Lezen doet je goed. Leerjaar 6a

[p. 36]

Les 9 Jaran Kepang

In de vakantie mocht William bij opa Paidjo in Lelydorp gaan blijven. Bij opa Paidjo beleefde hij altijd iets bijzonders. Die vakantie had opa hem meegenomen naar een jaran kepang. Opa wilde hem graag brengen. Hij zei dat jaran kepang bij de Javaanse cultuur hoorde. Hij vond het belangrijk dat zijn kleinzoon kennismaakte met dit deel van zijn cultuur.

‘We gaan lopen’, zei opa op de avond dat ze naar de jaran kepang gingen. ‘Het is niet zo ver. Een kwartiertje lopen.’

Opa had een flashlight bij zich, maar ze hadden die niet echt nodig, want de maan scheen. Het veld waar de jaran kepang zou worden gehouden, lag aan de rand van Lelydorp. Het pad slingerde zich door een stuk bos. William bleef dicht bij opa lopen. Toen een uil begon te roepen, greep hij de arm van opa.

Opa Paidjo grinnikte. Zijn kleinzoon was een echte stadsjongen. Na een tijdje hoorden ze gelach en stemmen van mensen.

‘We zijn er bijna’, zei opa Paidjo.

De ingang van het veld was versierd met palmtakken. Bij de kraampjes aan de rand van het veld knipperden gekleurde lampjes. In het midden was een groot vuur gemaakt. Op een podium, waarop traditionele Javaanse instrumenten waren opgesteld, zag William ook de fraaie, gevlochten bamboepaarden liggen.

Opa kocht twee bekers dawet en een bakje met satés.

‘Pak twee klapstoelen’, zei hij tegen William. ‘Dan kunnen we daar gaan zitten.’ Hij wees naar een plek vanwaar het veld goed te overzien was.

[p. 37]

‘Opa’, vroeg William toen ze zaten, ‘wat wordt er gedaan met de gevlochten bamboepaarden?’

‘Die zijn voor de dansers, mijn anak putu’, antwoordde opa. ‘Die paarden worden kepang genoemd.’

‘Wat betekent jaran dan?’, vroeg William verder.

‘Jaran heeft te maken met het materiaal waarvan de paarden zijn gemaakt en hoe ze zijn gemaakt’, legde opa uit.

Steeds meer mensen gingen met hun klapstoel om het veld zitten.

[p. 38]

De dansers, opzichters en de gambo, hun leider, pleegden de laatste voorbereidingen.

Opa vertelde verder.

‘De dansers dragen op het hoofd een kulo, een kroon, en om de armen een schild. Ze hebben ook een rijbroek aan. Zo lijken zij op echte ridders te paard. Later zullen ze in trance raken.’

In trance raken, dacht William verwonderd. Voordat hij zijn volgende vraag kon stellen, begon het gamelanorkest te spelen. Twee gemaskerde mensen kwamen het veld op. Ze zagen er angstaanjagend uit. William schoof zijn klapstoel een stukje naar achteren.

‘Dat zijn de mannelijke en vrouwelijke oppas van de paardengeesten’, zei opa terwijl hij zijn anak putu een bemoedigend stootje in zijn zij gaf. De dansers met de paarden betraden het veld. Op het ritme van de muziek maakten ze in formatie hun paardenpasjes.

Ting! Ting! Ting! Ting! De kulintang, een reeks kleine gongetjes, klonk boven de andere instrumenten uit.

De dansers en muziek herhaalden steeds dezelfde patronen. Het werd een beetje eentonig. William keek om zich heen. Achter op het podium zag hij een hoop kokosnoten liggen. Waarvoor zouden die worden gebruikt?

De muziek werd luider en het ritme versnelde. Zonder dat hij het zelf doorhad, bewoog William mee met de paarddansers. In het licht van het vuur waren de bewegingen van de sierlijke paarden adembenemend mooi. William voelde zich één met de dansers en de muziek.

De slagen op de gongen werden heftiger en de dansers galoppeerden op volle snelheid rond het vuur. Ze hinnikten en schopten met hun voeten. Het zand stoof op en kwam op de toeschouwers terecht. De gambo riep een bevel en terstond lieten alle dansers hun paarden op de grond vallen. Ze kregen water met jasmijnbloemen te drinken en mochten een poedertje oplikken.

‘De mannen zijn in trance’, fluisterde opa.

Er werd weer op een gong geslagen. De mannen begonnen zich als apen te gedragen. Het was koddig om te zien hoe ze verschillende richtingen oprenden en allerlei apengeluiden maakten.

[p. 39]

De kortste man rende gebocheld met de armen open naar een dame toe. Ze gilde en het publiek schoot in de lach. De gambo gaf de aap een standje. Hij gooide de dansers kokosnoten toe die ze moeiteloos met hun blote handen openbraken. Twee apen rukten als bezetenen de kokosbast met hun gebit weg. Hoe doen ze dat, vroeg William zich af. Hun tanden moesten ijzersterk zijn. De apen hadden intussen de noten opengebroken en genoten van het kokoswater. William kreeg er dorst van, maar helaas was zijn dawet al op. Hij keek weer naar de apen. Een dikke aap rende woest achter een kleine aap die zijn bacove had gestolen. De kleine nam zijn toevlucht tussen het publiek. Een paar mensen werden boos omdat de dikke aap hen opzij duwde. De gambo stond op en riep een bevel om de apen in het gareel te houden.

Daarna ging het evenement gewoon door. De muziek van het gamelanorkest werkte aanstekelijk. Verschillende toeschouwers begonnen te dansen. De dame die eerst zo geschrokken was van de apen, danste met een ‘beleefde’ aap. De gambo bad voor de derde keer. De apen veranderden in tijgers. De gambo gaf hen een levende kip. De dikste tijger greep de borst, terwijl de anderen vleugels, poten en nek verorberden. Het kippenbloed droop langs de lippen van de mannen. De jaran kepang was bijna afgelopen. De leider riep de tijgers en voerde de eindrituelen uit, waardoor de mannen werden ontlast van de geesten en weer tot hun normale bewustzijn terugkeerden.

Het was ongelooflijk. William vroeg opa Paidjo of het een toneelstuk was. Hadden de mannen geacteerd?

Opa Paidjo schudde zijn hoofd. ‘Nee. Die mannen waren niet aan het acteren. Voor dit evenement begon was de groep naar een begraafplaats gegaan. Ze hebben de geesten gevraagd te komen. Zij kwamen daadwerkelijk. Dat heb je vanavond meegemaakt.’

‘Maar waarom houdt men zulke activiteiten?’, vroeg William.

‘Het hoort bij onze cultuur’, zei opa. ‘Onze voorouders hebben dit meegenomen naar Suriname. Daarmee is het een deel van de Surinaamse cultuur geworden, van onze mama Sranan!’