Groeten uit Paramaribo

[p. 40]

Sisa
Joyce Pool

‘Sisa’ speelt zich af in het Suriname van 1712, lang geleden dus. In die tijd heerste er slavernij. Blanken bepaalden wat de slaven, afkomstig uit Afrika, mochten en moesten doen. Hieronder staat een stukje uit het boek. Map (eigenlijk Marie-Louïse Overbeke van Raamsdonk) is een verwend blank meisje die van een plantage wegvlucht voor overvallers. De slaaf Kwasi helpt haar en brengt haar dwars door het oerwoud naar een plek waarvan hij denkt dat het er veilig is. Naar een marrondorp om precies te zijn; een dorp van weggelopen slaven ergens diep weggescholen in het bos.

De zon schijnt schuin door het bladerdek naar beneden, het moet rond het middaguur zijn. In het centrum van een plek met alleen wat laag struikgewas staat een kolossale, eenzame boom. De stam is kaarsrecht, de bladgroei begint laag.

[p. 41]

Kwasi blijft stokstijf staan, Map botst bijna tegen hem op. ‘Dyodyo stanbay mi,’ hoort ze hem fluisteren. ‘Misschien...’ Hij laat haar hand los en rent bijna naar de boom toe. Hoopvol laat hij zijn vingers over de bast glijden.

Ze vouwt haar handen. Laat er een spoor zijn, bidt ze. Alstublieft! Maar zodra Kwasi zich omdraait, ziet ze de bittere trek op zijn gezicht.

‘Gron-nyanyan...,’ fluistert hij terneergeslagen. ‘Een heilige offerplaats. Hij wijst naar twee schaaltjes van klei aan de voet van de boom.

Schaaltjes? ‘Hier komen mensen,’ fluistert ze. Dat is het enige dat tot haar doordringt. ‘Die kunnen ons verder helpen.’ Ze voelt haar hart opspringen. ‘We zijn gered.’

‘Ja,’ zegt Kwasi vlak. ‘Hier komen mensen maar ze kunnen wel kilometers ver weg wonen. Misschien komen ze eens per jaar.’ Hij blijft gehurkt zitten, zijn rechtervuist op de grond, de ander tegen de stam. ‘Waarschijnlijk vinden we ze nooit.’

Ineens dringt het tot haar door wat hij heeft gezegd. Offerplaats...? ‘Wie offeren hier?’

‘Loweman.’

‘Wacht eens even... bedoel je dat jij... dat wij op weg zijn naar een marrondorp?’

‘Dat is de reden dat we het pad van de loweman volgen,’ antwoordt Kwasi. Hij komt overeind en kijkt haar strak aan.

Ze hapt naar adem. ‘Ben je gek geworden? Die mensen vluchten van de plantages weg. Die moeten ons

[p. 42]

niet! Denk je dat ze ons bescherming gaan bieden?’

‘Ja misi,’ zegt Kwasi eenvoudig. ‘Ze doen de mensen die hen om hulp vragen geen kwaad.’

‘Hoe weet jij dat? Heb je niet gezien wat neef met hun mensen deed?’

‘Ik weet het. De mensen van het dorp dat ik zoek, zijn de mensen van mijn Afrikaanse stam: Ashanti, moedige mensen. Mensen die vrijheid nodig hebben zoals de bomen vaste grond.’

‘De marrons zullen wraak willen nemen.’ Ze vertrouwt haar stem niet.

‘Misschien. Maar niet op u of mij.’ Hij kijkt haar aan, geruststellend, open. ‘Geloof me nu maar, misi. Als we mijn volk bereiken, bent u veilig.’

Ze weet niet wat ze moet zeggen. Ze wil naar huis, horen dat het met iedereen goed gaat, naar haar wereld. Niet naar de zijne. Veilig...?

‘We moeten verder, misi,’ zegt Kwasi zacht. ‘Over een paar uur is het weer donker.’

‘Stop,’ zegt Kwasi even later. Hij houdt zijn hoofd scheef en luistert aandachtig. ‘Hoort u dat?’ Er glijdt een opgeluchte grijns over zijn gezicht. ‘Stromend water.’

Water? Alleen het woord is al genoeg om haar moed te geven. Ze spitst haar oren en draait haar hoofd in alle richtingen. ‘Ik hoor niets,’ zegt ze teleurgesteld.

‘Het is nog ver,’ zegt Kwasi. ‘Maar het is er echt, recht voor ons.’ Hij knijpt in haar hand en trekt haar mee. Zijn stappen zijn ineens weer verend en vastberaden.

