willen vrij zijn in de manier waarop ze schilderen. Soeki bewondert het kleurgebruik van Karel Appel. Hij begint helderrood, blauw, geel, groen, maar ook wit en zwart te gebruiken.

Aan het eind van de opleiding in Rotterdam, stelt Soeki zichzelf de vraag: ‘Wat is belangrijk voor Suriname?’

Hij weet dat er in Suriname veel klei te vinden is. Goedkoper dan verf.

Dat doet hem besluiten een opleiding ‘Keramiek’ te volgen om met Surinaamse klei te kunnen werken.

In 1972 gaat Soeki terug naar huis, naar Suriname, met zijn vrouw en dochtertje Sri. Hij is inmiddels getrouwd. Na vijf jaren in het buitenland valt het hem, terug in Suriname, niet mee om als zelfstandig kunstenaar brood op de plank te krijgen. Hij doet wel elk jaar mee met de Nationale Kunstbeurs, die voor het eerst in 1965 in de Palmentuin gehouden is.

Soeki gaat op zoek naar een baan om zijn gezin te onderhouden. Hij wordt leraar Tekenen op de Surinaamse Kweekschool, het Vrije Atheneum en aan de Opleiding voor Onderwijzeressen-A. Hij blijft ook thuis schilderen en exposeert elk jaar één of twee keer om bekend te worden in eigen land. Dat lukt.

‘Wat ik probeer te doen’, zegt Soeki, ‘is de cultuur en tradities van mijn voorouders in te passen in de Caraïbische maatschappij waarin ik geboren ben.’

Dat is duidelijk te zien in zijn werk. Je herkent er veel Javaanse elementen in, maar ook de grotere Surinaamse context. Soeki maakt kennis met de werken van een Javaanse batikschilder. Batik is een manier van stof

[p. 25]

verven. Op de stof wordt getekend en delen van de tekening worden afgedekt met bijvoorbeeld bijenwas en dan geverfd. De delen die bedekt zijn met was, nemen geen verf op.

In 1979 gaat hij met een beurs naar Yogyakarta, een stad op Java in Indonesië, om te leren batikken op de kunstacademie in die stad. Soeki voelt zich thuis op Java. Hij verstaat de mensen. Ze praten Javaans.

Omgekeerd verstaan de mensen hem niet altijd. Als hij zegt: ‘Soso teh’, denken ze dat hij thee met melk wil. ‘Susu’ is melk in het Javaans. Dan zeggen ze: ‘Soeki, sorry, stop even. Wat bedoel je? Je drinkt nooit thee met melk.’

‘O’, zegt Soeki dan, ‘dat is een Sranan woord.’ En dan gebruikt hij het Javaanse woord.

Hij blijft een jaar in Yogyakarta. Bij terugkomst in Suriname verzorgt hij met medewerking van de Indonesische ambassade twee jaar lang batiklessen. Op deze manier kan hij zijn gezin onderhouden. Hij leert Sri, zijn oudste dochter, batikken. Ook ontwerpt hij postzegels voor de Surinaamse Posterijen. Hij verzorgt ook nog lessen in keramiek bij hem thuis in de garage.

In 1989 maakt Soeki het ontwerp voor een monument ter herdenking van 100 jaar Javaanse immigratie. Dit monument, Gunungan genoemd, is samen met andere kunstenaars en ingenieurs opgezet in 1990. Dat is het jaar van de herdenking. Het staat in Paramaribo-Noord, op het terrein van Sana Budaya, het Javaans Cultureel Centrum.

Op hetzelfde terrein wordt bijna twintig jaar later een gebouw neergezet waarin lessen gegeven worden in verschillende kunsten. Het gebouw wordt de ‘Soeki Irodikromo, volksacademie voor kunst en cultuur’ genoemd. Hier worden Soeki's keramieklessen voortgezet. Zijn dochter Sri geeft er batiklessen.

Soeki is intussen een bekende Surinaamse kunstenaar geworden. Hij heeft honderden schilderijen gemaakt. Zijn laatste werken zijn te zien en te koop in de bekende galerie van Readytex. Deze chique kunstwinkel staat midden in het centrum van Paramaribo.

In augustus 2020 overlijdt Soeki. Hij is 75 jaar geworden. Vanuit Sana Budaya wordt hij naar zijn laatste rustplaats gedragen. Soeki zelf is er niet meer, maar zijn kunstwerken zijn nog op veel plaatsen te bewonderen.

Daarmee heeft hij Suriname veel waardevols nagelaten.