Na wat nog een eindeloze tocht lijkt, komen ze bij

[p. 43]

een rustig stromend riviertje met een zanderige oever. Kwasi laat haar onmiddellijk los en rent het water in. Hij dompelt zijn handen onder, gooit het water over zijn hoofd en lacht als een uitgelaten kind.

Lachend kijkt Map toe. Ze heeft hem nog nooit zo blij gezien, zo genietend van iets gewoons als water. Zijn blijheid maakt haar warm van binnen.

‘Misi, kom ook,’ roept hij. ‘Het is heerlijk!’

‘Goed, wacht even.’ Ze zakt op het zand en maakt de bandjes van haar muilen los. Ze zitten een stuk strakker dan toen ze ze aan deed en zodra het eerste bandje openspringt weet ze waarom. Haar voet puilt rood en opgezwollen uit het leer. Diepe voren tekenen zich af op de plaats waar de bandjes zaten. Zijn dit haar voeten? Ze herkent ze amper. Voorzichtig beweegt ze haar tenen en drukt op de vurige wreven. ‘Oefff...’ Allemachtig, hoe moet ze hier straks op verder?

‘Kwasi, kom eens hier? Jij weet toch iets van kruidenmengsels?’

Het spetteren van het water stopt abrupt. Ze kijkt op. Met zijn benen tot aan de enkels in het water staart Kwasi haar aan. ‘Ja, misi?’

‘Wil je iets verzachtends voor me zoeken? Zo kan ik niet verder.’

Hij trekt het jasje van zijn livrei recht en komt met stramme passen naar haar toe.

‘Iets verzachtends, misi?’ Hij hurkt en tilt haar rechtervoet op. ‘Misschien weet ik iets anders.’

Hij trekt zijn hemd uit, scheurt het in repen en maakt die nat. Zonder een woord wikkelt hij ze om

[p. 44]

haar voeten, geen spoortje meer van de blijdschap van daarnet. Wat is er met hem? denkt Map. Vindt hij het erg dat ze hem vraagt haar te verzorgen?

‘Als Ruth hier was geweest, had ik haar natuurlijk gevraagd om me te helpen,’ probeert ze.

‘Natuurlijk, misi.’ Zijn blik ontwijkt haar.

‘Kwasi, wat is er?’

‘Niets, wat zou er moeten zijn?’

‘Je was net zo vrolijk en nu...’

‘Er is niets.’ Zijn gezicht drukt niets uit, geen afkeer, woede of verdriet, niets. Haar blik glijdt naar zijn jasje, zijn natte broek, zijn blote kuiten. Dan pas ontdekt ze de striemen en de ontelbare sneetjes en wondjes. De hele bovenkant van zijn voeten, de enkels, zijn scheenbenen; een en al open wond.

‘Kwasi, je benen! Heb je pijn? Is dat het?’

Hij schudt zijn hoofd en gaat door met het verbinden van haar voeten. Ze trekt ze weg.

‘Kwasi, ik vroeg je iets. Zeg iets. Geef antwoord.’ Ze voelt zich alsof ze per ongeluk een kostbaar gordijn heeft dichtgetrokken dat met geen mogelijkheid meer open wil.

‘Nee, misi,’ zegt Kwasi kort. ‘Ik heb geen pijn.’ Hij haalt haar voeten weer naar zich toe.

Ze kijkt naar de waterdruppeltjes in zijn wenkbrauwen, het snel kloppende adertje in zijn hals en het smalle donkere littekentje achter zijn oor. Ze haalt haar schouders op. Papa heeft haar ooit uitgelegd waarom Ruth geen schoenen kreeg zoals zij. ‘Zwarte huid is tweemaal dikker dan witte,’ zei hij. ‘Slaven

[p. 45]

voelen de takjes en steentjes onder hun voetzolen niet.’

Misschien heeft Kwasi inderdaad geen last van die krassen ook al zien ze er vreselijk uit. Ze zakt achterover en sluit haar ogen. Makkelijk moet dat zijn. Nooit vervelende strakke schoentjes aan, geen pijnlijke striemen van de bandjes.

Hmmm. Het lijkt eeuwen geleden dat ze zich zo ontspannen heeft gevoeld. Ze soest weg.

Als ze even later haar ogen opslaat, zit Kwasi niet meer bij haar. Verward schuift ze op haar ellebogen omhoog.

‘Kwasi?’ mompelt ze. Dan harder: ‘Kwasi!’

Geen antwoord.

‘Verdorie, Kwasi! Waar zit je?’ Ze komt helemaal overeind en tuurt om zich heen. Het strandje is verlaten. Haastig loopt ze naar het water. Misschien is hij verderop aan het baden. Ze kijkt beide kanten op, knijpt haar ogen samen. Waar is-ie in vredesnaam?

Ze zet haar handen rond haar mond. ‘Kwasi, kom tevoorschijn!’ Het enige antwoord is het geklapwiek van een ara die verschrikt opvliegt.

Hij is weg, schiet het door haar heen. Hij gaat zonder mij naar zijn mensen. Een paar seconden staart ze als verdoofd naar het water. Weg... Ze is alleen. Het woord echoot in haar hoofd: alleen... alleen... alleen...

Dan ontwaakt ze. Alleen... dat betekent... ‘Neee!’ gilt ze. ‘Kwasi, kom terug!’ Ze vergeet haar zere voeten en stormt naar de rand van het woud. ‘In mijn eentje ga ik dood!’ Ze duwt de struiken opzij, een tak zwiept genadeloos tegen haar wang. Ze doet geen moeite om de

[p. 46]

tranen van pijn terug te dringen.

‘Kwasi, kom terug! Kwasi!’

‘Misi toch.’

Ze draait zich met een ruk om en vliegt naar hem toe. ‘D...dat kun je n...niet doen!’ Ze klampt zich aan hem vast. ‘Ik overleef het niet. Ik ga dood hier.’ Ze snikt, ademt diep in, doet koortsachtige pogingen zich te beheersen. ‘Ik weet niet wat ik verkeerd heb gezegd of gedaan, maar laat me alsjeblieft niet alleen. Alsjeblieft!’

‘Wat dacht u, misi,’ sust Kwasi. Hij duwt haar van zich af. ‘Ik heb mijn woord gegeven aan uw vader, ik laat u niet alleen.’

‘Ik dacht dat je weg was,’ zegt ze bibberig. ‘Dat je boos was om iets.’

‘Ik zocht een scherpe stok om te vissen,’ zegt hij. ‘Meer niet. Het spijt me dat ik u aan het schrikken heb gemaakt.’

‘O...’ Pas nu voelt ze de knoop in haar maag die aangetrokken wordt, steeds strakker en strakker totdat ze niet meer overeind kan blijven staan. Ze krimpt in elkaar en begint te trillen alsof ze nooit meer zal stoppen.

‘Kom, misi.’ Zacht duwt Kwasi haar naar de grond. Hij trekt het jasje van zijn livrei uit en vouwt dat tot een bundeltje voor haar hoofd. ‘Rust nog maar even. Misschien moeten we hierna nog lang lopen.’

Als een gehoorzaam kind knikt ze. Ze rolt op haar zij, veegt de tranen van haar wangen en trekt haar benen op. Haar gedachten gaan naar haar moeder, hoe ze daar had gestaan op de galerij voordat ze viel; naar haar vader,

[p. 47]

zwaaiend op de plecht van de tentboot totdat hij in een bocht van de rivier verdween; naar M'Amba die er altijd voor haar was en naar Ruth en... naar...

Een heerlijke geur dringt haar neusgaten binnen. Ze wordt er wakker van. Als ze overeind komt, ziet ze dat Kwasi een paar meter verderop bij een vuurtje zit. Boven de vlammen heeft hij van takken een kruisstandaard gemaakt waaraan twee gespietste vissen hangen. Ze hurkt bij hem neer en geeft hem zijn jasje. ‘Hier. Het ruikt lekker.’ Kwasi port in de brandende takken.

‘Ik hoop dat de vissen eetbaar zijn, misi.’ Hij lacht. ‘Het waren de enige die me niet te snel af waren.’

Glimlachend kijkt ze hem aan, blij dat hij zo vrolijk is. Tussen zijn krullen glinsteren druppeltjes water.

‘Heb je gezwommen?’

‘Ik? Nee, dat kan ik niet, tenminste niet goed genoeg voor deze rivier.’ Hij grinnikt opnieuw. ‘Maar ik ben wel kopje onder gegaan; de watergeest trok me omver en gladde stenen hielpen haar.’ Hij draait zich half om en wijst naar het water. Ze volgt zijn vinger niet, haar blik blijft hangen op een donkere plek vlak onder zijn schouderblad. Dikke purperen letters kronkelen als vette wormen over zijn huid. O en R, de letters van haar familienaam.

Impulsief steekt ze haar hand uit en raakt de dikke littekens met haar vingertoppen. Met wijd opengesperde ogen draait Kwasi zich om.

‘Deed het pijn?’ vraagt ze zacht.